Tölum um endurhæfingu! Laufey Elísabet Gissurardóttir, Steinunn Bergmann og Þóra Leósdóttir skrifa 14. apríl 2025 11:33 Nú blasir við að loka þurfi geðendurhæfingarúrræði í Reykjavík sem hefur staðið ungu fólki á aldrinum 18-30 ára til boða síðustu ár. Þetta unga fólk á það sameiginlegt að falla undir svokallaðan NEET hóp, það eru þau sem ekki eru í vinnu, virkni eða námi. Um er að ræða ungmenni með fjölþættan vanda, eru á einhverfurófi eða eru með geðrænar áskoranir sem hamla í daglegu lífi. Þau hafa flest öll búið við félagslega einangrun um langt skeið, jafnvel þannig að þau loka sig af í herbergjum sínum og samskipti við aðra á heimilinu eru af skornum skammti. Að vera ung manneskja í slíkri stöðu er ógn við líf og heilsu. Hvað er endurhæfing? Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) gefur út skilgreiningu á endurhæfingu sem stuðst er við í flestum vestrænum löndum. Heilbrigðisstéttir sem koma að endurhæfingu leggja ríka áherslu á að endurhæfing þurfi að vera aðgengileg fólki á öllum aldri og með fjölbreyttar þarfir. Markmiðið er að efla færni og þátttöku í daglegum athöfnum og hlutdeild í samfélaginu - hvort heldur sem er í aðstæðum heima, í skóla, vinnu eða við tómstundaiðju. Endurhæfing á að vera valdeflandi samstarfsferli þar sem litið er á fulla þátttöku og hlutdeild í samfélaginu sem mannréttindi. Fagfélög heilbrigðisstétta hafa mörg hver bent á að skilgreining WHO sé of þröng og hugsanlega útilokandi fyrir suma hópa sem sannarlega þyrftu endurhæfingu. Í samráðsferli fyrir endurhæfingarstefnu stjórnvalda 2020 var til að mynda lögð til eftirfarandi skilgreining sem leiðarljós í stefnumörkun og mótun endurhæfingarþjónustu hér á landi: Endurhæfing miðar að því að efla líkamlega, andlega og félagslega færni fólks á öllum aldri sem býr við eða er hætt við færniskerðingu. Áhersla er lögð á sjálfstæði og sjálfræði fólks og möguleika þess á að lifa innihaldsríku lífi. Endurhæfing tekur mið af þörfum og aðstæðum hvers og eins og þeim umhverfisþáttum sem kunna að hamla þátttöku fólks í daglegu lífi og draga úr lífsgæðum þess. Endurhæfing er samstarfsverkefni notanda þjónustunnar, fagfólks og aðstandenda. Hún felur í sér skýr markmið og krefst samfellu og samræmdra aðgerða sem byggja á bestu þverfaglegu þekkingu og viðurkenndu verklagi. Hvað er þá starfsendurhæfing? WHO skilgreinir hana ekki sérstaklega og lítur svo á að hún sé hluti af heildrænni endurhæfingu með áherslu á að einstaklingar með heilsubrest eða færniskerðingar geti tekið þátt í vinnu eða virkni. Í nágrannalöndunum er samkomulag um það að starfsendurhæfing skuli fela í sér heildræna nálgun sem tekur til líkamlegra, andlegra og félagslegra þátta þannig að efla megi þátttöku fólks á vinnumarkaði. Mismunandi er eftir löndum hvaða stjórnvald ber ábyrgð á málaflokknum og fjármagnar starfsendurhæfingu sem slíka, en almennt er litið svo á að það sé sameiginlegt verkefni heilbrigðis- og félagsmálayfirvalda. Það má því vera ljóst að samþætting og samkomulag um ábyrgð, fjármögnun og fyrirkomulag þjónustunnar er nauðsynlegt. Er starfsendurhæfing heilbrigðisþjónusta? Í umræðunni undanfarnar vikur hafa komið fram ýmis sjónarmið um það hvað sé starfsendurhæfing og hvað ekki. Þeir ráðamenn sem eru í forsvari fyrir málaflokkinn halda því fram að starfsendurhæfing sé ekki heilbrigðisþjónusta og þess vegna eigi heilbrigðsráðuneytið ekki að fjármagna hana. Þessi einföldun er ekki hjálpleg og lýsir úreltri afstöðu. Eins og áður sagði er í dag litið svo á að starfsendurhæfing sé hluti af endurhæfingu enda miði hún ávallt að því að bæta færni og þátttöku viðkomandi einstaklings í samfélaginu. Til grundvallar liggur heilsubrestur eða færniskerðing sem í samspili við umhverfisþætti hamlar þátttöku á vinnumarkaði. Við bendum á að til þess að komast í starfsendurhæfingu hjá VIRK þarf vottorð um heilsubrest frá lækni. Þau sem veita þjónustu undir regnhlíf VIRK eru langflest heilbrigðismenntað fagfólk. Að auki þurfa þeir aðilar, sem til dæmis gera samninga við starfsendurhæfingarsjóðinn að hafa starfsleyfi og staðfestingu vegna stofureksturs frá Embætti landlæknis. Hvað er ekki heilbrigðisþjónusta hér? Hver er stefnan í endurhæfingarmálum? Lengi hefur verið bent á að hér á landi skorti heildstæða stefnu og samfellu í endurhæfingu það var því fagnaðarefni þegar Heilbrigðisráðuneytið birti tillögur að endurhæfingarstefnu 2020. Grípum niður í plaggið. Þar kemur meðal annars fram að ábyrgð á endurhæfingu hér á landi skiptist milli heilbrigðisráðherra annars vegar og félagsmálaráðherra hins vegar. WHO leggur á hinn bóginn til að endurhæfing sé öll á hendi heilbrigðismálayfirvalda. Það er alfarið stjórnsýsluleg ákvörðun hvernig málum er háttað hér á landi og stjórnkerfið ber ábyrgð á því að endurhæfingarþjónusta, hvaða nafni sem hún nefnist og hvar sem hún er veitt, sé aðgengileg því fólki sem á henni þarf að halda. Það er vissulega ákveðin hindrun fólgin í því að lagaákvæði um endurhæfingu eru á víð og dreif í kerfinu og falla ýmist undir heilbrigðis- eða félagsmálaráðuneyti. Árum saman hefur verið ákall, frá fagfólki og öðrum hagaðilum um skýra stefnu stjórnvalda, bætt skipulag og samhæfingu hvað varðar endurhæfingarmál hér á landi. Fagfólk og hagsmunasamtök hafa einnig bent á að sárlega vanti stefnumörkun og samþættingu í endurhæfingu fyrir fólk með öðruvísi taugaþroska og geðrænar áskoranir. Það er ekki boðlegt árið 2025 að ráðuneytin vísi hvert á annað! Tölvan segir nei Hvers vegna á að leggja Janus endurhæfingu niður? Jú, stjórnvöld hafa ákveðið að endurnýja ekki þríhliða samning sem gerður var milli Janusar, VIRK og Sjúkratrygginga Íslands, fyrir hönd heilbrigðisráðuneytisins haustið 2023. Samning um það að leggja sérstaka áherslu á faglega, heildræna nálgun og samfellu í endurhæfingarferli fyrir ungt fólk, enda þekkt úr rannsóknum að slíkt er vænlegast til árangurs. Að meðaltali hafa 56% skjólstæðinga Janusar endurhæfingar náð markmiðum sínum, ef horft er til síðustu þriggja ára og útskrifast í vinnu, nám eða virka atvinnuleit. Látið er að því liggja að Janus endurhæfing vilji ekki starfa með VIRK. Við spyrjum: Hver setur leikreglurnar? Það er faglega glórulaust að leggja niður endurhæfingarúrræði sem mætir þörfum þessa viðkvæma hóps, byggir á gagnreyndri þekkingu, áratuga reynslu og dýrmætum mannauði. Árangur Janusar er skýr, einstaklingum og samfélagi til hagsbóta. Sérstaklega í ljósi þess að einhverft fólk kemur víðast hvar að lokuðum dyrum þegar það leitar eftir geðheilbrigðisþjónustu. Þann 1. júní skellir Janus endurhæfing í lás. Hér er það greinilega kerfið sem ræður för og „tölvan segir nei!“ Við biðlum til beggja ráðherra sem bera ábyrgð á málaflokknum að hlusta á raddir skjólstæðinga, aðstandandenda og fagfólks, um að tryggja fjármagn til reksturs Janusar endurhæfingar sem allra fyrst. Höfundar eru fagfólk með áratuga reynslu af starfi með börnum og ungu fólki í viðkvæmri stöðu og aðstandendum þeirra. Laufey Elísabet Gissurardóttir, þroskaþjálfi Steinunn Bergmann, félagsráðgjafi Þóra Leósdóttir, iðjuþjálfi Heimildir og stuðningsefni: Háskólinn á Akureyri og Embætti landlæknis. (2015). Alþjóðlegt flokkunarkerfi um færni, fötlun og heilsu (ICF). Stutt útgáfa. https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/42417/9789979952756_ice.pdf?sequence=11&isAllowed=y Janus endurhæfing (2025, mars). Saga Janusar endurhæfingar – tímalína.https://janus.is/frettasafn/saga-janusar-endurhaefingar-timalina Maribo T, Ibsen C, Thuesen J, Nielsen CV, Johansen JS, Vind AB (Red.). (2022). Hvidbog om rehabilitering, 1. udgave. Rehabiliteringsforum Danmark, Aarhus.https://www.rehabiliteringsforum.dk/siteassets/publikationer/publikationerlitteratur/hvidbog-2-udgave_180522-til-web.pdf Stjórnarráð Íslands. (2020). Endurhæfing: Tillögur að endurhæfingarstefnu.https://www.stjornarradid.is/library/04-Raduneytin/Heilbrigdisraduneytid/ymsar-skrar/Endurhaefing-tillogur-ad-stefnu_Sept2020.pdf Virk starfsendurhæfingarsjóður. (2011, febrúar). Hvað er starfsendurhæfing?https://www.virk.is/is/um-virk/upplysingar/frettir/hvad-er-starfsendurhaefing World Health Organization. (2019). Rehabilitation in health systems: guide for action. Geneva: World Health Organization. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Einhverfa Mest lesið Það er betra fyrir okkur öll að Háskóli Íslands efli fjarnám Darri Rafn Hólmarsson Skoðun Níðingsverk Jón Daníelsson Skoðun Stríðsglæpir sem munu ekki gleymast! Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Þegar líða fer að jólum Ísak Hilmarsson Skoðun 5.maí Alþjóðadagur ljósmæðra Unnur Berglind Friðriksdóttir Skoðun Það er flókið að eiga næstum 500 milljarða króna á Íslandi Þórður Snær Júlíusson Skoðun Hingað og ekki lengra Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Við eigum ekki efni á vonleysi né uppgjöf Magnús Magnússon Skoðun Stjórnvöld, Óskar á heima hér! Þóra Andrésdóttir Skoðun Tími kominn til aðgerða gegn Ísrael Ingólfur Gíslason Skoðun Skoðun Skoðun Við eigum ekki efni á vonleysi né uppgjöf Magnús Magnússon skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Kafli eitt: Tómlæti Íslendinga Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þegar líða fer að jólum Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Svansvottaðar íbúðir – fjárfesting í lífsgæðum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Hættulegt tal Sjálfstæðisflokksins og Viðskiptaráðs Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Þetta má ekki gerast aftur! - Álag á útsvar Sveinn Ægir Birgisson skrifar Skoðun Meistaragráða í lífsreynslu Elín Ebba Ásmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórnvöld, Óskar á heima hér! Þóra Andrésdóttir skrifar Skoðun Dvel þú í draumahöll Hugrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Níðingsverk Jón Daníelsson skrifar Skoðun Umhverfi, heilsa og skólamáltíðir Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Æji nei innflytjendur Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Stríðsglæpir sem munu ekki gleymast! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Samstaða, kjarkur og þor Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Það er betra fyrir okkur öll að Háskóli Íslands efli fjarnám Darri Rafn Hólmarsson skrifar Skoðun Yfirfull fangelsi, brostið kerfi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Þegar rafmagn hættir að vera sjálfsagður hlutur Árni B. Möller skrifar Skoðun Það er flókið að eiga næstum 500 milljarða króna á Íslandi Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lýðræði og framtíð RÚV: Tími til breytinga? Erling Valur Ingason skrifar Skoðun 5.maí Alþjóðadagur ljósmæðra Unnur Berglind Friðriksdóttir skrifar Skoðun Endurnýjun hugarfarsins Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Ferðamenn: Vanmetnir skattgreiðendur í íslensku hagkerfi Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Góð vísa... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á tvískinnungi SFS Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað getum við lært af Víetnamstríðinu? Einar Magnússon skrifar Skoðun Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Fristund.is fyrir öll - líka eldra fólk Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Sjá meira
Nú blasir við að loka þurfi geðendurhæfingarúrræði í Reykjavík sem hefur staðið ungu fólki á aldrinum 18-30 ára til boða síðustu ár. Þetta unga fólk á það sameiginlegt að falla undir svokallaðan NEET hóp, það eru þau sem ekki eru í vinnu, virkni eða námi. Um er að ræða ungmenni með fjölþættan vanda, eru á einhverfurófi eða eru með geðrænar áskoranir sem hamla í daglegu lífi. Þau hafa flest öll búið við félagslega einangrun um langt skeið, jafnvel þannig að þau loka sig af í herbergjum sínum og samskipti við aðra á heimilinu eru af skornum skammti. Að vera ung manneskja í slíkri stöðu er ógn við líf og heilsu. Hvað er endurhæfing? Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) gefur út skilgreiningu á endurhæfingu sem stuðst er við í flestum vestrænum löndum. Heilbrigðisstéttir sem koma að endurhæfingu leggja ríka áherslu á að endurhæfing þurfi að vera aðgengileg fólki á öllum aldri og með fjölbreyttar þarfir. Markmiðið er að efla færni og þátttöku í daglegum athöfnum og hlutdeild í samfélaginu - hvort heldur sem er í aðstæðum heima, í skóla, vinnu eða við tómstundaiðju. Endurhæfing á að vera valdeflandi samstarfsferli þar sem litið er á fulla þátttöku og hlutdeild í samfélaginu sem mannréttindi. Fagfélög heilbrigðisstétta hafa mörg hver bent á að skilgreining WHO sé of þröng og hugsanlega útilokandi fyrir suma hópa sem sannarlega þyrftu endurhæfingu. Í samráðsferli fyrir endurhæfingarstefnu stjórnvalda 2020 var til að mynda lögð til eftirfarandi skilgreining sem leiðarljós í stefnumörkun og mótun endurhæfingarþjónustu hér á landi: Endurhæfing miðar að því að efla líkamlega, andlega og félagslega færni fólks á öllum aldri sem býr við eða er hætt við færniskerðingu. Áhersla er lögð á sjálfstæði og sjálfræði fólks og möguleika þess á að lifa innihaldsríku lífi. Endurhæfing tekur mið af þörfum og aðstæðum hvers og eins og þeim umhverfisþáttum sem kunna að hamla þátttöku fólks í daglegu lífi og draga úr lífsgæðum þess. Endurhæfing er samstarfsverkefni notanda þjónustunnar, fagfólks og aðstandenda. Hún felur í sér skýr markmið og krefst samfellu og samræmdra aðgerða sem byggja á bestu þverfaglegu þekkingu og viðurkenndu verklagi. Hvað er þá starfsendurhæfing? WHO skilgreinir hana ekki sérstaklega og lítur svo á að hún sé hluti af heildrænni endurhæfingu með áherslu á að einstaklingar með heilsubrest eða færniskerðingar geti tekið þátt í vinnu eða virkni. Í nágrannalöndunum er samkomulag um það að starfsendurhæfing skuli fela í sér heildræna nálgun sem tekur til líkamlegra, andlegra og félagslegra þátta þannig að efla megi þátttöku fólks á vinnumarkaði. Mismunandi er eftir löndum hvaða stjórnvald ber ábyrgð á málaflokknum og fjármagnar starfsendurhæfingu sem slíka, en almennt er litið svo á að það sé sameiginlegt verkefni heilbrigðis- og félagsmálayfirvalda. Það má því vera ljóst að samþætting og samkomulag um ábyrgð, fjármögnun og fyrirkomulag þjónustunnar er nauðsynlegt. Er starfsendurhæfing heilbrigðisþjónusta? Í umræðunni undanfarnar vikur hafa komið fram ýmis sjónarmið um það hvað sé starfsendurhæfing og hvað ekki. Þeir ráðamenn sem eru í forsvari fyrir málaflokkinn halda því fram að starfsendurhæfing sé ekki heilbrigðisþjónusta og þess vegna eigi heilbrigðsráðuneytið ekki að fjármagna hana. Þessi einföldun er ekki hjálpleg og lýsir úreltri afstöðu. Eins og áður sagði er í dag litið svo á að starfsendurhæfing sé hluti af endurhæfingu enda miði hún ávallt að því að bæta færni og þátttöku viðkomandi einstaklings í samfélaginu. Til grundvallar liggur heilsubrestur eða færniskerðing sem í samspili við umhverfisþætti hamlar þátttöku á vinnumarkaði. Við bendum á að til þess að komast í starfsendurhæfingu hjá VIRK þarf vottorð um heilsubrest frá lækni. Þau sem veita þjónustu undir regnhlíf VIRK eru langflest heilbrigðismenntað fagfólk. Að auki þurfa þeir aðilar, sem til dæmis gera samninga við starfsendurhæfingarsjóðinn að hafa starfsleyfi og staðfestingu vegna stofureksturs frá Embætti landlæknis. Hvað er ekki heilbrigðisþjónusta hér? Hver er stefnan í endurhæfingarmálum? Lengi hefur verið bent á að hér á landi skorti heildstæða stefnu og samfellu í endurhæfingu það var því fagnaðarefni þegar Heilbrigðisráðuneytið birti tillögur að endurhæfingarstefnu 2020. Grípum niður í plaggið. Þar kemur meðal annars fram að ábyrgð á endurhæfingu hér á landi skiptist milli heilbrigðisráðherra annars vegar og félagsmálaráðherra hins vegar. WHO leggur á hinn bóginn til að endurhæfing sé öll á hendi heilbrigðismálayfirvalda. Það er alfarið stjórnsýsluleg ákvörðun hvernig málum er háttað hér á landi og stjórnkerfið ber ábyrgð á því að endurhæfingarþjónusta, hvaða nafni sem hún nefnist og hvar sem hún er veitt, sé aðgengileg því fólki sem á henni þarf að halda. Það er vissulega ákveðin hindrun fólgin í því að lagaákvæði um endurhæfingu eru á víð og dreif í kerfinu og falla ýmist undir heilbrigðis- eða félagsmálaráðuneyti. Árum saman hefur verið ákall, frá fagfólki og öðrum hagaðilum um skýra stefnu stjórnvalda, bætt skipulag og samhæfingu hvað varðar endurhæfingarmál hér á landi. Fagfólk og hagsmunasamtök hafa einnig bent á að sárlega vanti stefnumörkun og samþættingu í endurhæfingu fyrir fólk með öðruvísi taugaþroska og geðrænar áskoranir. Það er ekki boðlegt árið 2025 að ráðuneytin vísi hvert á annað! Tölvan segir nei Hvers vegna á að leggja Janus endurhæfingu niður? Jú, stjórnvöld hafa ákveðið að endurnýja ekki þríhliða samning sem gerður var milli Janusar, VIRK og Sjúkratrygginga Íslands, fyrir hönd heilbrigðisráðuneytisins haustið 2023. Samning um það að leggja sérstaka áherslu á faglega, heildræna nálgun og samfellu í endurhæfingarferli fyrir ungt fólk, enda þekkt úr rannsóknum að slíkt er vænlegast til árangurs. Að meðaltali hafa 56% skjólstæðinga Janusar endurhæfingar náð markmiðum sínum, ef horft er til síðustu þriggja ára og útskrifast í vinnu, nám eða virka atvinnuleit. Látið er að því liggja að Janus endurhæfing vilji ekki starfa með VIRK. Við spyrjum: Hver setur leikreglurnar? Það er faglega glórulaust að leggja niður endurhæfingarúrræði sem mætir þörfum þessa viðkvæma hóps, byggir á gagnreyndri þekkingu, áratuga reynslu og dýrmætum mannauði. Árangur Janusar er skýr, einstaklingum og samfélagi til hagsbóta. Sérstaklega í ljósi þess að einhverft fólk kemur víðast hvar að lokuðum dyrum þegar það leitar eftir geðheilbrigðisþjónustu. Þann 1. júní skellir Janus endurhæfing í lás. Hér er það greinilega kerfið sem ræður för og „tölvan segir nei!“ Við biðlum til beggja ráðherra sem bera ábyrgð á málaflokknum að hlusta á raddir skjólstæðinga, aðstandandenda og fagfólks, um að tryggja fjármagn til reksturs Janusar endurhæfingar sem allra fyrst. Höfundar eru fagfólk með áratuga reynslu af starfi með börnum og ungu fólki í viðkvæmri stöðu og aðstandendum þeirra. Laufey Elísabet Gissurardóttir, þroskaþjálfi Steinunn Bergmann, félagsráðgjafi Þóra Leósdóttir, iðjuþjálfi Heimildir og stuðningsefni: Háskólinn á Akureyri og Embætti landlæknis. (2015). Alþjóðlegt flokkunarkerfi um færni, fötlun og heilsu (ICF). Stutt útgáfa. https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/42417/9789979952756_ice.pdf?sequence=11&isAllowed=y Janus endurhæfing (2025, mars). Saga Janusar endurhæfingar – tímalína.https://janus.is/frettasafn/saga-janusar-endurhaefingar-timalina Maribo T, Ibsen C, Thuesen J, Nielsen CV, Johansen JS, Vind AB (Red.). (2022). Hvidbog om rehabilitering, 1. udgave. Rehabiliteringsforum Danmark, Aarhus.https://www.rehabiliteringsforum.dk/siteassets/publikationer/publikationerlitteratur/hvidbog-2-udgave_180522-til-web.pdf Stjórnarráð Íslands. (2020). Endurhæfing: Tillögur að endurhæfingarstefnu.https://www.stjornarradid.is/library/04-Raduneytin/Heilbrigdisraduneytid/ymsar-skrar/Endurhaefing-tillogur-ad-stefnu_Sept2020.pdf Virk starfsendurhæfingarsjóður. (2011, febrúar). Hvað er starfsendurhæfing?https://www.virk.is/is/um-virk/upplysingar/frettir/hvad-er-starfsendurhaefing World Health Organization. (2019). Rehabilitation in health systems: guide for action. Geneva: World Health Organization.
Skoðun Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar