Það getur verið gott að búa til steind Ari Trausti Guðmundsson skrifar 12. júlí 2024 12:30 Holufyllingar eru ákaflega algengar í íslensku bergi. Þær eru úr steintegundum (steindum) sem safnast fyrir í sprungum, glufum og blöðrum bergsins. Svona útfellingar efnis verða ekki í þurru bergi heldur fyrir áhrif vatns sem streymir neðanjarðar. Það er svonefnt grunnvatn (fyrrum úrkoma) eða jarðhitavökvi eða sjór á mismunandi dýpi. Vatnið inniheldur virk efnasambönd, gjarnan gös, sem hafa áhrif á frumsteindinar er mynduðu grjótið í berggrunninum, t.d. ótal hraunlög. Víðast hvar er hann úr basalti á Íslandi; bergtegund með 3-4 megin frumsteindum. Við vel þekkt efnahvörf ganga gösin í samband við frumsteindirnar og úr verða algeng efnasambönd, ýmist kristallað efni eða myndlaust, líkt og gler. Það eru einmitt fyrrnefndar holufyllingar, öðru heiti steindir. Þannig safnast fyrir nýtt fast efni í opin rýmin og berggrunnurinn þéttist smám saman. Margar tegundir holufyllinga eru þekktar á Íslandi. Þær hafa safnast á milljónum ára í berggrunninn, niður á nokkurra kílómetra dýpi. Volgur eða heitur berggrunnur og volgt eða heitt vatn flýta gjarnan myndun holufyllinganna. Ferlið er núna að verki víða undir fótum okkar miklum mæli og þar ganga gös eins og koldíoxíð og brennisteinsgös í samband við efni úr grjótinu og mynda milljónir tonna af holufyllingum. Við verðum ekki vör við neitt. Gas streymir ekki úr jörðu við efnahvörfin svo neinu nemi. Í eldri hluta berggrunnsins, t.d. á Vestfjörðum Norðurlandi vestra og Austurlandi, hafa roföfl og veðrun afhjúpað forna hluta jarðskorpunar með miklu af holufylltu bergi. Holufyllingarnar sjást í klettum og steinum sem aflöng, ávöl, hvít eða lituð form, allt frá pínulitlum örðum upp í stóra massa. Mjög víða er hægt að tína hvíta eða marglita steina sem hafa losnað úr berginu. Það er áhugasvið margra: Að safna steinum, skrautsteinum, eins og það kallast. Í eldvirka hluta landsins og nágrenni þess sést lítið til holufyllinga af því þær myndast undir yfirborðinu en afhjúpast eftir mjög langa tíma. Myndun þeirra á Reykjanesskaga er í fullum gangi í ungum berggrunninum og enginn verður var við ferlið sem slíkt. Á Hellisheiði bætir maðurinn viljandi í útfellingar án mikilli átaka eða hávaða. Algengar holufyllingar heita zeólítar eða geislasteinar. Þeir eru aðallega úr sambandi kísils og súrefnis (í ætt við rúðugler). Sama má segja um tegundir eins og rauðan jaspís, glæran bergkristal, myndlausan kalsedón og glerkenndan ópal. Svo er það steindin kalsít (lika nefnd kalkspat), hvítt, smákristallað efnasamband kalsíums, kolefnis og súrefnis. Það er t.d. nokkuð skylt matarsóda (natríum í stað kalsíums) og meinlaust. Glær moli (kristall) kallast silfurberg eða Iceland spar á ensku. Flestar steindir eru ekki lausar við snefilefni og þess vegna er til grænn jaspís, fjólublár bergkristall, gulur ópall og brúnt kalsít. Ekkert slíkt finnst á yfirborði lands á Reykjanesskaga en nægir að heimsækja Esju eða Hvalfjörð í steinaleit. Það er lítið gagn að því að gera Carbfix-aðferðina við að steingera gróðurhúsagasið koldíoxíð tortrygglega eða jafnvel hættulega. Auðvitað kannast margir ekki við útfellingar steinda í berggrunni eða steindina kalsít. Þá er vænlegt að sem flest er þekkja til slíks segi frá staðreyndum, fólk hlusti með opnum huga og umræður snúist um gild rök og raunveruleikann. Okkur liggur mikið á að fjarlægja úr loftinu milljarða tonna af koldíoxíði með bindingu gassins um leið og losunin er minnkuð. Bindingin er mikil með gróðri til sjós og lands og hægt að hraða henni en samstímis knýr tíminn á um að hirða líka gasið úr útblæstri orku- eða iðjuvera og beint úr lofti eins og gert er á Heillisheiði. Ísland er framarlega í tækni og frumkvöðlastarfi á þessu sviði. Þessi stutta grein fjallar ekki um margar hliðar Coda-verkefnisins, bara einföld grunnatriði og steinefni. Höfundur er rithöfundur og jarðvísindamaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Milljarðatugir Jóns Baldvins Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Greiðslubyrði húsnæðislána lækkar um helming! Frekari lækkana að vænta á næstu mánuðum Baldur Borgþórsson Skoðun Að sjúga í sig orkulindir Íslendinga Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Við mótmælum… Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Afleit afkoma heimila Stefán Ólafsson Skoðun Þetta er alveg orðið alveg ágætt Þórarinn Eyfjörð Skoðun Rannsóknarleit Selfossveitna heldur áfram að skila árangri Sveinn Ægir Birgisson Skoðun Réttum konunni gjallarhornið Yngvi Sighvatsson Skoðun Snúum leiknum í ávinning fyrir alla Friðrik Einarsson Skoðun Að þróa og efla gróskuhugarfar Ingrid Kuhlman Skoðun Skoðun Skoðun Þetta litríka líf Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Snúum leiknum í ávinning fyrir alla Friðrik Einarsson skrifar Skoðun Þetta er alveg orðið alveg ágætt Þórarinn Eyfjörð skrifar Skoðun Afleit afkoma heimila Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Rannsóknarleit Selfossveitna heldur áfram að skila árangri Sveinn Ægir Birgisson skrifar Skoðun Við mótmælum… Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Milljarðatugir Jóns Baldvins Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Að þróa og efla gróskuhugarfar Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Réttum konunni gjallarhornið Yngvi Sighvatsson skrifar Skoðun Að sjúga í sig orkulindir Íslendinga Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Varist eftirlíkingar Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Greiðslubyrði húsnæðislána lækkar um helming! Frekari lækkana að vænta á næstu mánuðum Baldur Borgþórsson skrifar Skoðun Er allt í baklás? Þú getur meira en þú heldur... Guðlaugur Birgisson skrifar Skoðun Ég svelt þá í nafni kvenréttinda Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Að stytta biðlista Gunnar Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Bókin er minn óvinur David Bergmann skrifar Skoðun Hatursorðræða á Íslandi Einar Baldvin skrifar Skoðun Hvernig væri nú að spyrja unga fólkið? – Um dagleg mannréttindabrot okkar á börnum og unglingum Jón Karl Stefánsson skrifar Skoðun Mjóbaksverkir – Hvað er rétt og rangt? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Sannleikurinn um Evrópusambandið III: Eflum álfuna okkar, Evrópu, og þar með ESB, barnanna okkar vegna! Ole Anton Bieldtvedt skrifar Skoðun Í tilefni af alþjóðlegum degi læsis: Brettum upp ermar! Guðbjörg Rut Þórisdóttir skrifar Skoðun Af upplýsingaóreiðu um orkumál Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Póstur í rugli? Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Er traustið endanlega farið? Bubbi Morthens skrifar Skoðun Breytingar, gjörið svo vel Einar Þorsteinsson skrifar Skoðun Um fyrirsjáanleika aflaheimilda og tvöfeldni SFS Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Að hjóla í manninn! Guðmundur Haukur Jakobsson skrifar Skoðun Er Kópavogsmódelið ógn við jafnrétti? Hrund Traustadóttir,Ágústa Dröfn Kristleifsdóttir,Ólöf Björk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Leikskólarnir eru fjöregg samfélagsins Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Októberfest, opið bréf/erindi til Stúdentaráðs, rektors, Háskólaráðs Háskóla Íslands og háskólaráðherra Aðalsteinn Gunnarsson,Björn Sævar Einarsson skrifar Sjá meira
Holufyllingar eru ákaflega algengar í íslensku bergi. Þær eru úr steintegundum (steindum) sem safnast fyrir í sprungum, glufum og blöðrum bergsins. Svona útfellingar efnis verða ekki í þurru bergi heldur fyrir áhrif vatns sem streymir neðanjarðar. Það er svonefnt grunnvatn (fyrrum úrkoma) eða jarðhitavökvi eða sjór á mismunandi dýpi. Vatnið inniheldur virk efnasambönd, gjarnan gös, sem hafa áhrif á frumsteindinar er mynduðu grjótið í berggrunninum, t.d. ótal hraunlög. Víðast hvar er hann úr basalti á Íslandi; bergtegund með 3-4 megin frumsteindum. Við vel þekkt efnahvörf ganga gösin í samband við frumsteindirnar og úr verða algeng efnasambönd, ýmist kristallað efni eða myndlaust, líkt og gler. Það eru einmitt fyrrnefndar holufyllingar, öðru heiti steindir. Þannig safnast fyrir nýtt fast efni í opin rýmin og berggrunnurinn þéttist smám saman. Margar tegundir holufyllinga eru þekktar á Íslandi. Þær hafa safnast á milljónum ára í berggrunninn, niður á nokkurra kílómetra dýpi. Volgur eða heitur berggrunnur og volgt eða heitt vatn flýta gjarnan myndun holufyllinganna. Ferlið er núna að verki víða undir fótum okkar miklum mæli og þar ganga gös eins og koldíoxíð og brennisteinsgös í samband við efni úr grjótinu og mynda milljónir tonna af holufyllingum. Við verðum ekki vör við neitt. Gas streymir ekki úr jörðu við efnahvörfin svo neinu nemi. Í eldri hluta berggrunnsins, t.d. á Vestfjörðum Norðurlandi vestra og Austurlandi, hafa roföfl og veðrun afhjúpað forna hluta jarðskorpunar með miklu af holufylltu bergi. Holufyllingarnar sjást í klettum og steinum sem aflöng, ávöl, hvít eða lituð form, allt frá pínulitlum örðum upp í stóra massa. Mjög víða er hægt að tína hvíta eða marglita steina sem hafa losnað úr berginu. Það er áhugasvið margra: Að safna steinum, skrautsteinum, eins og það kallast. Í eldvirka hluta landsins og nágrenni þess sést lítið til holufyllinga af því þær myndast undir yfirborðinu en afhjúpast eftir mjög langa tíma. Myndun þeirra á Reykjanesskaga er í fullum gangi í ungum berggrunninum og enginn verður var við ferlið sem slíkt. Á Hellisheiði bætir maðurinn viljandi í útfellingar án mikilli átaka eða hávaða. Algengar holufyllingar heita zeólítar eða geislasteinar. Þeir eru aðallega úr sambandi kísils og súrefnis (í ætt við rúðugler). Sama má segja um tegundir eins og rauðan jaspís, glæran bergkristal, myndlausan kalsedón og glerkenndan ópal. Svo er það steindin kalsít (lika nefnd kalkspat), hvítt, smákristallað efnasamband kalsíums, kolefnis og súrefnis. Það er t.d. nokkuð skylt matarsóda (natríum í stað kalsíums) og meinlaust. Glær moli (kristall) kallast silfurberg eða Iceland spar á ensku. Flestar steindir eru ekki lausar við snefilefni og þess vegna er til grænn jaspís, fjólublár bergkristall, gulur ópall og brúnt kalsít. Ekkert slíkt finnst á yfirborði lands á Reykjanesskaga en nægir að heimsækja Esju eða Hvalfjörð í steinaleit. Það er lítið gagn að því að gera Carbfix-aðferðina við að steingera gróðurhúsagasið koldíoxíð tortrygglega eða jafnvel hættulega. Auðvitað kannast margir ekki við útfellingar steinda í berggrunni eða steindina kalsít. Þá er vænlegt að sem flest er þekkja til slíks segi frá staðreyndum, fólk hlusti með opnum huga og umræður snúist um gild rök og raunveruleikann. Okkur liggur mikið á að fjarlægja úr loftinu milljarða tonna af koldíoxíði með bindingu gassins um leið og losunin er minnkuð. Bindingin er mikil með gróðri til sjós og lands og hægt að hraða henni en samstímis knýr tíminn á um að hirða líka gasið úr útblæstri orku- eða iðjuvera og beint úr lofti eins og gert er á Heillisheiði. Ísland er framarlega í tækni og frumkvöðlastarfi á þessu sviði. Þessi stutta grein fjallar ekki um margar hliðar Coda-verkefnisins, bara einföld grunnatriði og steinefni. Höfundur er rithöfundur og jarðvísindamaður.
Greiðslubyrði húsnæðislána lækkar um helming! Frekari lækkana að vænta á næstu mánuðum Baldur Borgþórsson Skoðun
Skoðun Greiðslubyrði húsnæðislána lækkar um helming! Frekari lækkana að vænta á næstu mánuðum Baldur Borgþórsson skrifar
Skoðun Hvernig væri nú að spyrja unga fólkið? – Um dagleg mannréttindabrot okkar á börnum og unglingum Jón Karl Stefánsson skrifar
Skoðun Sannleikurinn um Evrópusambandið III: Eflum álfuna okkar, Evrópu, og þar með ESB, barnanna okkar vegna! Ole Anton Bieldtvedt skrifar
Skoðun Er Kópavogsmódelið ógn við jafnrétti? Hrund Traustadóttir,Ágústa Dröfn Kristleifsdóttir,Ólöf Björk Jóhannsdóttir skrifar
Skoðun Októberfest, opið bréf/erindi til Stúdentaráðs, rektors, Háskólaráðs Háskóla Íslands og háskólaráðherra Aðalsteinn Gunnarsson,Björn Sævar Einarsson skrifar
Greiðslubyrði húsnæðislána lækkar um helming! Frekari lækkana að vænta á næstu mánuðum Baldur Borgþórsson Skoðun