Sorg barna - Sektarkennd og samviskubit Matthildur Bjarnadóttir skrifar 16. janúar 2025 08:03 Sektarkennd og samviskubit eru mjög algengar tilfinningar í sorg bæði hjá fullorðnum og börnum. Þetta eru krefjandi tilfinningar sem oft getur verið erfitt að ræða því að þeim fylgir jafnvel skömm. Inn í sektarkenndina getur blandast það að ung börn, fyrir 8/9 ára aldur búa yfir svokallaðri töfrahugsun æskunnar. Þau hugsa allt á mjög sjálfhverfan hátt eins og börn eiga auðvitað að gera á þessum aldri en ofmeta þar af leiðandi áhrif sín á umhverfið. Fyrir ungu barni getur það verið algjörlega rökrétt að slys hafi orðið vegna þess að þau hugsuðu eða gerðu eitthvað áður. Ég skal koma með dæmi; barn verður ofboðslega reitt við foreldri sitt vegna þess að það fær ekki að gera eitthvað sem það langar og öskrar ljót orð eða hugsar með sjálfu sér að það þoli ekki foreldri sitt. Einhverjum dögum síðar greinist svo foreldri með sjúkdóm eða verður bráðkvatt og þá getur barnið sett þetta tvennt í orsakasamhengi. Auðvitað er það fáránlegt í huga fullorðins fólks en getur valdið ungu barni ofboðslegum sársauka. Börn geta líka verið full af samviskubiti yfir því að hafa ekki nýtt tímann fram að andláti ástvinar nægilega vel, bæði ung börn og unglingar. Börn og unglingar eru auðvitað uppteknir af því að hitta vini sína og gera það sem börnum finnst skemmtilegt og geta svo hugsað til baka og fundist þau hafa brugðist manneskjunni sem þau misstu fyrir að hafa tekið samveru með öðrum fram yfir þau. Ef að andlátið bar að skyndilega hugsar ungur syrgjandi að ef að hann hefði vitað að tíminn væri svona naumur hefði hann tekið aðrar ákvarðanir. Samviskubit yfir leiðinlegum samskiptum í fortíðinni getur líka gert vart við sig. Kannski hefur barni þótt ofboðslega leiðinlegt eða hreinlega andlega erfitt að fara inn á sjúkrastofnun að hitta ástvin sem var þar veikur og fær svo eftirsjá yfir að hafa stundum komið sér undan því að fara. Annað sem veldur oft sektarkennd er tilfinning sem við köllum létti. Það er ofboðslega sárt að fylgjast með manneskju sem maður elskar af öllu hjarta veikjast alvarlega. Þegar kemur í ljós að ástvinur manns mun ekki læknast bætist við kvíðahnúturinn yfir þeim degi þegar að því kemur að viðkomandi deyr. Þetta tímabil, að fylgja eftir ástvini á banalegu og vita að höggið er á leiðinni tekur virkilega á hvern sem er. Þegar svo stundin er komin og manneskjan sem maður elskar er búin að kveðja og maður þarf ekki lengur að kvíða þessu augnabliki, því það er þegar orðið, þá getur komið yfir mann tilfinning sem við köllum létti. Það er ekki léttir vegna þess að viðkomandi er dáinn, það er léttir vegna þess að þessu ofboðslega erfiða tímabili er lokið og það þarf ekki lengur að kvíða kveðjustundinni. Þetta getur verið svo ruglingsleg tilfinning, ekkert síður fyrir fullorðna en börn. Hún er hins vegar mjög eðlileg og algeng en það sem stundum gerist er að fólk skammast sín fyrir hana. Börn geta hugsað með sér að það sé bara eitthvað að þeim yfir því að upplifa líka tilfinningu eftir missi sem virkar jákvæð. Að þau séu kannski bara ekki góðar manneskjur eða þar fram eftir götunum. Allar þessar hugsanir eru eðlilegar en þær reyna á og það getur þurft að útskýra þær og stundum leiðrétta. Þess vegna er það svo dýrmætt ef að barn og unglingur á þannig tengsl við örugga fullorðna manneskju að það treysti sér til þess að segja þetta upphátt. Þegar barn kemur til að ræða samviskubit eða sektarkennd skiptir öllu máli að barnið fái hlustun og að það sé ekki gert lítið úr því hvernig barninu líður. Það er ekki hjálplegt að segja strax: „hvaða vitleysa, auðvitað er ekkert af þessu þér að kenna, ekki hugsa svona“. Þetta eru í rauninni ekki hjálpleg viðbrögð þó að þau séu vel meint því þá verður samtalið ekki lengra. Ég mæli með því að gefa barninu góðan tíma til að tala og þakka því svo fyrir traustið og hrósa fyrir hugrekkið að segja frá. Svo þarf að ræða hugsanirnar og leyfa barninu að komast líka að því sjálft með góðri leiðsögn hvort að þessi tilfinning er rökrétt eða ekki. Er það kannski bara mjög eðlilegt að verða stundum reið við foreldri eða systkini sitt, rífast og segja eitthvað sem maður meinti ekki fullkomlega? Getur einhver séð inn í framtíðina eða stjórnað henni? Og fyrir yngri börn þarf að útskýra með einföldum og skýrum hætti að engin getur stjórnað eða valdið hlutum með hugsunum. Það þarf líka að minna börn og unglinga reglulega á það að þau bera ekki ábyrgð á fullorðna fólkinu, fullorðna fólkið ber ábyrgð á þeim. Fullorðna fólkið vildi líka leyfa þeim að eiga tíma með vinum sínum og manneskjan þeirra sem var t.d. veik gladdist yfir því þegar þau nutu lífsins og gerðu skemmtilega hluti því þau sem eru fullorðin þrá að sjá börnin sín blómstra. Barn þarf að fá að heyra að þessar hugsanir eru eðlilegar og algengar og þær draga ekki úr dýrmætu tengslunum sem það átti við manneskjuna sem það saknar. Samskipti eru aldrei fullkomin og grundvallar atriðið er að manneskjan sem barnið missti vissi vel hvað það elskaði hann eða hana mikið. Það skiptir öllu máli. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ og verkefnastjóri Arnarins, minningar- og styrktarsjóðs. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sorg Börn og uppeldi Mest lesið Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Skoðun Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Sjá meira
Sektarkennd og samviskubit eru mjög algengar tilfinningar í sorg bæði hjá fullorðnum og börnum. Þetta eru krefjandi tilfinningar sem oft getur verið erfitt að ræða því að þeim fylgir jafnvel skömm. Inn í sektarkenndina getur blandast það að ung börn, fyrir 8/9 ára aldur búa yfir svokallaðri töfrahugsun æskunnar. Þau hugsa allt á mjög sjálfhverfan hátt eins og börn eiga auðvitað að gera á þessum aldri en ofmeta þar af leiðandi áhrif sín á umhverfið. Fyrir ungu barni getur það verið algjörlega rökrétt að slys hafi orðið vegna þess að þau hugsuðu eða gerðu eitthvað áður. Ég skal koma með dæmi; barn verður ofboðslega reitt við foreldri sitt vegna þess að það fær ekki að gera eitthvað sem það langar og öskrar ljót orð eða hugsar með sjálfu sér að það þoli ekki foreldri sitt. Einhverjum dögum síðar greinist svo foreldri með sjúkdóm eða verður bráðkvatt og þá getur barnið sett þetta tvennt í orsakasamhengi. Auðvitað er það fáránlegt í huga fullorðins fólks en getur valdið ungu barni ofboðslegum sársauka. Börn geta líka verið full af samviskubiti yfir því að hafa ekki nýtt tímann fram að andláti ástvinar nægilega vel, bæði ung börn og unglingar. Börn og unglingar eru auðvitað uppteknir af því að hitta vini sína og gera það sem börnum finnst skemmtilegt og geta svo hugsað til baka og fundist þau hafa brugðist manneskjunni sem þau misstu fyrir að hafa tekið samveru með öðrum fram yfir þau. Ef að andlátið bar að skyndilega hugsar ungur syrgjandi að ef að hann hefði vitað að tíminn væri svona naumur hefði hann tekið aðrar ákvarðanir. Samviskubit yfir leiðinlegum samskiptum í fortíðinni getur líka gert vart við sig. Kannski hefur barni þótt ofboðslega leiðinlegt eða hreinlega andlega erfitt að fara inn á sjúkrastofnun að hitta ástvin sem var þar veikur og fær svo eftirsjá yfir að hafa stundum komið sér undan því að fara. Annað sem veldur oft sektarkennd er tilfinning sem við köllum létti. Það er ofboðslega sárt að fylgjast með manneskju sem maður elskar af öllu hjarta veikjast alvarlega. Þegar kemur í ljós að ástvinur manns mun ekki læknast bætist við kvíðahnúturinn yfir þeim degi þegar að því kemur að viðkomandi deyr. Þetta tímabil, að fylgja eftir ástvini á banalegu og vita að höggið er á leiðinni tekur virkilega á hvern sem er. Þegar svo stundin er komin og manneskjan sem maður elskar er búin að kveðja og maður þarf ekki lengur að kvíða þessu augnabliki, því það er þegar orðið, þá getur komið yfir mann tilfinning sem við köllum létti. Það er ekki léttir vegna þess að viðkomandi er dáinn, það er léttir vegna þess að þessu ofboðslega erfiða tímabili er lokið og það þarf ekki lengur að kvíða kveðjustundinni. Þetta getur verið svo ruglingsleg tilfinning, ekkert síður fyrir fullorðna en börn. Hún er hins vegar mjög eðlileg og algeng en það sem stundum gerist er að fólk skammast sín fyrir hana. Börn geta hugsað með sér að það sé bara eitthvað að þeim yfir því að upplifa líka tilfinningu eftir missi sem virkar jákvæð. Að þau séu kannski bara ekki góðar manneskjur eða þar fram eftir götunum. Allar þessar hugsanir eru eðlilegar en þær reyna á og það getur þurft að útskýra þær og stundum leiðrétta. Þess vegna er það svo dýrmætt ef að barn og unglingur á þannig tengsl við örugga fullorðna manneskju að það treysti sér til þess að segja þetta upphátt. Þegar barn kemur til að ræða samviskubit eða sektarkennd skiptir öllu máli að barnið fái hlustun og að það sé ekki gert lítið úr því hvernig barninu líður. Það er ekki hjálplegt að segja strax: „hvaða vitleysa, auðvitað er ekkert af þessu þér að kenna, ekki hugsa svona“. Þetta eru í rauninni ekki hjálpleg viðbrögð þó að þau séu vel meint því þá verður samtalið ekki lengra. Ég mæli með því að gefa barninu góðan tíma til að tala og þakka því svo fyrir traustið og hrósa fyrir hugrekkið að segja frá. Svo þarf að ræða hugsanirnar og leyfa barninu að komast líka að því sjálft með góðri leiðsögn hvort að þessi tilfinning er rökrétt eða ekki. Er það kannski bara mjög eðlilegt að verða stundum reið við foreldri eða systkini sitt, rífast og segja eitthvað sem maður meinti ekki fullkomlega? Getur einhver séð inn í framtíðina eða stjórnað henni? Og fyrir yngri börn þarf að útskýra með einföldum og skýrum hætti að engin getur stjórnað eða valdið hlutum með hugsunum. Það þarf líka að minna börn og unglinga reglulega á það að þau bera ekki ábyrgð á fullorðna fólkinu, fullorðna fólkið ber ábyrgð á þeim. Fullorðna fólkið vildi líka leyfa þeim að eiga tíma með vinum sínum og manneskjan þeirra sem var t.d. veik gladdist yfir því þegar þau nutu lífsins og gerðu skemmtilega hluti því þau sem eru fullorðin þrá að sjá börnin sín blómstra. Barn þarf að fá að heyra að þessar hugsanir eru eðlilegar og algengar og þær draga ekki úr dýrmætu tengslunum sem það átti við manneskjuna sem það saknar. Samskipti eru aldrei fullkomin og grundvallar atriðið er að manneskjan sem barnið missti vissi vel hvað það elskaði hann eða hana mikið. Það skiptir öllu máli. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ og verkefnastjóri Arnarins, minningar- og styrktarsjóðs.
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun