Munum við upplifa enn eitt „mikla stökkið framávið“? Jason Steinþórsson skrifar 1. febrúar 2025 09:30 Við erum að lifa áhugaverða þróun. Nú eru runnir upp þeir tímar að lýðræði, kosningaþátttaka, lög og réttur ráða ekki lengur för í fjölmörgum ríkjum heims sem hingað til hafa verð talin lýðræðisríki. Minningar frá heimsstyrjöldunum og hörmungunum sem mikilmennska einstakra forystumanna steyptu heiminum í eru margar fölnaðar og þeir sem lifðu þá tíma fækkar. Tæknin er að verða allsráðandi og tölvur, AI og app eru að miklu leyti farinn að ráða því hvernig við lifum. Allt þetta hefur áhrif og markmið fólks felst einkum í að græða, eyða, fá og taka. Þetta hugarfar byggir síðan á því að taka frá hinum, enda skipta þau hin ekki miklu máli, það sem skiptir máli er ég, mitt og bara mitt. Skýrasta dæmið sem við höfum séð í þessu og sem gerir það að verkum að ekki er hægt annað en að viðurkenna þennan veruleika hefur komið skýrt fram síðust daga. Elton Musk einn allra ríkasti maður jarðar krefst þess að heimurinn beygi sig í duftið undir ákvarðanir, skoðanir og ætlanir hans bæði innanlands og annars staðar. Hann telur sig til þess fallin að ákveða hvernig heimurinn á að virka, hverjir eigi að stýra stjórnmálaflokkum víða um heim sem sagt hvað sé rétt og hvað sé rangt, til dæmis hvort að umræða um nasistana sé ekki allt of neikvæð. Hvernig fólk á að vera, hugsa, akta sem er jú samkvæmt hans yfirburða hugmyndum um hvað sé rétt, æskilegt og nauðsynlegt. Í þessum efnum hefur hann til halds og trausts eina öflugustu pólitísku stöðu heims. Ekki kæmi á óvart að sá aðili sé bara til bráðabirgða enda háður endurkjöri. En valdsvið E. Musk er ekki háð endurkjöri það er eins umfangsmikið og hann vill og einskorðast ekki við venjuleg yfirráðasvæði hins pólitíska hlutverks. Þessi staða veitir honum svigrúm langt umfram hið hamlandi pólitískt hlutverk og eins og segir einhvers staðar „Just do it“. Hinn pólitíski meðreiðarsveinn, Trump hefur löngum verð óútreiknanlegur og farið aðrar leiðir en almennt gengur og gerist og þótt hefur tilhlýðilegt. En það er einmitt mergur málsins það sem hefur þótt tilhlýðilegt er ekki lengur það sem ræður og það sem er ótilhlýðilegt er hið nýja norm. Trump hvatti til þess að löglega kjörin forseti lands sem löngum hefur verið talin vagga lýðræðis yrði hindraður í að fá völdin, yrði ekki hleypt að heldur að hann, þrátt fyrir að hafa tapað kosningum yrði lýstur sigurvegari þvert á útkomu kosninganna. Þessa hundsun á lýðræðislegum leikreglum höfum við oft orðið vitni að víða um heim en sjaldan í þeim ríkjum sem talin hafa verið í forystu lýðræðis og löngum farið eftir lýðræðislegum leikreglum. Allra síðustu daga þá sáum við álíka framþróun í valdatafli aðila sem taldi sig hafinn yfir leikreglur lýðræðisins fara fram í Suður Kóreu en þar tókst almenningi að hindraði að sú andlýðræðislega aðgerð næði fram að ganga. En einræðisherrar hafa náð völdum víða; í Kambódíu, Mýanmar, Víetnam, Norður Kóreu, Kína, Laos og Taílandi ásamt í Suður Ameríku og í gegnum tíðina hafa einnig komið fram álíka öfl í Finnlandi, Belgíu, í Frakklandi, Noregi og fleiri stöðum sem hafa ekki náð að treysta völdin. En nú erum við að upplifa nýjan kafla í valdatöku einræðisherra í heiminum. Það sem er ógnvekjandi er að þetta kemur fram í einu öflugasta ríki heimsins og þetta er ekki aðgerð sem er ætlað að ná yfirráðum yfir einu ríki eða ríkjasamsteypu. Nú er kominn fram einræðisherra með öflugan meðreiðarsvein sem ætla sér að ráða yfir stórum hluta heimsins og hægt er að færa rök fyrir því að það eru þó nokkrar líkur á að honum takist ætlunarverk sitt. Kannski ekki í eini svipan en smátt og smátt og með áhlaupum hér og þar. Heimurinn er alltaf að færast nær því að vera eitt þorp og allt sem gerist flæðir um heiminn á örskotsstund. Peningar hafa löngum talað og nú eru peningar áhrifameiri en penninn eins og margoft hefur sýnt sig undanfarna áratugi. Segja má að hinn nýi Alexander mikli sé kominn fram, ný tegund valdagráðugra einstaklinga. Hér er á ferðinni einstaklingur sem hefur þá furðulegu skoðun að hann sé sá rétti til að ákveða. Hann veit hvað lýðnum er fyrir bestu og hann hefur höndlað sannleikann. Þessi maður sem hefur náð sér í þessa aðstöðu í gegnum fjármuni og í gegnum valdagráðuga samherja. Hann er síðan á þessum stað án lýðræðislegra ferla eða kosninga hann er þarna vegna þess að hann á peninga. Í framhaldinu er spurningin; ætlar almenningur, heimurinn og lýðræðislega kjörnir fulltrúar að horfa aðgerðarlaust á? Fréttir frá Danmörku benda til þess að einhverjir séu að ranka við sér. Það sem er það hættulega í þessu er að þessir einstaklingar eða eins og staðan er einstaklingur, (þó svo að aðrir auðmenn hafa sýnt að þeir hafa svipaðar skoðanir) hafa það forskot að eiga ógrynni auðæfa og þeir sem eiga ógrynni auðæfa geta alltaf aflað sér meiri auðæfa enda með tögl og haldi og það sem meira er, þeir þurfa sjaldan að nota auðæfi sín því í raun eru fjölmargi tilbúnir til að moka í þá öllu því sem þeir þurfa með von um gæluhót og nýtingarrétt að hluta af afrakstrinum. Þannig að þeir munum geta náð í þá fjármuni og þá aðstöðu sem þeir þurfa til að koma sínum áformum áfram þar með ráða þeir því sem þeir vilja ráða. Í þessari nýju heimsmynd sem birtist okkur þessa dagana þá einskorðast þessi yfirráð ekki bara við viðkomandi land heldur eins og hér hefur komið fram einnig nágrannaríki og þau ríki sem þeir telja einhverra hluta vegna, æskilegt að ná yfirráðum yfir, svona í fyrstunni, til dæmis Grænland. Þetta minnir okkur óþægilega á annan núlifandi forseta sem hikaði ekki við að ráðast inn í nágrannaland og taldi sig í fullum rétti til þess. Það lítur út fyrir að þessir fyrrnefndu aðilar láti nægja svona fyrst um sinn, að nota fjármagn og hótanir til að ná fram markmiðum sínum, en hvað ber framtíðin í skauti sér? Höfundur er mannfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bandaríkin Mest lesið Halldór 06.09.2025 Halldór Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Skoðun Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Við erum að lifa áhugaverða þróun. Nú eru runnir upp þeir tímar að lýðræði, kosningaþátttaka, lög og réttur ráða ekki lengur för í fjölmörgum ríkjum heims sem hingað til hafa verð talin lýðræðisríki. Minningar frá heimsstyrjöldunum og hörmungunum sem mikilmennska einstakra forystumanna steyptu heiminum í eru margar fölnaðar og þeir sem lifðu þá tíma fækkar. Tæknin er að verða allsráðandi og tölvur, AI og app eru að miklu leyti farinn að ráða því hvernig við lifum. Allt þetta hefur áhrif og markmið fólks felst einkum í að græða, eyða, fá og taka. Þetta hugarfar byggir síðan á því að taka frá hinum, enda skipta þau hin ekki miklu máli, það sem skiptir máli er ég, mitt og bara mitt. Skýrasta dæmið sem við höfum séð í þessu og sem gerir það að verkum að ekki er hægt annað en að viðurkenna þennan veruleika hefur komið skýrt fram síðust daga. Elton Musk einn allra ríkasti maður jarðar krefst þess að heimurinn beygi sig í duftið undir ákvarðanir, skoðanir og ætlanir hans bæði innanlands og annars staðar. Hann telur sig til þess fallin að ákveða hvernig heimurinn á að virka, hverjir eigi að stýra stjórnmálaflokkum víða um heim sem sagt hvað sé rétt og hvað sé rangt, til dæmis hvort að umræða um nasistana sé ekki allt of neikvæð. Hvernig fólk á að vera, hugsa, akta sem er jú samkvæmt hans yfirburða hugmyndum um hvað sé rétt, æskilegt og nauðsynlegt. Í þessum efnum hefur hann til halds og trausts eina öflugustu pólitísku stöðu heims. Ekki kæmi á óvart að sá aðili sé bara til bráðabirgða enda háður endurkjöri. En valdsvið E. Musk er ekki háð endurkjöri það er eins umfangsmikið og hann vill og einskorðast ekki við venjuleg yfirráðasvæði hins pólitíska hlutverks. Þessi staða veitir honum svigrúm langt umfram hið hamlandi pólitískt hlutverk og eins og segir einhvers staðar „Just do it“. Hinn pólitíski meðreiðarsveinn, Trump hefur löngum verð óútreiknanlegur og farið aðrar leiðir en almennt gengur og gerist og þótt hefur tilhlýðilegt. En það er einmitt mergur málsins það sem hefur þótt tilhlýðilegt er ekki lengur það sem ræður og það sem er ótilhlýðilegt er hið nýja norm. Trump hvatti til þess að löglega kjörin forseti lands sem löngum hefur verið talin vagga lýðræðis yrði hindraður í að fá völdin, yrði ekki hleypt að heldur að hann, þrátt fyrir að hafa tapað kosningum yrði lýstur sigurvegari þvert á útkomu kosninganna. Þessa hundsun á lýðræðislegum leikreglum höfum við oft orðið vitni að víða um heim en sjaldan í þeim ríkjum sem talin hafa verið í forystu lýðræðis og löngum farið eftir lýðræðislegum leikreglum. Allra síðustu daga þá sáum við álíka framþróun í valdatafli aðila sem taldi sig hafinn yfir leikreglur lýðræðisins fara fram í Suður Kóreu en þar tókst almenningi að hindraði að sú andlýðræðislega aðgerð næði fram að ganga. En einræðisherrar hafa náð völdum víða; í Kambódíu, Mýanmar, Víetnam, Norður Kóreu, Kína, Laos og Taílandi ásamt í Suður Ameríku og í gegnum tíðina hafa einnig komið fram álíka öfl í Finnlandi, Belgíu, í Frakklandi, Noregi og fleiri stöðum sem hafa ekki náð að treysta völdin. En nú erum við að upplifa nýjan kafla í valdatöku einræðisherra í heiminum. Það sem er ógnvekjandi er að þetta kemur fram í einu öflugasta ríki heimsins og þetta er ekki aðgerð sem er ætlað að ná yfirráðum yfir einu ríki eða ríkjasamsteypu. Nú er kominn fram einræðisherra með öflugan meðreiðarsvein sem ætla sér að ráða yfir stórum hluta heimsins og hægt er að færa rök fyrir því að það eru þó nokkrar líkur á að honum takist ætlunarverk sitt. Kannski ekki í eini svipan en smátt og smátt og með áhlaupum hér og þar. Heimurinn er alltaf að færast nær því að vera eitt þorp og allt sem gerist flæðir um heiminn á örskotsstund. Peningar hafa löngum talað og nú eru peningar áhrifameiri en penninn eins og margoft hefur sýnt sig undanfarna áratugi. Segja má að hinn nýi Alexander mikli sé kominn fram, ný tegund valdagráðugra einstaklinga. Hér er á ferðinni einstaklingur sem hefur þá furðulegu skoðun að hann sé sá rétti til að ákveða. Hann veit hvað lýðnum er fyrir bestu og hann hefur höndlað sannleikann. Þessi maður sem hefur náð sér í þessa aðstöðu í gegnum fjármuni og í gegnum valdagráðuga samherja. Hann er síðan á þessum stað án lýðræðislegra ferla eða kosninga hann er þarna vegna þess að hann á peninga. Í framhaldinu er spurningin; ætlar almenningur, heimurinn og lýðræðislega kjörnir fulltrúar að horfa aðgerðarlaust á? Fréttir frá Danmörku benda til þess að einhverjir séu að ranka við sér. Það sem er það hættulega í þessu er að þessir einstaklingar eða eins og staðan er einstaklingur, (þó svo að aðrir auðmenn hafa sýnt að þeir hafa svipaðar skoðanir) hafa það forskot að eiga ógrynni auðæfa og þeir sem eiga ógrynni auðæfa geta alltaf aflað sér meiri auðæfa enda með tögl og haldi og það sem meira er, þeir þurfa sjaldan að nota auðæfi sín því í raun eru fjölmargi tilbúnir til að moka í þá öllu því sem þeir þurfa með von um gæluhót og nýtingarrétt að hluta af afrakstrinum. Þannig að þeir munum geta náð í þá fjármuni og þá aðstöðu sem þeir þurfa til að koma sínum áformum áfram þar með ráða þeir því sem þeir vilja ráða. Í þessari nýju heimsmynd sem birtist okkur þessa dagana þá einskorðast þessi yfirráð ekki bara við viðkomandi land heldur eins og hér hefur komið fram einnig nágrannaríki og þau ríki sem þeir telja einhverra hluta vegna, æskilegt að ná yfirráðum yfir, svona í fyrstunni, til dæmis Grænland. Þetta minnir okkur óþægilega á annan núlifandi forseta sem hikaði ekki við að ráðast inn í nágrannaland og taldi sig í fullum rétti til þess. Það lítur út fyrir að þessir fyrrnefndu aðilar láti nægja svona fyrst um sinn, að nota fjármagn og hótanir til að ná fram markmiðum sínum, en hvað ber framtíðin í skauti sér? Höfundur er mannfræðingur.
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun
Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun