Arðsemi og tilgangur - eitt útilokar ekki annað Elva Rakel Jónsdóttir og Erla Ósk Ásgeirsdottir skrifa 7. maí 2025 14:33 Án hagnaðar er erfitt fyrir fyrirtæki að fjárfesta, bæta kjör starfsfólks eða vaxa á heilbrigðan hátt. Það dylst engum að ríkjandi hugmynd hefur einmitt verið sú að meginmarkmið fyrirtækja sé að hámarka fjárhagslegan hagnað fyrir hluthafa. En á síðari árum hefur sífellt fleirum orðið ljóst að kallað er eftir víðari sýn á hvað hagnaður raunverulega þýðir. Breyttur skilningur á tilgangi fyrirtækja endurspeglast greinilega í rannsóknum og yfirlýsingum víða um heim. Árið 2019 gaf Business Roundtable út yfirlýsingu frá 181 forstjóra stórfyrirtækja, þar sem þeir skuldbundu sig til að þjóna öllum hagðilum – viðskiptavinum, starfsfólki, birgjum, samfélaginu og hluthöfum. Framtakið We are still in, sýnir að fjölmargir leiðtogar og stofnanir í Bandaríkjunum staðráðnir í að vinna áfram að markmiðum Parísarsamkomulagsins þrátt fyrir ákvörðun Bandaríkjaforseta. Aðilar að framtakinu eru yfir 3.900 leiðtogar, þar á meðal borgarstjórar, ríkisstjórar, háskólaforsetar, forstjórar fyrirtækja og aðrir áhrifamiklir einstaklingar sem skuldbinda sig til að styðja við loftslagsaðgerðir og draga úr losun gróðurhúsalofttegunda í samræmi við Parísarsamkomulagið. Kannanir sýna að ungu fólki finnst að markmið fyrirtækja ætti helst að vera að „bæta samfélagið“ fremur en að hámarka skammtímahagnað. Yngri kynslóðir kalla eftir breyttu gildismati þar sem fyrirtæki eru drifin áfram af skýrum tilgangi og samfélagslegri ábyrgð til jafns við arðsemi. Tilgangsdrifinn rekstur í reynd Þessi „nýja“ sýn felur í sér að fyrirtæki taki sér víðara hlutverk í samfélaginu. Dæmi um einkenni tilgangsdrifins reksturs gætu verið: Langtímahugsun: Stjórnendur taka ákvarðanir með hliðsjón af áhrifum til lengri tíma, ekki bara næsta ársfjórðungs eða árs.. Langtímahugsun krefst fjárfestninga í nýsköpun sem stuðlar að sjálbærum rekstri og sjálfbærri framtíð til langs tíma jafnvel þótt það dragi tímabundið úr skammtímahagnaði. Slík hugsun byggir líka undir traust viðskiptasambönd til lengri tíma. Ábyrgð gagnvart umhverfi: Stjórnendur leggja áherslu á að draga úr kolefnisspori, minnka sóun og vernda vistkerfin með því að setja sér metnaðarfull loftslagsmarkmið og leita leiða til að verða kolefnishlutlaus. Í stað þess að horfa á umhverfismál sem kostnað sjá fyrirtæki tækifæri til nýsköpunar og sparnaðar. Ábyrgð gagnvart starfsfólki: Stjórnendur setja fólk í fyrsta sæti þar sem áhersla er á vellíðan starfsfólks, fjölbreytileika og jafnræði í starfsemi fyrirtækja. Hamingjusamt starfsfólk skilar betri árangri og tryggð, auk þess sem fyrirtæki með sterka „siðferðislega ímynd“ njóta frekar trausts almennings og eru eftirsóttari vinnustaðir. Aukin áhersla á að efla atvinnu með stuðningi með því að huga að aðgengi fyrir alla og bjóða upp á tækifæri til hlutastarfa þá skapast tækifæri til að virkja mannauð sem annars fengi ekki tækifæri til atvinnuþátttöku, atvinnulífinu til góða. Fjárfestar horfa til ábyrgðar Þessi þróun er ekki aðeins knúin áfram af þessum gildum í samfélaginu heldur einnig af kröfum fjárfesta. Stórir fjárfestar á borð við lífeyrissjóði og sjóðsstýringarfyrirtæki líta nú í vaxandi mæli til sjálfbærnifjárfestinga – þ.e. fjárfestinga sem skila mælanlegum samfélagslegum eða umhverfislegum ávinningi til viðbótar fjárhagslegri ávöxtun. Samkvæmt nýlegri skýrslu nemur umfang slíkrar ábyrgrar fjárfestingar um 30 þúsund milljörðum Bandaríkjadala á heimsvísu. Jafnframt hafa samtök eins og IcelandSIF hérlendis verið stofnuð til að efla þekkingu á sjálfbærum fjárfestingum og auka umræðu um þær. Fjárfestar átta sig nefnilega á því að fyrirtæki sem sinna samfélags- og umhverfismálum af alvöru eru líklegri til að standast ágjöf til lengri tíma, draga úr rekstraráhættu og nýta ný tækifæri sem fylgja grænni framtíð. Fyrirtæki fyrir komandi kynslóðir Það er augljóst að fyrirtæki sem tileinka sér þessa heildarsýn uppskera lof, traust og velvild frá samfélaginu sem getur skilað þeim árangri til lengri tíma. Neytendur eru líklegri til að sýna tryggð við vörumerki sem ganga lengra en lágmarkskröfur í sjálfbærni. Margir fjárfestar umbuna þeim sem sýna árangur á sviði sjálfbærni. Þegar fyrirtæki eru rekin af hugsjón um að skapa betri framtíð, ekki aðeins fyrir næsta ársfjórðung heldur fyrir næstu kynslóðir, verður til heilbrigðara og réttlátara hagkerfi. Hagnaður hverfur ekki úr dæminu - heldur verður arðsemin forsenda framþróunar, nýsköpunar og samfélagsumbóta - afrakstur sem bæði hluthafar og samfélag geta verið stolt af. Hamingja og velferð samfélagsins verður þá ekki hliðarafurð heldur sjálfstætt markmið í rekstrinum, jafngilt arðsemi í huga stjórnenda. Slík fyrirtæki líta á sig sem lifandi hluta af samfélaginu sem bera ábyrgð gagnvart fólki og umhverfinu. Höfundar eru Elva Rakel Jónsdóttir, framkvæmdastjóri Festu og Erla Ósk Ásgeirsdottir, formaður Festu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjálfbærni Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Sjá meira
Án hagnaðar er erfitt fyrir fyrirtæki að fjárfesta, bæta kjör starfsfólks eða vaxa á heilbrigðan hátt. Það dylst engum að ríkjandi hugmynd hefur einmitt verið sú að meginmarkmið fyrirtækja sé að hámarka fjárhagslegan hagnað fyrir hluthafa. En á síðari árum hefur sífellt fleirum orðið ljóst að kallað er eftir víðari sýn á hvað hagnaður raunverulega þýðir. Breyttur skilningur á tilgangi fyrirtækja endurspeglast greinilega í rannsóknum og yfirlýsingum víða um heim. Árið 2019 gaf Business Roundtable út yfirlýsingu frá 181 forstjóra stórfyrirtækja, þar sem þeir skuldbundu sig til að þjóna öllum hagðilum – viðskiptavinum, starfsfólki, birgjum, samfélaginu og hluthöfum. Framtakið We are still in, sýnir að fjölmargir leiðtogar og stofnanir í Bandaríkjunum staðráðnir í að vinna áfram að markmiðum Parísarsamkomulagsins þrátt fyrir ákvörðun Bandaríkjaforseta. Aðilar að framtakinu eru yfir 3.900 leiðtogar, þar á meðal borgarstjórar, ríkisstjórar, háskólaforsetar, forstjórar fyrirtækja og aðrir áhrifamiklir einstaklingar sem skuldbinda sig til að styðja við loftslagsaðgerðir og draga úr losun gróðurhúsalofttegunda í samræmi við Parísarsamkomulagið. Kannanir sýna að ungu fólki finnst að markmið fyrirtækja ætti helst að vera að „bæta samfélagið“ fremur en að hámarka skammtímahagnað. Yngri kynslóðir kalla eftir breyttu gildismati þar sem fyrirtæki eru drifin áfram af skýrum tilgangi og samfélagslegri ábyrgð til jafns við arðsemi. Tilgangsdrifinn rekstur í reynd Þessi „nýja“ sýn felur í sér að fyrirtæki taki sér víðara hlutverk í samfélaginu. Dæmi um einkenni tilgangsdrifins reksturs gætu verið: Langtímahugsun: Stjórnendur taka ákvarðanir með hliðsjón af áhrifum til lengri tíma, ekki bara næsta ársfjórðungs eða árs.. Langtímahugsun krefst fjárfestninga í nýsköpun sem stuðlar að sjálbærum rekstri og sjálfbærri framtíð til langs tíma jafnvel þótt það dragi tímabundið úr skammtímahagnaði. Slík hugsun byggir líka undir traust viðskiptasambönd til lengri tíma. Ábyrgð gagnvart umhverfi: Stjórnendur leggja áherslu á að draga úr kolefnisspori, minnka sóun og vernda vistkerfin með því að setja sér metnaðarfull loftslagsmarkmið og leita leiða til að verða kolefnishlutlaus. Í stað þess að horfa á umhverfismál sem kostnað sjá fyrirtæki tækifæri til nýsköpunar og sparnaðar. Ábyrgð gagnvart starfsfólki: Stjórnendur setja fólk í fyrsta sæti þar sem áhersla er á vellíðan starfsfólks, fjölbreytileika og jafnræði í starfsemi fyrirtækja. Hamingjusamt starfsfólk skilar betri árangri og tryggð, auk þess sem fyrirtæki með sterka „siðferðislega ímynd“ njóta frekar trausts almennings og eru eftirsóttari vinnustaðir. Aukin áhersla á að efla atvinnu með stuðningi með því að huga að aðgengi fyrir alla og bjóða upp á tækifæri til hlutastarfa þá skapast tækifæri til að virkja mannauð sem annars fengi ekki tækifæri til atvinnuþátttöku, atvinnulífinu til góða. Fjárfestar horfa til ábyrgðar Þessi þróun er ekki aðeins knúin áfram af þessum gildum í samfélaginu heldur einnig af kröfum fjárfesta. Stórir fjárfestar á borð við lífeyrissjóði og sjóðsstýringarfyrirtæki líta nú í vaxandi mæli til sjálfbærnifjárfestinga – þ.e. fjárfestinga sem skila mælanlegum samfélagslegum eða umhverfislegum ávinningi til viðbótar fjárhagslegri ávöxtun. Samkvæmt nýlegri skýrslu nemur umfang slíkrar ábyrgrar fjárfestingar um 30 þúsund milljörðum Bandaríkjadala á heimsvísu. Jafnframt hafa samtök eins og IcelandSIF hérlendis verið stofnuð til að efla þekkingu á sjálfbærum fjárfestingum og auka umræðu um þær. Fjárfestar átta sig nefnilega á því að fyrirtæki sem sinna samfélags- og umhverfismálum af alvöru eru líklegri til að standast ágjöf til lengri tíma, draga úr rekstraráhættu og nýta ný tækifæri sem fylgja grænni framtíð. Fyrirtæki fyrir komandi kynslóðir Það er augljóst að fyrirtæki sem tileinka sér þessa heildarsýn uppskera lof, traust og velvild frá samfélaginu sem getur skilað þeim árangri til lengri tíma. Neytendur eru líklegri til að sýna tryggð við vörumerki sem ganga lengra en lágmarkskröfur í sjálfbærni. Margir fjárfestar umbuna þeim sem sýna árangur á sviði sjálfbærni. Þegar fyrirtæki eru rekin af hugsjón um að skapa betri framtíð, ekki aðeins fyrir næsta ársfjórðung heldur fyrir næstu kynslóðir, verður til heilbrigðara og réttlátara hagkerfi. Hagnaður hverfur ekki úr dæminu - heldur verður arðsemin forsenda framþróunar, nýsköpunar og samfélagsumbóta - afrakstur sem bæði hluthafar og samfélag geta verið stolt af. Hamingja og velferð samfélagsins verður þá ekki hliðarafurð heldur sjálfstætt markmið í rekstrinum, jafngilt arðsemi í huga stjórnenda. Slík fyrirtæki líta á sig sem lifandi hluta af samfélaginu sem bera ábyrgð gagnvart fólki og umhverfinu. Höfundar eru Elva Rakel Jónsdóttir, framkvæmdastjóri Festu og Erla Ósk Ásgeirsdottir, formaður Festu.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun