Lánakvótar opna á nýja möguleika í hagstjórn Hallgrímur Óskarsson skrifar 9. desember 2024 10:33 Ef sauðfjárbóndi myndi vilja fækka ref í sinni sveit, til að vernda sinn tekjustofn, þá væri ekki gáfulegt að gefa út skipun um að lóga öllum ferfættum, villtum spendýrum. Nei, betra væri að ráðast beint á meinið sjálft og láta allt annað vera. Samt er það þannig, í hagstjórn á Íslandi, að Seðlabanki reynir að vinna gegn verðbólgu með því að hækka verð á öllum peningum jafnt (með hækkun á stýrivöxtum) þó að aðeins sé þörf á að hækka verð á sumum lánflokkum sem tengjast verðbólgu beint. Ef verðbólga er há, þá hefur Seðlabanki hækkað vexti í öllum lánaflokkum, ekki bara sumum. Allt er hækkað, líka vextir húsnæðislána, sem gerir afkomu þeirra sem greiða af húsnæðislánum verri. Hugmyndin er að kæla hagkerfið en eyðsla þeirra sem eiga skuldlausa íbúð minnkar ekki og viðheldur þennslu. Hátt vaxtastig hægir líka á byggingu húsnæðis, af því nýbyggingar verða of dýrar, sem hækkar leiguverð þegar skortur á húsnæði segir til sín. Verðbólga helst því hærri en ella m.v. ef hægt væri að beina lánsfjármagni í átt að því að auka framboð á húsnæði þegar skortur er á því. Hvað eru lánakvótar? Hvað ef Seðlabankinn myndi berjast gegn verðbólgu með því að gera kröfu til banka að vöxtum á neyslulánum sé haldið háum, en vöxtum á húsnæði og nýbyggingum haldið lágum? Einnig má ímynda sér að bein magntakmörkun sé á neyslulánum á meðan slíkt gilti ekki þegar kemur að lánum til nýbygginga á íbúðum. Þetta væri hægt ef Seðlabanki myndi setja upp lánakvóta og stýra þannig lánum (vöxtum) til einstakra flokka með ólíkum hætti. Það er nefnilega of almenn aðgerð að berjast gegn verðbólgu með því að hækka vexti á öllum lánum – á húsnæðislánum og vöxtum til framkvæmda á nýbyggingu húsnæðis til jafns við vexti á neyslulánum – á sama hátt og það er of almenn aðgerð að lóga öllum ferfættum, villtum spendýrum þegar þú vilt fækka refum. Enda sýnir reynslan að hækkun stýrivaxta hefur aðeins takmörkuð áhrif á hjöðnun verðbólgu, sérstaklega í verðtryggðu hagkerfi. Sveiflulandið Ísland Sú hagstjórn sem við þekkjum, að hækka vexti á öllu jafnt býr til sveiflulandið Ísland. Háir toppar og botnar hagsveiflurnar skapa ástand þar sem erfitt er að gera áætlanir, og vextir verða því of háir og sveiflukenndir samhliða því að alltof háir þröskuldar verða fyrir ungt fólk til að koma sér upp heimili. Í þannig umhverfi er erfitt að bjóða upp á hátt stig af velferð. Þá byrjar stjórnmálafólk að togast á; hækka þarf velferð, lækka þarf vexti og allir fá eitthvað smá en svo byrjar sveifluhringekjan aftur að snúast og allir alltaf í raun á nokkurnvegin sama stað. Með því að laga þessar ýktu sveiflur í hagstjórn og ráðast alfarið og einungis á meinið sjálft þá væri hægt að skapa sterkara efnahags¬umhverfi fyrir bæði fjölskyldur og fyrirtæki. Lánakvótar og ávinningur þeirra Ef Seðlabanki myndi taka upp lánakvóta væri hægt að setja mismunandi vexti á peninga eftir lánaflokkum - en ekki að setja sömu grunnvexti á alla peninga eins og nú er gert. Lánakvóta mætti einnig útfæra þannig að hámark, eða lágmark, yrði á lánum til ólíkra hluta hagkerfisins: hámark á neyslulánum þegar eftirspurn er sterk, lágmark á lánum til íbúðabyggingar þegar skortur er á húsnæði og þar fram eftir götunum. Tengja mætti lánakvóta við efnahagsumhverfið til þess að skapa banka til þess að lána í réttu hlutina: bankar mættu lána meira þegar verðbólga er lág en minna þegar verðbólga er há, o.s.frv. Lánakvótar eru mjög sveigjanleg stjórntæki sem gerði okkur kleift að ráðast beint á meinið og fátt annað, að fækka refum en ekki öðrum spendýrum. Með lánakvótum væri t.d. hægt að skrúfa fyrir verðtryggingu án þess endilega að banna verðtryggingu samkvæmt lögum. Peningamálastefnan myndi styrkjast þar með og vextir lækka. Sveiflur á byggingu húsnæðis og söluverði þessi myndu einnig minnka. Lánakvótar myndu ýta vöxtum niður, einkum þar sem það skiptir mestu máli, að vextir á húsnæðislánum séu lágir og að vextir til lána á nýbyggingum séu einnig lágir. Í atvinnuleysi (t.d. eins og eftir Covid) hefði einnig verið hægt að nota lánakvóta til að halda vöxtum á peningalánum til viðhaldsverkefna lágum og einnig lánum til vega- og jarðgangnagerðar því það væru þættir sem styrkja myndu þjóðhagslega hagsæld (auka framleiðslu innan þjóðabúsins). Slík aðgerð myndi draga úr toppum (hér atvinnuleysistoppum) sem er það sem Ísland þarf svo sárlega á að halda. Með lánakvótum myndi Seðlabanki ná að takmarka neyslulán þegar við á (einkum ef verðbólga tekur að rísa), sem myndi draga úr eftirspurnartoppum og hættu á verðbólgutoppum. Þannig sértæk, en ekki almenn, barátta við verðbólgu yrði hraðvirkari og skilvirkari leið fyrir Seðlabanka en að hækka stýrivexti einvörðungu. Lánakvótar víða notaðir með góðum árangri Lánakvótar hafa verið notaðir með góðum árangri í Bandaríkjunum, Bretlandi, Þýskalandi, Frakklandi, Japan, Kína og Indlandi, svo nokkur dæmi séu nefnd. Með lánakvótum voru efnahagskerfi í Japan og í Þýskalandi byggð upp eftir stríð, með árangri sem var hreint út sagt ótrúlegur. Lánakvótar seðlabanka í þessum löndum tryggðu að hægt var að byggja upp efnahagsveldi án þess að aðstæður mynduðust fyrir ofurháa verðbólgutoppa. Grundvöllur iðnaðar Japans í dag var lagður með fjármögnun frá japönskum bönkum sem urðu að lúta lánakvótum frá Seðlabanka Japans, svo dæmi sé nefnt. Hví var hætt að notast við lánakvóta? M.a. vegna þess að þeir voru álitnir of mikil inngrip hins opinbera þegar kom að rekstri fjármálafyrirtækja. Hagfræðikenningar þróuðust einnig samhliða sem hvöttu til minni ríkisafskipta. Stýrivaxtatækið var álitið nægilega sterkt til þess að ná markmiðum peningamálastefnunnar. En því miður sýnir reynslan að stýrivaxtatækið er ekki nógu beitt á Íslandi, m.a. vegna víðtækrar notkunar á verðtryggingu. Því verður að leyfa Seðlabanka Íslands að notast við önnur stýritæki en stýrivexti eina. Lánakvótar eru þetta stýritæki sem þarf til þess að styrkja peningamálastefnuna. Sumir hafa rangtúlkað hugmyndina um lánakvóta í þá veru að þarna væri ríkið að niðurgreiða vexti en svo er auðvitað alls ekki. Áfram væri verið að lána á hærri vöxtum en ríkið nýtur en með lánakvótum væri hægt að finna betra og heilbrigðara jafnvægi á milli þeirra þarfa sem bankar, almenningur og fyrirtæki hafa hér á landi. Tími kominn fyrir nýja áhersla í hagstjórn Með lánakvótum Seðlabanka myndu vextir lækka, sveiflur minnka, húsnæðislán verða ódýrari og langþráður kippur koma í stórfellda byggingu húsnæðis (sem myndi leiða til lægra leiguverðs og þar með lægri verðbólgu). Öllu þessu væri hægt að ná með lánakvótum Seðlabanka og þyrfti ekki að horfa á skattahækkanir til að þessu markmið yrðu að veruleika. Höfundur er verkfræðingur. hal@carboniceland.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Seðlabankinn Mest lesið Til hvers þá að segja satt? Pólitískt baktjaldamakk og upplýsingafölsun í Suðurnesjabæ Ari Gylfason Skoðun POTS er ekki tískubylgja Hanna Birna Valdimarsdóttir,Hugrún Vignisdóttir Skoðun Óvandaður og einhliða fréttaflutningur RÚV af stríðinu á Gaza Birgir Finnsson Skoðun Er niðurstaðan einstök? Ársreikningur Hveragerðisbæjar 2024 Friðrik Sigurbjörnsson,Eyþór H. Ólafsson Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Ægir Örn Arnarson Skoðun Smábátar eru framtíðin, segir David Attenborough Kjartan Sveinsson Skoðun Sigurður Ingi í mikilli mótsögn við sjálfan sig! Magnús Guðmundsson Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir Skoðun Orðskrípið sem bjarga á veiðigjaldinu Ólafur Adolfsson Skoðun Staðreyndir eða „mér finnst“ Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Til hvers þá að segja satt? Pólitískt baktjaldamakk og upplýsingafölsun í Suðurnesjabæ Ari Gylfason skrifar Skoðun POTS er ekki tískubylgja Hanna Birna Valdimarsdóttir,Hugrún Vignisdóttir skrifar Skoðun Er niðurstaðan einstök? Ársreikningur Hveragerðisbæjar 2024 Friðrik Sigurbjörnsson,Eyþór H. Ólafsson skrifar Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Ægir Örn Arnarson skrifar Skoðun Loftslagsaðgerðir eru forsenda velsældar til framtíðar – ekki valkostur: Svargrein við niðurstöðum rannsóknar sem kynnt var á Velsældarþingi í gær Laura Sólveig Lefort Scheefer skrifar Skoðun Afsökunarbeiðni til fyrri kynslóða – og þeirra sem erfa munu landið Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun 75 ár af evrópskri samheldni og samvinnu Clara Ganslandt skrifar Skoðun Sigurður Ingi í mikilli mótsögn við sjálfan sig! Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Vetrarvirkjanir Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Yfirgnæfandi meirihluti vill þjóðaratkvæði Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Smábátar eru framtíðin, segir David Attenborough Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Leiðrétting veiðigjalda mun skila sér í bættum innviðum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Efnahagslegur hagvöxtur þýðir ekki endilega samfélagslegur hagvöxtur Davíð Routley skrifar Skoðun Börn innan seilingar Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Hvers konar Evrópuríki viljum við vera? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Orðskrípið sem bjarga á veiðigjaldinu Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Kafli tvö: Eiskrandi kröfur Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Palestína er að verja sig, ekki öfugt Stefán Guðbrandsson skrifar Skoðun Óvandaður og einhliða fréttaflutningur RÚV af stríðinu á Gaza Birgir Finnsson skrifar Skoðun Lýðræði á ystu nöf: Hver er afstaða unga fólksins? Jonas Hammer skrifar Skoðun Hvað ef ég hjóla bara í vinnuna? Eiríkur Búi Halldórsson skrifar Skoðun Litlu ljósin á Gaza Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Staðreyndir eða „mér finnst“ Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Fjármagna áfram hernað Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Frídagar í klemmu Jón Júlíus Karlsson skrifar Skoðun Fasteignaviðskipti – tímabært að endurskoða leikreglurnar? Hlynur Júlísson skrifar Sjá meira
Ef sauðfjárbóndi myndi vilja fækka ref í sinni sveit, til að vernda sinn tekjustofn, þá væri ekki gáfulegt að gefa út skipun um að lóga öllum ferfættum, villtum spendýrum. Nei, betra væri að ráðast beint á meinið sjálft og láta allt annað vera. Samt er það þannig, í hagstjórn á Íslandi, að Seðlabanki reynir að vinna gegn verðbólgu með því að hækka verð á öllum peningum jafnt (með hækkun á stýrivöxtum) þó að aðeins sé þörf á að hækka verð á sumum lánflokkum sem tengjast verðbólgu beint. Ef verðbólga er há, þá hefur Seðlabanki hækkað vexti í öllum lánaflokkum, ekki bara sumum. Allt er hækkað, líka vextir húsnæðislána, sem gerir afkomu þeirra sem greiða af húsnæðislánum verri. Hugmyndin er að kæla hagkerfið en eyðsla þeirra sem eiga skuldlausa íbúð minnkar ekki og viðheldur þennslu. Hátt vaxtastig hægir líka á byggingu húsnæðis, af því nýbyggingar verða of dýrar, sem hækkar leiguverð þegar skortur á húsnæði segir til sín. Verðbólga helst því hærri en ella m.v. ef hægt væri að beina lánsfjármagni í átt að því að auka framboð á húsnæði þegar skortur er á því. Hvað eru lánakvótar? Hvað ef Seðlabankinn myndi berjast gegn verðbólgu með því að gera kröfu til banka að vöxtum á neyslulánum sé haldið háum, en vöxtum á húsnæði og nýbyggingum haldið lágum? Einnig má ímynda sér að bein magntakmörkun sé á neyslulánum á meðan slíkt gilti ekki þegar kemur að lánum til nýbygginga á íbúðum. Þetta væri hægt ef Seðlabanki myndi setja upp lánakvóta og stýra þannig lánum (vöxtum) til einstakra flokka með ólíkum hætti. Það er nefnilega of almenn aðgerð að berjast gegn verðbólgu með því að hækka vexti á öllum lánum – á húsnæðislánum og vöxtum til framkvæmda á nýbyggingu húsnæðis til jafns við vexti á neyslulánum – á sama hátt og það er of almenn aðgerð að lóga öllum ferfættum, villtum spendýrum þegar þú vilt fækka refum. Enda sýnir reynslan að hækkun stýrivaxta hefur aðeins takmörkuð áhrif á hjöðnun verðbólgu, sérstaklega í verðtryggðu hagkerfi. Sveiflulandið Ísland Sú hagstjórn sem við þekkjum, að hækka vexti á öllu jafnt býr til sveiflulandið Ísland. Háir toppar og botnar hagsveiflurnar skapa ástand þar sem erfitt er að gera áætlanir, og vextir verða því of háir og sveiflukenndir samhliða því að alltof háir þröskuldar verða fyrir ungt fólk til að koma sér upp heimili. Í þannig umhverfi er erfitt að bjóða upp á hátt stig af velferð. Þá byrjar stjórnmálafólk að togast á; hækka þarf velferð, lækka þarf vexti og allir fá eitthvað smá en svo byrjar sveifluhringekjan aftur að snúast og allir alltaf í raun á nokkurnvegin sama stað. Með því að laga þessar ýktu sveiflur í hagstjórn og ráðast alfarið og einungis á meinið sjálft þá væri hægt að skapa sterkara efnahags¬umhverfi fyrir bæði fjölskyldur og fyrirtæki. Lánakvótar og ávinningur þeirra Ef Seðlabanki myndi taka upp lánakvóta væri hægt að setja mismunandi vexti á peninga eftir lánaflokkum - en ekki að setja sömu grunnvexti á alla peninga eins og nú er gert. Lánakvóta mætti einnig útfæra þannig að hámark, eða lágmark, yrði á lánum til ólíkra hluta hagkerfisins: hámark á neyslulánum þegar eftirspurn er sterk, lágmark á lánum til íbúðabyggingar þegar skortur er á húsnæði og þar fram eftir götunum. Tengja mætti lánakvóta við efnahagsumhverfið til þess að skapa banka til þess að lána í réttu hlutina: bankar mættu lána meira þegar verðbólga er lág en minna þegar verðbólga er há, o.s.frv. Lánakvótar eru mjög sveigjanleg stjórntæki sem gerði okkur kleift að ráðast beint á meinið og fátt annað, að fækka refum en ekki öðrum spendýrum. Með lánakvótum væri t.d. hægt að skrúfa fyrir verðtryggingu án þess endilega að banna verðtryggingu samkvæmt lögum. Peningamálastefnan myndi styrkjast þar með og vextir lækka. Sveiflur á byggingu húsnæðis og söluverði þessi myndu einnig minnka. Lánakvótar myndu ýta vöxtum niður, einkum þar sem það skiptir mestu máli, að vextir á húsnæðislánum séu lágir og að vextir til lána á nýbyggingum séu einnig lágir. Í atvinnuleysi (t.d. eins og eftir Covid) hefði einnig verið hægt að nota lánakvóta til að halda vöxtum á peningalánum til viðhaldsverkefna lágum og einnig lánum til vega- og jarðgangnagerðar því það væru þættir sem styrkja myndu þjóðhagslega hagsæld (auka framleiðslu innan þjóðabúsins). Slík aðgerð myndi draga úr toppum (hér atvinnuleysistoppum) sem er það sem Ísland þarf svo sárlega á að halda. Með lánakvótum myndi Seðlabanki ná að takmarka neyslulán þegar við á (einkum ef verðbólga tekur að rísa), sem myndi draga úr eftirspurnartoppum og hættu á verðbólgutoppum. Þannig sértæk, en ekki almenn, barátta við verðbólgu yrði hraðvirkari og skilvirkari leið fyrir Seðlabanka en að hækka stýrivexti einvörðungu. Lánakvótar víða notaðir með góðum árangri Lánakvótar hafa verið notaðir með góðum árangri í Bandaríkjunum, Bretlandi, Þýskalandi, Frakklandi, Japan, Kína og Indlandi, svo nokkur dæmi séu nefnd. Með lánakvótum voru efnahagskerfi í Japan og í Þýskalandi byggð upp eftir stríð, með árangri sem var hreint út sagt ótrúlegur. Lánakvótar seðlabanka í þessum löndum tryggðu að hægt var að byggja upp efnahagsveldi án þess að aðstæður mynduðust fyrir ofurháa verðbólgutoppa. Grundvöllur iðnaðar Japans í dag var lagður með fjármögnun frá japönskum bönkum sem urðu að lúta lánakvótum frá Seðlabanka Japans, svo dæmi sé nefnt. Hví var hætt að notast við lánakvóta? M.a. vegna þess að þeir voru álitnir of mikil inngrip hins opinbera þegar kom að rekstri fjármálafyrirtækja. Hagfræðikenningar þróuðust einnig samhliða sem hvöttu til minni ríkisafskipta. Stýrivaxtatækið var álitið nægilega sterkt til þess að ná markmiðum peningamálastefnunnar. En því miður sýnir reynslan að stýrivaxtatækið er ekki nógu beitt á Íslandi, m.a. vegna víðtækrar notkunar á verðtryggingu. Því verður að leyfa Seðlabanka Íslands að notast við önnur stýritæki en stýrivexti eina. Lánakvótar eru þetta stýritæki sem þarf til þess að styrkja peningamálastefnuna. Sumir hafa rangtúlkað hugmyndina um lánakvóta í þá veru að þarna væri ríkið að niðurgreiða vexti en svo er auðvitað alls ekki. Áfram væri verið að lána á hærri vöxtum en ríkið nýtur en með lánakvótum væri hægt að finna betra og heilbrigðara jafnvægi á milli þeirra þarfa sem bankar, almenningur og fyrirtæki hafa hér á landi. Tími kominn fyrir nýja áhersla í hagstjórn Með lánakvótum Seðlabanka myndu vextir lækka, sveiflur minnka, húsnæðislán verða ódýrari og langþráður kippur koma í stórfellda byggingu húsnæðis (sem myndi leiða til lægra leiguverðs og þar með lægri verðbólgu). Öllu þessu væri hægt að ná með lánakvótum Seðlabanka og þyrfti ekki að horfa á skattahækkanir til að þessu markmið yrðu að veruleika. Höfundur er verkfræðingur. hal@carboniceland.is
Til hvers þá að segja satt? Pólitískt baktjaldamakk og upplýsingafölsun í Suðurnesjabæ Ari Gylfason Skoðun
Er niðurstaðan einstök? Ársreikningur Hveragerðisbæjar 2024 Friðrik Sigurbjörnsson,Eyþór H. Ólafsson Skoðun
Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Til hvers þá að segja satt? Pólitískt baktjaldamakk og upplýsingafölsun í Suðurnesjabæ Ari Gylfason skrifar
Skoðun Er niðurstaðan einstök? Ársreikningur Hveragerðisbæjar 2024 Friðrik Sigurbjörnsson,Eyþór H. Ólafsson skrifar
Skoðun Loftslagsaðgerðir eru forsenda velsældar til framtíðar – ekki valkostur: Svargrein við niðurstöðum rannsóknar sem kynnt var á Velsældarþingi í gær Laura Sólveig Lefort Scheefer skrifar
Skoðun Afsökunarbeiðni til fyrri kynslóða – og þeirra sem erfa munu landið Arnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Efnahagslegur hagvöxtur þýðir ekki endilega samfélagslegur hagvöxtur Davíð Routley skrifar
Skoðun Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland skrifar
Skoðun Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar
Til hvers þá að segja satt? Pólitískt baktjaldamakk og upplýsingafölsun í Suðurnesjabæ Ari Gylfason Skoðun
Er niðurstaðan einstök? Ársreikningur Hveragerðisbæjar 2024 Friðrik Sigurbjörnsson,Eyþór H. Ólafsson Skoðun
Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir Skoðun