Heilbrigðiskerfi á tímamótum Guðbjörg Pálsdóttir, Steinunn Þórðardóttir, Sandra B. Franks og Unnur Berglind Friðriksdóttir skrifa 17. október 2024 06:45 Heilbrigðiskerfið stendur nú á tímamótum. Skjólstæðingum þess mun fjölga verulega á næstu árum og kerfið mun glíma við mun stærri og flóknari vanda en áður. Þetta er staðreynd sem legið hefur fyrir lengi og verið margítrekuð án þess að farið hafi verið í samstillt átak til að mæta fyrirséðum vanda. Það má líkja þessu við að árið 2005 hefði legið fyrir vitneskja um væntanlegan Covid-faraldur og áhrif hans á samfélagið, án þess að brugðist hefði verið við af fullum þunga. Þrátt fyrir stöðuga fjölgun eldri borgara, auk mikillar fjölgunar ferðamanna sem og íbúa landsins, og framboð sífellt dýrari úrræða í heilbrigðiskerfinu hefur hlutfall heilbrigðismála í fjárlögum ríkisins staðið í stað undanfarin ár. Í lögum um heilbrigðisþjónustu segir að markmiðið sé að allir landsmenn eigi kost á fullkomnustu heilbrigðisþjónustu sem á hverjum tíma eru tök á að veita. Í lögskýringargögnum með þessu ákvæði segir að hér sé „um að ræða stefnuyfirlýsingu þess eðlis að landsbúar allir skyldu eiga kost á eins fullkominni heilbrigðisþjónustu og kostur væri að veita á hverjum tíma“ og orðalagið er sagt vera „metnaðarfullt“. Það er ljóst að þetta mikilvæga og lögfesta markmið veltur á tvennu. Annars vegar á faglegri þekkingu og vilja rekstraraðila til að koma henni í framkvæmd og hins vegar vilja til að halda fólki í vinnu og fjármagna starfsumhverfi þess. Það er þó ljóst í okkar huga að hægt væri að veita landsmönnum betri og fullkomnari heilbrigðisþjónustu en nú er gert. Það stendur ekki á heilbrigðisstarfsfólki að koma með faglega þekkingu að borðinu. Kastljósið beinist því að fjármögnuninni og hvort vilji sé hjá stjórnvöldum til að bæta starfsaðstæður heilbrigðisstarfsfólks og rekstraraðstæður heilbrigðisstofnana. Starfskjör og -aðstæður heilbrigðisstarfsfólks haldast í hendur við þá þjónustu sem hægt er að veita. Sérhæfð svið innan heilbrigðiskerfisins hafa síðustu áratugi þróast mjög hratt. Í könnunum má reglulega sjá heilbrigðismál efst af þeim málefnum sem almenningur vill að stjórnvöld eða stjórnmálaflokkar leggi áherslu á. Fjárlagafrumvarp fyrir árið 2025 sýnir að mikil þörf er á frekari fjárfestingu í heilbrigðismálum, ekki aðeins í formi rekstrarframlaga heldur einnig í að auka þjónustugetu og bæta vinnuskilyrði heilbrigðisstarfsfólks. Fjárlagafrumvarpið, eins og það er kynnt, virðist ekki fela í sér neinar sérstakar aðgerðir til að bæta starfsumhverfi heilbrigðisstarfsfólks eða til að leysa þann bráða mönnunarvanda sem við er að glíma. Það sem kemur þar fram er að áfram verði unnið að greiningu á mönnun heilbrigðiskerfisins, en það er ljóst að fjármagn vantar til að tryggja viðunandi mönnun. Stjórnvöld þurfa að sýna aukinn vilja til að bregðast við þessum vanda og snúa þessari þróun við til að tryggja heilbrigðisþjónustuna til framtíðar. Í opinberri heilbrigðisstefnu til ársins 2030 segir að það sé á ábyrgð stjórnvalda að tryggja að skólarnir mennti nógu marga til starfa og svo sé það hlutverk yfirmanna heilbrigðisstofnana að tryggja næga mönnun. Er markmiðið samkvæmt stefnunni að eftir rúm fimm ár verði heilbrigðisstofnanir eftirsóttir vinnustaðir sem séu þekktir fyrir gott starfsumhverfi. Þetta er mjög æskilegt markmið og við getum staðfest að það er mjög ánægjulegt að starfa innan heilbrigðisþjónustunnar öllu jöfnu. Hins vegar getur Ísland ekki fullmannað öll laus störf innan heilbrigðisþjónustunnar eins og staðan er í dag, langt því frá. Það var enginn sem tók ákvörðun um það, það gerðist vegna þess að ekki var gripið nægilega ákveðið inn í. Við sjáum í dag merki þess að þjónustustig heilbrigðisþjónustunnar hefur lækkað vegna þess að það er einfaldlega ekki nógu margt heilbrigðisstarfsfólk til að vinna þau störf sem þarf að vinna. Mönnunarvandi heilbrigðiskerfisins er ekki síst fjármagnsvandi. Nú er því tækifæri fyrir stjórnvöld til að grípa inn og snúa þessari óheillaþróun við. Félög okkar standa nú í kjaraviðræðum við hið opinbera, hvert á sínum vettvangi. Félag íslenskra hjúkrunarfræðinga er enn í viðræðum við fjármála- og efnahagsráðuneytið, Læknafélag Íslands hefur vísað viðræðum um kjarasamninga hjá ríkinu til Ríkissáttasemjara, Sjúkraliðafélag Íslands er enn í samtali við Samband íslenskra sveitarfélaga og Samtök fyrirtækja í velferðarþjónustu og Ljósmæðrafélag Íslands er í viðræðum um gerð stofnanasamninga sem eru orðnir úreltir og ónothæfir. Mikilvægt er að stjórnvöld gefi skýr skilaboð í yfirstandandi viðræðum um einbeittan vilja til að snúa núverandi þróun við. Viðsemjendur okkar verða að taka tillit til þeirrar staðreyndar að á bak við kjör heilbrigðisstétta liggur gífurleg vinna, bæði utan hefðbundins dagvinnutíma og í formi yfirvinnu, sem er langt umfram vinnuframlag flestra annarra starfsstétta. Starfsfólk í heilbrigðiskerfinu lítur ekki á það sem gæði að hafa tækifæri til að vinna yfirvinnu. Starfsfólk heilbrigðiskerfisins er að bugast af of miklu vinnuálagi og vill eiga frí á sínum frídögum eins og aðrir þegnar landsins án þess að fá fjölmargar beiðnir um að koma á aukavakt eða vera á bakvakt. Þjóðfélagið hefur tekið ótrúlegum breytingum á síðustu árum og í dag er ekki hægt að gera ráð fyrir að fólk sé tilbúið að verja allri starfsævinni í sama geira. Það sem þarf að gera núna, er að horfast í augu við að viðræður um kjör heilbrigðisstarfsfólks og framtíð heilbrigðiskerfisins eru nátengd. Ef ekki verður gripið til aðgerða strax er hætt við því að heilbrigðisstarfsfólk hverfi til annarra starfa. Þetta er grafalvarleg ógn sem mun hafa víðtækar afleiðingar fyrir velferð landsmanna til framtíðar. Stjórnvöld bera ábyrgð á því að tryggja framtíð heilbrigðisþjónustunnar. Til að ná því markmiði þarf fyrst og fremst að bæta kjör og vinnuaðstæður þeirra sem starfa í framlínunni. Höfundar eru formenn Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga, Læknafélags Íslands, Sjúkraliðafélags Íslands og Ljósmæðrafélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðbjörg Pálsdóttir Steinunn Þórðardóttir Sandra B. Franks Heilbrigðismál Mest lesið Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Skoðun Allt leikur í umburðarlyndi – eða hvað? Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Lyfjafræðingar - traustur stuðningur í flóknum heimi Sigurbjörg Sæunn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Villa um fyrir bæjarbúum Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Olíufyrirtækin vissu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Bullandi hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Heilbrigðiskerfið stendur nú á tímamótum. Skjólstæðingum þess mun fjölga verulega á næstu árum og kerfið mun glíma við mun stærri og flóknari vanda en áður. Þetta er staðreynd sem legið hefur fyrir lengi og verið margítrekuð án þess að farið hafi verið í samstillt átak til að mæta fyrirséðum vanda. Það má líkja þessu við að árið 2005 hefði legið fyrir vitneskja um væntanlegan Covid-faraldur og áhrif hans á samfélagið, án þess að brugðist hefði verið við af fullum þunga. Þrátt fyrir stöðuga fjölgun eldri borgara, auk mikillar fjölgunar ferðamanna sem og íbúa landsins, og framboð sífellt dýrari úrræða í heilbrigðiskerfinu hefur hlutfall heilbrigðismála í fjárlögum ríkisins staðið í stað undanfarin ár. Í lögum um heilbrigðisþjónustu segir að markmiðið sé að allir landsmenn eigi kost á fullkomnustu heilbrigðisþjónustu sem á hverjum tíma eru tök á að veita. Í lögskýringargögnum með þessu ákvæði segir að hér sé „um að ræða stefnuyfirlýsingu þess eðlis að landsbúar allir skyldu eiga kost á eins fullkominni heilbrigðisþjónustu og kostur væri að veita á hverjum tíma“ og orðalagið er sagt vera „metnaðarfullt“. Það er ljóst að þetta mikilvæga og lögfesta markmið veltur á tvennu. Annars vegar á faglegri þekkingu og vilja rekstraraðila til að koma henni í framkvæmd og hins vegar vilja til að halda fólki í vinnu og fjármagna starfsumhverfi þess. Það er þó ljóst í okkar huga að hægt væri að veita landsmönnum betri og fullkomnari heilbrigðisþjónustu en nú er gert. Það stendur ekki á heilbrigðisstarfsfólki að koma með faglega þekkingu að borðinu. Kastljósið beinist því að fjármögnuninni og hvort vilji sé hjá stjórnvöldum til að bæta starfsaðstæður heilbrigðisstarfsfólks og rekstraraðstæður heilbrigðisstofnana. Starfskjör og -aðstæður heilbrigðisstarfsfólks haldast í hendur við þá þjónustu sem hægt er að veita. Sérhæfð svið innan heilbrigðiskerfisins hafa síðustu áratugi þróast mjög hratt. Í könnunum má reglulega sjá heilbrigðismál efst af þeim málefnum sem almenningur vill að stjórnvöld eða stjórnmálaflokkar leggi áherslu á. Fjárlagafrumvarp fyrir árið 2025 sýnir að mikil þörf er á frekari fjárfestingu í heilbrigðismálum, ekki aðeins í formi rekstrarframlaga heldur einnig í að auka þjónustugetu og bæta vinnuskilyrði heilbrigðisstarfsfólks. Fjárlagafrumvarpið, eins og það er kynnt, virðist ekki fela í sér neinar sérstakar aðgerðir til að bæta starfsumhverfi heilbrigðisstarfsfólks eða til að leysa þann bráða mönnunarvanda sem við er að glíma. Það sem kemur þar fram er að áfram verði unnið að greiningu á mönnun heilbrigðiskerfisins, en það er ljóst að fjármagn vantar til að tryggja viðunandi mönnun. Stjórnvöld þurfa að sýna aukinn vilja til að bregðast við þessum vanda og snúa þessari þróun við til að tryggja heilbrigðisþjónustuna til framtíðar. Í opinberri heilbrigðisstefnu til ársins 2030 segir að það sé á ábyrgð stjórnvalda að tryggja að skólarnir mennti nógu marga til starfa og svo sé það hlutverk yfirmanna heilbrigðisstofnana að tryggja næga mönnun. Er markmiðið samkvæmt stefnunni að eftir rúm fimm ár verði heilbrigðisstofnanir eftirsóttir vinnustaðir sem séu þekktir fyrir gott starfsumhverfi. Þetta er mjög æskilegt markmið og við getum staðfest að það er mjög ánægjulegt að starfa innan heilbrigðisþjónustunnar öllu jöfnu. Hins vegar getur Ísland ekki fullmannað öll laus störf innan heilbrigðisþjónustunnar eins og staðan er í dag, langt því frá. Það var enginn sem tók ákvörðun um það, það gerðist vegna þess að ekki var gripið nægilega ákveðið inn í. Við sjáum í dag merki þess að þjónustustig heilbrigðisþjónustunnar hefur lækkað vegna þess að það er einfaldlega ekki nógu margt heilbrigðisstarfsfólk til að vinna þau störf sem þarf að vinna. Mönnunarvandi heilbrigðiskerfisins er ekki síst fjármagnsvandi. Nú er því tækifæri fyrir stjórnvöld til að grípa inn og snúa þessari óheillaþróun við. Félög okkar standa nú í kjaraviðræðum við hið opinbera, hvert á sínum vettvangi. Félag íslenskra hjúkrunarfræðinga er enn í viðræðum við fjármála- og efnahagsráðuneytið, Læknafélag Íslands hefur vísað viðræðum um kjarasamninga hjá ríkinu til Ríkissáttasemjara, Sjúkraliðafélag Íslands er enn í samtali við Samband íslenskra sveitarfélaga og Samtök fyrirtækja í velferðarþjónustu og Ljósmæðrafélag Íslands er í viðræðum um gerð stofnanasamninga sem eru orðnir úreltir og ónothæfir. Mikilvægt er að stjórnvöld gefi skýr skilaboð í yfirstandandi viðræðum um einbeittan vilja til að snúa núverandi þróun við. Viðsemjendur okkar verða að taka tillit til þeirrar staðreyndar að á bak við kjör heilbrigðisstétta liggur gífurleg vinna, bæði utan hefðbundins dagvinnutíma og í formi yfirvinnu, sem er langt umfram vinnuframlag flestra annarra starfsstétta. Starfsfólk í heilbrigðiskerfinu lítur ekki á það sem gæði að hafa tækifæri til að vinna yfirvinnu. Starfsfólk heilbrigðiskerfisins er að bugast af of miklu vinnuálagi og vill eiga frí á sínum frídögum eins og aðrir þegnar landsins án þess að fá fjölmargar beiðnir um að koma á aukavakt eða vera á bakvakt. Þjóðfélagið hefur tekið ótrúlegum breytingum á síðustu árum og í dag er ekki hægt að gera ráð fyrir að fólk sé tilbúið að verja allri starfsævinni í sama geira. Það sem þarf að gera núna, er að horfast í augu við að viðræður um kjör heilbrigðisstarfsfólks og framtíð heilbrigðiskerfisins eru nátengd. Ef ekki verður gripið til aðgerða strax er hætt við því að heilbrigðisstarfsfólk hverfi til annarra starfa. Þetta er grafalvarleg ógn sem mun hafa víðtækar afleiðingar fyrir velferð landsmanna til framtíðar. Stjórnvöld bera ábyrgð á því að tryggja framtíð heilbrigðisþjónustunnar. Til að ná því markmiði þarf fyrst og fremst að bæta kjör og vinnuaðstæður þeirra sem starfa í framlínunni. Höfundar eru formenn Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga, Læknafélags Íslands, Sjúkraliðafélags Íslands og Ljósmæðrafélags Íslands.
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun