Um sögnina „ að pála“ Jóhann Hauksson skrifar 19. febrúar 2024 14:48 Þetta er greinarstúfur um sögnina „pála“, að pála e.h. eða „ pálast“ á einhverjum. Ég hef alla tíð haft áhuga á málvísindum, einkum merkingarfræði (semantic) og orðsifjafræði (etymology). Sömuleiðis hef ég lagt mig eftir nýyrðum og kynnti mér eitt sinn nýyrðasmíð Guðmundar Finnbogasonar, fræðimanns sem átti sitt blómaskeið á fyrri hluta síðustu aldar. Sögnina „að pála“ heyrði ég á dögunum. Hún beygist veikt eins og að kála (pála, pálaði, hef pálað). „Að pálast á einhverjum“ verður þá málfræðilega líkt því að pönkast á einhverjum. Sömuleiðis má mynda nafnorð af sögninni þ.e. „pálun“ sem beygist þá veikt. Merkingin En hvað merkir sögnin „að pála“? Eftir því sem ég kemst næst er merking hennar að ófrægja og hafa æruna af blaðamönnum og öðrum með upplognum sökum er þeir hafa gerst svo djarfir að ljósta upp um einhver óþægileg svikamál. Sömuleiðis er hægt að gefa þeim stöðu sakborninga eins og gert var í að minnsta kosti tvö ár i nafni lögregluembættis norður í landi sem líka hefur sama stofn og byrjar á „pál“. Við nánari athugun virtist sem sögnin að pála væri farin að fá víðtækari merkingu. Dæmi: „Heyrðu vinur! Heyrði ég rétt að þú værir farinn að pála Sigurjón eftir að þú tapaðir illa fyrir honum í skák og hann stakk undan þér á árshátíðinni? Reyndu að hegða þér eins og siðað fólk. Maður pálast ekki á fólki af svona tilefni þótt hatur og biturð geri vart við sig um tíma.“ Hver er þá uppruni þessarar sagnar, „að pála“? Það er verkefni orðsifjafræðinnar sem reynir að rekja sögu og uppruna orðanna og merkingarinnar. Tökum dæmi. Til er sögnin að „smána“. Hún á sér fullkomna samsvörun t.d. í sænsku, „att småna). Sögnin þýðir að gera lítið úr einhverjum, niðurlægja og ófrægja með ýmsu móti. Athyglisvert er að orðið er dregið af smár eða lítill sem er andstæðan við stór, mikill o.s.frv. Við tölum um lítilmenni í ákveðinni merkingu. Við eigum niðrandi orðalag um menn sem við líkjum stundum við „lítil“ skriðdýr o.s.frv. Uppruninn Hver er þá uppruni sagnarinnar „að pála e.h.“ samkvæmt forskrift orðsifjafræðinnnar? Lítil rannsókn mín hefur leitt í ljós að orðið á sögulega nýtilkomið og á uppruna í nöfnum „Páls“ Steingrímssonar skipstjóra hjá Samherja og „Páls“ Vilhjálmssonar, aðstoðarmanns skrímsladeildar Samherja. Frekari athugun styrkti þessa tilgátu þegar til sögunnar kom „Pál“ey Borgþórsdóttir, lögreglustjóri Samherja á Akureyri, sem ákveðið hefur með sínu fólki að gefa nokkrum blaðamönnum stöðu grunaðra í að minnsta kosti tvö ár. Maður sagði mér að það væri nú kallað „pálun“. Árásargirni og ótti Pálarnir tveir hafa sem sagt tekið sér það fyrir hendur undanfarin misseri að grafa undan téðum blaðamönnum með upplognum sökum um þjófnað, morðtilraun og ýmis önnur brot, svo sem á lögum um persónuvernd. Þetta hafa þeir gert með kaldhömruðum og forhertum hætti, einkum í tengslum við Morgunblaðið. Þar hæfir skel kjafti enda á heift og langrækni heimilisfang upp í Hádegismóum. Eins og áður segir eru Pálarnir á mála hjá Samherja en svo vill til að umræddir blaðamenn ljóstuðu upp um eitt mesta mútuhneyksli síðari ára á norðurhveli jarðar sem rætur átti að rekja til græðgi Samherja í veiðikvóta fátækrar þjóðar í Afríku, Namibíu nánar til tekið. Viðbrögð og varnir félagsins gagnvart uppljóstraranum og blaðamönnunum voru gamalkunnar: Hvernig komust þið yfir gögn? Eru þau ólöglega fengin? Brutu þið lög helvítin ykkar? Reyndu þið að myrða minn mann? Ég segi aðeins um þetta, að heimurinn væri verri ef blaða- og fréttamenn hefðu aldrei fengið upplýsingar í hendur framhjá vilja þeirra ríku og þeirra sem völdin hafa og þykjast vera handhafar laga og sannleika hverju sinni. Réttarríkið íslenska býður nú Samherja, Pálum og Páleyju að lifa í refsileysi ofar lögunum en pálast á blaðamönnum, sem vinna vinnu sína eins og vera ber. Meiðyrðamál gegn Pálunum er til að mynda eins og að stökkva vatni á gæs enda getur verið arðbært að ljúga sakir upp á aðra. Sem sagt. Þetta er lítil tilraun til að gera grein fyrir nýyrði sem skotið hefur upp kollinum í íslensku máli. Eftir því sem ég best veit eru Páley, Páll og Páll ennþá að pálast á blaðamönnunum og jafnvel því meir sem ótti þeirra vex um að illa kunni að fara. Höfundur er fyrrverandi blaðamaður og áhugamaður um málvísindi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölmiðlar Samherjaskjölin Rannsókn lögreglunnar á Akureyri á blaðamönnum Samfélagsmiðlar Jóhann Hauksson Mest lesið Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson Skoðun Skoðun Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Sjá meira
Þetta er greinarstúfur um sögnina „pála“, að pála e.h. eða „ pálast“ á einhverjum. Ég hef alla tíð haft áhuga á málvísindum, einkum merkingarfræði (semantic) og orðsifjafræði (etymology). Sömuleiðis hef ég lagt mig eftir nýyrðum og kynnti mér eitt sinn nýyrðasmíð Guðmundar Finnbogasonar, fræðimanns sem átti sitt blómaskeið á fyrri hluta síðustu aldar. Sögnina „að pála“ heyrði ég á dögunum. Hún beygist veikt eins og að kála (pála, pálaði, hef pálað). „Að pálast á einhverjum“ verður þá málfræðilega líkt því að pönkast á einhverjum. Sömuleiðis má mynda nafnorð af sögninni þ.e. „pálun“ sem beygist þá veikt. Merkingin En hvað merkir sögnin „að pála“? Eftir því sem ég kemst næst er merking hennar að ófrægja og hafa æruna af blaðamönnum og öðrum með upplognum sökum er þeir hafa gerst svo djarfir að ljósta upp um einhver óþægileg svikamál. Sömuleiðis er hægt að gefa þeim stöðu sakborninga eins og gert var í að minnsta kosti tvö ár i nafni lögregluembættis norður í landi sem líka hefur sama stofn og byrjar á „pál“. Við nánari athugun virtist sem sögnin að pála væri farin að fá víðtækari merkingu. Dæmi: „Heyrðu vinur! Heyrði ég rétt að þú værir farinn að pála Sigurjón eftir að þú tapaðir illa fyrir honum í skák og hann stakk undan þér á árshátíðinni? Reyndu að hegða þér eins og siðað fólk. Maður pálast ekki á fólki af svona tilefni þótt hatur og biturð geri vart við sig um tíma.“ Hver er þá uppruni þessarar sagnar, „að pála“? Það er verkefni orðsifjafræðinnar sem reynir að rekja sögu og uppruna orðanna og merkingarinnar. Tökum dæmi. Til er sögnin að „smána“. Hún á sér fullkomna samsvörun t.d. í sænsku, „att småna). Sögnin þýðir að gera lítið úr einhverjum, niðurlægja og ófrægja með ýmsu móti. Athyglisvert er að orðið er dregið af smár eða lítill sem er andstæðan við stór, mikill o.s.frv. Við tölum um lítilmenni í ákveðinni merkingu. Við eigum niðrandi orðalag um menn sem við líkjum stundum við „lítil“ skriðdýr o.s.frv. Uppruninn Hver er þá uppruni sagnarinnar „að pála e.h.“ samkvæmt forskrift orðsifjafræðinnnar? Lítil rannsókn mín hefur leitt í ljós að orðið á sögulega nýtilkomið og á uppruna í nöfnum „Páls“ Steingrímssonar skipstjóra hjá Samherja og „Páls“ Vilhjálmssonar, aðstoðarmanns skrímsladeildar Samherja. Frekari athugun styrkti þessa tilgátu þegar til sögunnar kom „Pál“ey Borgþórsdóttir, lögreglustjóri Samherja á Akureyri, sem ákveðið hefur með sínu fólki að gefa nokkrum blaðamönnum stöðu grunaðra í að minnsta kosti tvö ár. Maður sagði mér að það væri nú kallað „pálun“. Árásargirni og ótti Pálarnir tveir hafa sem sagt tekið sér það fyrir hendur undanfarin misseri að grafa undan téðum blaðamönnum með upplognum sökum um þjófnað, morðtilraun og ýmis önnur brot, svo sem á lögum um persónuvernd. Þetta hafa þeir gert með kaldhömruðum og forhertum hætti, einkum í tengslum við Morgunblaðið. Þar hæfir skel kjafti enda á heift og langrækni heimilisfang upp í Hádegismóum. Eins og áður segir eru Pálarnir á mála hjá Samherja en svo vill til að umræddir blaðamenn ljóstuðu upp um eitt mesta mútuhneyksli síðari ára á norðurhveli jarðar sem rætur átti að rekja til græðgi Samherja í veiðikvóta fátækrar þjóðar í Afríku, Namibíu nánar til tekið. Viðbrögð og varnir félagsins gagnvart uppljóstraranum og blaðamönnunum voru gamalkunnar: Hvernig komust þið yfir gögn? Eru þau ólöglega fengin? Brutu þið lög helvítin ykkar? Reyndu þið að myrða minn mann? Ég segi aðeins um þetta, að heimurinn væri verri ef blaða- og fréttamenn hefðu aldrei fengið upplýsingar í hendur framhjá vilja þeirra ríku og þeirra sem völdin hafa og þykjast vera handhafar laga og sannleika hverju sinni. Réttarríkið íslenska býður nú Samherja, Pálum og Páleyju að lifa í refsileysi ofar lögunum en pálast á blaðamönnum, sem vinna vinnu sína eins og vera ber. Meiðyrðamál gegn Pálunum er til að mynda eins og að stökkva vatni á gæs enda getur verið arðbært að ljúga sakir upp á aðra. Sem sagt. Þetta er lítil tilraun til að gera grein fyrir nýyrði sem skotið hefur upp kollinum í íslensku máli. Eftir því sem ég best veit eru Páley, Páll og Páll ennþá að pálast á blaðamönnunum og jafnvel því meir sem ótti þeirra vex um að illa kunni að fara. Höfundur er fyrrverandi blaðamaður og áhugamaður um málvísindi.
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun