Til rektorsframbjóðenda: Mun HÍ fara að samkeppnislögum? Ólafur Stephensen skrifar 12. febrúar 2025 15:30 Átta manns sækjast nú eftir embætti rektors Háskóla Íslands og skrifa sumir hverjir greinar hér á Vísi um áherzlur sínar og stefnumál. Hér er tillaga að nýju stefnumáli fyrir rektorsframbjóðendurna, sem hefur enn ekki verið nefnt; að Háskólinn taki upp sanngjarna samkeppnishætti við rekstur Endurmenntunar HÍ og fari að skilyrðum samkeppnislaga. Háskóli Íslands er í eigu ríkisins og að stærstum hluta rekinn fyrir fé skattgreiðenda, þótt hann hafi einnig aðrar tekjulindir. Háskólinn er mikilvægur samstarfsaðili og bakhjarl atvinnulífsins á sumum sviðum, en í rekstri Endurmenntunar er HÍ í beinni samkeppni við einkarekin endur- og símenntunarfyrirtæki. Endurmenntun komin út fyrir hlutverk sitt Í reglugerð menntamálaráðherra um starfsemi Endurmenntunar HÍ segir: „Meginhlutverk Endurmenntunarstofnunar er að standa fyrir endurmenntun háskólamanna með námskeiðum; fræðslufundum og útgáfustarfsemi. Ennfremur sinnir stofnunin fræðslu fyrir almenning eftir því sem aðstæður leyfa.“ (Leturbreyting greinarhöfundar) Reglugerðin er frá 1991 en þróunin síðan hefur verið sú að fræðsla fyrir almenning, þ.e. önnur starfsemi en endurmenntun háskólafólks, er æ víðtækari hluti starfseminnar. Ekki verður séð að nokkur einasta ástæða sé til að ríkisstofnun haldi úti námskeiðum á borð við „Íbúðaskipti - meiri upplifun, minni kostnaður“, „Fagleg hegðun og samskipti á vinnustað“, „Lagasmíðar og pródúsering“, „Sáning og ræktun kryddjurta og matjurta“, „Listin að vera leiðinlegt foreldri“, „Lausnahringurinn - betri samskipti í fjölskyldunni“ eða „Trjá- og runnaklippingar“ svo tekin séu dæmi af handahófi úr námskeiðum Endurmenntunar. Einkaaðilar sinna fræðslu af þessu tagi með mikilli prýði. Hvar er fjárhagslegi aðskilnaðurinn? Á heimasíðu Endurmenntunar segir: „Rekstur Endurmenntunar HÍ byggir eingöngu á eigin tekjum, þ.e. námskeiðsgjöldum. Endurmenntun HÍ nýtur engra opinberra fjárframlaga.“ En er þetta svo einfalt? Í 14. grein samkeppnislaga segir: „Þegar um er að ræða opinbert fyrirtæki eða fyrirtæki sem starfar að einhverju leyti í skjóli opinbers einkaleyfis eða verndar er Samkeppniseftirlitinu heimilt að mæla fyrir um fjárhagslegan aðskilnað, annars vegar á milli þess hluta rekstrar fyrirtækisins sem nýtur einkaleyfis eða verndar og hins vegar þess hluta rekstrar sem er í frjálsri samkeppni við aðra aðila. Skal þess gætt að samkeppnisrekstur sé ekki niðurgreiddur af starfsemi sem nýtur einkaleyfis eða verndar.“ Ekki brugðizt við ábendingum Samkeppniseftirlitsins Í framhaldi af kvörtun, sem Félag atvinnurekenda sendi Samkeppniseftirlitinu (SE) árið 2020, sendi SE menntamálaráðuneytinu (sem þá fór með málefni háskóla) erindi í maí 2021 og fór fram á við ráðuneytið að þess yrði farið á leit við opinberu háskólana að þeir birti opinberlega upplýsingar um hvernig fjárhagslegum aðskilnaði er háttað á milli annars vegar þess rekstrar sem rekinn er að hluta til eða öllu leyti af opinberu fé og hins vegar þeirrar starfsemi sem er í frjálsri samkeppni við aðra aðila, sbr. áðurnefnda 14. grein samkeppnislaga. „Að mati Samkeppniseftirlitsins er eðlilegt að fagráðuneyti málaflokksins geri kröfu um þetta í samhengi við fjárveitingar til viðkomandi skóla,“ sagði í erindi SE. Viðbrögð Háskóla Íslands við þessum kröfum Samkeppniseftirlitsins hafa í stuttu máli sagt verið engin. Endurmenntun er rekin á sömu kennitölu og HÍ, engin grein er gerð fyrir rekstri hennar sérstaklega í ársreikningi HÍ og ekkert sérstakt rekstraryfirlit er birt. Þegar sagt er að Endurmenntun njóti engra opinberra fjárveitinga vantar alveg að gerð sé grein fyrir því í rekstraryfirliti, sem er aðgengilegt fyrir keppinauta Endurmenntunar, hvernig t.d. aðgangur hennar að húsnæði, yfirstjórn, markaðssetningu og vörumerki Háskóla Íslands er verðlagður. Einkarekin fræðslufyrirtæki, sem Endurmenntun keppir grimmt við, hafa þannig enga sönnun þess að reksturinn sé ekki í raun niðurgreiddur með fé skattgreiðenda. Er villt um fyrir neytendum? FA hefur einnig gert athugasemdir við að við kynningu sumra námskeiða Endurmenntunar sé ekki skýrt hvort námskeiðin veiti svokallaðar ECTS-einingar, sem eru einingar sem veittar eru fyrir alþjóðlega viðurkennt háskólanám. Í kynningarefni Endurmenntunar er þannig stundum tilgreint að nám „samsvari“ svo og svo mörgum ECTS-einingum, án þess að fram komi með skýrum hætti hvort það veiti raunverulega slíkar einingar. Vegna þess að Endurmenntun starfar innan HÍ og á sömu kennitölu, getur óskýrleiki um eðli námsins veitt þessum samkeppnisrekstri HÍ ákveðið forskot á keppinautana. Það getur helgazt af því að nemendur telji að vegna þess að námið er á vegum háskóla standi það með einhverjum hætti skör ofar en sambærilegt nám á vegum keppinauta á markaði fyrir sí- og endurmenntun. Það þarf einfaldlega að taka skýrt fram hvort nám veiti ECTS-einingar eða ekki. Annað getur villt um fyrir neytendum og þar með verið brot á lögunum um eftirlit með viðskiptaháttum og markaðssetningu. Ráðuneytið svarar ekki - hvað segja frambjóðendur? Um ofangreint efni sendi Félag atvinnurekenda háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytinu erindi í ágúst á síðasta ári og fór fram á að erindi Samkeppniseftirlitisins og ábendingum FA yrði fylgt eftir gagnvart háskólunum. Frá ráðuneytinu hefur síðan ekki heyrzt bofs, þrátt fyrir ítrekanir. Nú verður því ekki trúað að fólk sem sækist eftir því að stýra Háskóla Íslands vilji að háskólinn gangi þvert gegn því sem kennt er í samkeppnis- og neytendarétti í lagadeildinni. Gaman væri að heyra frá rektorsframbjóðendum hver er stefna þeirra varðandi rekstur Endurmenntunar HÍ. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólafur Stephensen Samkeppnismál Háskólar Rektorskjör við Háskóla Íslands Mest lesið Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas Skoðun Á uppgjör frá TR að koma eldri borgurum á óvart? Björn Snæbjörnsson Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Sjá meira
Átta manns sækjast nú eftir embætti rektors Háskóla Íslands og skrifa sumir hverjir greinar hér á Vísi um áherzlur sínar og stefnumál. Hér er tillaga að nýju stefnumáli fyrir rektorsframbjóðendurna, sem hefur enn ekki verið nefnt; að Háskólinn taki upp sanngjarna samkeppnishætti við rekstur Endurmenntunar HÍ og fari að skilyrðum samkeppnislaga. Háskóli Íslands er í eigu ríkisins og að stærstum hluta rekinn fyrir fé skattgreiðenda, þótt hann hafi einnig aðrar tekjulindir. Háskólinn er mikilvægur samstarfsaðili og bakhjarl atvinnulífsins á sumum sviðum, en í rekstri Endurmenntunar er HÍ í beinni samkeppni við einkarekin endur- og símenntunarfyrirtæki. Endurmenntun komin út fyrir hlutverk sitt Í reglugerð menntamálaráðherra um starfsemi Endurmenntunar HÍ segir: „Meginhlutverk Endurmenntunarstofnunar er að standa fyrir endurmenntun háskólamanna með námskeiðum; fræðslufundum og útgáfustarfsemi. Ennfremur sinnir stofnunin fræðslu fyrir almenning eftir því sem aðstæður leyfa.“ (Leturbreyting greinarhöfundar) Reglugerðin er frá 1991 en þróunin síðan hefur verið sú að fræðsla fyrir almenning, þ.e. önnur starfsemi en endurmenntun háskólafólks, er æ víðtækari hluti starfseminnar. Ekki verður séð að nokkur einasta ástæða sé til að ríkisstofnun haldi úti námskeiðum á borð við „Íbúðaskipti - meiri upplifun, minni kostnaður“, „Fagleg hegðun og samskipti á vinnustað“, „Lagasmíðar og pródúsering“, „Sáning og ræktun kryddjurta og matjurta“, „Listin að vera leiðinlegt foreldri“, „Lausnahringurinn - betri samskipti í fjölskyldunni“ eða „Trjá- og runnaklippingar“ svo tekin séu dæmi af handahófi úr námskeiðum Endurmenntunar. Einkaaðilar sinna fræðslu af þessu tagi með mikilli prýði. Hvar er fjárhagslegi aðskilnaðurinn? Á heimasíðu Endurmenntunar segir: „Rekstur Endurmenntunar HÍ byggir eingöngu á eigin tekjum, þ.e. námskeiðsgjöldum. Endurmenntun HÍ nýtur engra opinberra fjárframlaga.“ En er þetta svo einfalt? Í 14. grein samkeppnislaga segir: „Þegar um er að ræða opinbert fyrirtæki eða fyrirtæki sem starfar að einhverju leyti í skjóli opinbers einkaleyfis eða verndar er Samkeppniseftirlitinu heimilt að mæla fyrir um fjárhagslegan aðskilnað, annars vegar á milli þess hluta rekstrar fyrirtækisins sem nýtur einkaleyfis eða verndar og hins vegar þess hluta rekstrar sem er í frjálsri samkeppni við aðra aðila. Skal þess gætt að samkeppnisrekstur sé ekki niðurgreiddur af starfsemi sem nýtur einkaleyfis eða verndar.“ Ekki brugðizt við ábendingum Samkeppniseftirlitsins Í framhaldi af kvörtun, sem Félag atvinnurekenda sendi Samkeppniseftirlitinu (SE) árið 2020, sendi SE menntamálaráðuneytinu (sem þá fór með málefni háskóla) erindi í maí 2021 og fór fram á við ráðuneytið að þess yrði farið á leit við opinberu háskólana að þeir birti opinberlega upplýsingar um hvernig fjárhagslegum aðskilnaði er háttað á milli annars vegar þess rekstrar sem rekinn er að hluta til eða öllu leyti af opinberu fé og hins vegar þeirrar starfsemi sem er í frjálsri samkeppni við aðra aðila, sbr. áðurnefnda 14. grein samkeppnislaga. „Að mati Samkeppniseftirlitsins er eðlilegt að fagráðuneyti málaflokksins geri kröfu um þetta í samhengi við fjárveitingar til viðkomandi skóla,“ sagði í erindi SE. Viðbrögð Háskóla Íslands við þessum kröfum Samkeppniseftirlitsins hafa í stuttu máli sagt verið engin. Endurmenntun er rekin á sömu kennitölu og HÍ, engin grein er gerð fyrir rekstri hennar sérstaklega í ársreikningi HÍ og ekkert sérstakt rekstraryfirlit er birt. Þegar sagt er að Endurmenntun njóti engra opinberra fjárveitinga vantar alveg að gerð sé grein fyrir því í rekstraryfirliti, sem er aðgengilegt fyrir keppinauta Endurmenntunar, hvernig t.d. aðgangur hennar að húsnæði, yfirstjórn, markaðssetningu og vörumerki Háskóla Íslands er verðlagður. Einkarekin fræðslufyrirtæki, sem Endurmenntun keppir grimmt við, hafa þannig enga sönnun þess að reksturinn sé ekki í raun niðurgreiddur með fé skattgreiðenda. Er villt um fyrir neytendum? FA hefur einnig gert athugasemdir við að við kynningu sumra námskeiða Endurmenntunar sé ekki skýrt hvort námskeiðin veiti svokallaðar ECTS-einingar, sem eru einingar sem veittar eru fyrir alþjóðlega viðurkennt háskólanám. Í kynningarefni Endurmenntunar er þannig stundum tilgreint að nám „samsvari“ svo og svo mörgum ECTS-einingum, án þess að fram komi með skýrum hætti hvort það veiti raunverulega slíkar einingar. Vegna þess að Endurmenntun starfar innan HÍ og á sömu kennitölu, getur óskýrleiki um eðli námsins veitt þessum samkeppnisrekstri HÍ ákveðið forskot á keppinautana. Það getur helgazt af því að nemendur telji að vegna þess að námið er á vegum háskóla standi það með einhverjum hætti skör ofar en sambærilegt nám á vegum keppinauta á markaði fyrir sí- og endurmenntun. Það þarf einfaldlega að taka skýrt fram hvort nám veiti ECTS-einingar eða ekki. Annað getur villt um fyrir neytendum og þar með verið brot á lögunum um eftirlit með viðskiptaháttum og markaðssetningu. Ráðuneytið svarar ekki - hvað segja frambjóðendur? Um ofangreint efni sendi Félag atvinnurekenda háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytinu erindi í ágúst á síðasta ári og fór fram á að erindi Samkeppniseftirlitisins og ábendingum FA yrði fylgt eftir gagnvart háskólunum. Frá ráðuneytinu hefur síðan ekki heyrzt bofs, þrátt fyrir ítrekanir. Nú verður því ekki trúað að fólk sem sækist eftir því að stýra Háskóla Íslands vilji að háskólinn gangi þvert gegn því sem kennt er í samkeppnis- og neytendarétti í lagadeildinni. Gaman væri að heyra frá rektorsframbjóðendum hver er stefna þeirra varðandi rekstur Endurmenntunar HÍ. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda.
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun