Hvorki „allt lokað“ né „allt opið“ Birgir Orri Ásgrímsson skrifar 18. júní 2025 20:04 Það er dálítið sérstakt en í senn lýsandi fyrir þá stefnu sem ný ríkisstjórn hefur markað, að tveir hópar sem ekki gætu verið ólíkari í hugsjón og málflutningi skuli sameinast í mótmælum gegn sömu ríkisstjórn. Annar kallar eftir því að landið verði meira og minna lokað; hinn vill að það verði opnað algjörlega. Þarna standa þeir, hvor sínum megin við skynsemina: annars vegar „Ísland, þvert á flokka“, sem kallar eftir harðari aðgerðum gegn innflytjendum, takmörkuðum búsetuúrræðum fyrir útlendinga og hertri landamæravörslu, og hins vegar No Borders, sem vill í raun afnema öll mörk, siðferðileg, stjórnsýsluleg og landfræðileg í nafni óhefts flæðis fólks. Það sem er bæði áhugavert og áhyggjuefni er hversu báðir hópar tala af yfirvegunarlausri fullvissu, eins og þeirra skoðun sé ekki bara sú eina rétta heldur sú eina sem má ræða. Hvorugur virðist þola gagnrýni eða venjulega umræðu sem dregur í efa forsendur málstaðarins. Báðir afneita þeir þeim vanda sem blasir við: við búum í flóknu samfélagi þar sem jafnvægi milli mannúðar og ábyrgðar er ekki valkostur heldur nauðsyn. Það jafnvægi er hvorki merki um veikleika né málamiðlun, heldur forsenda réttláts samfélags sem stendur af sér bæði innri þrýsting og ytri áskoranir. Hópurinn Ísland, þvert á flokka, reynir að stílisera ótta í orðræðu um þjóðaröryggi og forgangsröðun. Það væri ekkert athugavert við slíkt, ef staðreyndir styddu þá frásögn. En það gera þær ekki. Þeir tala um menningarvernd eins og íslenskt samfélag sé svo brothætt að það hrynji við tilvist fólks af öðrum uppruna. Þeir varpa upp hugmyndum um að Ísland sé að fyllast af fólki sem einungis komi hingað til að misnota kerfið, en engin haldbær gögn styðja þá alhæfingu. Vissulega má finna einstök dæmi um kerfisbrot, en þau finnast í öllum málaflokkum og réttlæta hvorki útilokun né útskúfun. Þegar fólk lýsir heilu trúarhópunum sem öryggisógn og vísar í samsæriskenningar sem eiga rætur í öfgahyggju, þá hefur umræðan farið út fyrir ramma siðferðilegrar ábyrgðar og yfir á svið þar sem rök og staðreyndir eru undirskipuð tilfinningalegri hræðslu. No Borders stendur því miður ekki betur. Sá hópur, sem boðar opið Ísland án skilyrða, virðist jafnframt hafna því alfarið að ræða hversu mikilvæg kerfi samfélagsins eru – og hvernig þau haldast uppi. Það eru engin svör við spurningunum: Hvernig munu þjónustukerfin halda? Hvernig eiga sveitarfélög að ráða við þessi verkefni? Hvernig á húsnæðiskerfið að mæta aukinni aðsókn án þess að það komi niður á þeim sem þegar búa hér? Að halda því fram að allar reglur og mörk séu kúgun í dulargervi er ekki siðferðileg yfirburðastaða. Það er einföldun sem dregur úr getu okkar til að hugsa í lausnum og ábyrgu skipulagi. Í þessu suði ólíkra kröfuhópa hefur svo birst tillaga sem tekur öfgarnar alla leið: krafa þess efnis að utanríkisráðherra Íslands, Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, verði kærð fyrir landráð – fyrir það eitt að leggja fram frumvarp um innleiðingu Bókunar 35. Samtökin Þjóðfrelsi halda því fram að stjórnin sé að framselja landið til Brussel gegn viðskiptalegum ábata. Slík framsetning án stoðar í lögfræði, stjórnskipun eða staðreyndum og er ekki bara undarleg heldur er hún hættuleg. Bókun 35 snýst ekki um framsal valds. Hún snýst um réttaröryggi. Þegar EES-regla og íslensk lög rekast á, ber dómstólum að meta hvort skuli gilda. Það hefur alltaf verið þannig. Bókunin tryggir að íslenskir dómstólar geti leitað samræmis við alþjóðlegar skuldbindingar sem Alþingi hefur þegar samþykkt með lögum. Það felur ekki í sér neitt framsal, enga sjálfstæð ákvarðanatöku ESB gagnvart íslenskum lögum heldur eykur skýrleika í lagalegri túlkun á því sem Ísland hefur þegar samþykkt sem aðili að EES. Að halda öðru fram er annaðhvort vísvitandi blekking eða algjör misskilningur;líklega bæði. Þegar einhver fer fram á að kjörinn ráðherra verði dreginn fyrir dóm fyrir að fylgja skuldbindingum sem Alþingi hefur samþykkt, þá höfum við stigið út úr heimi pólitískrar gagnrýni og inn í sviðsmynd þjóðernisofstækis. Slík kröfugerð er ekki í þágu lýðræðis. Hún er árás á það. Það er vissulega ekki í fyrsta skipti sem málefnalaus hræðsluáróður nær athygli en við megum ekki láta hann stýra stefnumótun. Við verðum að standa föst í þeirri trú að réttlát stefna í útlendingamálum krefst þess að við tökum bæði tillit til þeirra sem sækja um vernd og þeirra sem þegar búa hér. Það er ekkert veiklynd við þá afstöðu. Hún krefst meiri greiningar, meiri útsjónarsemi og meiri hugrekkis en hvorki „allt lokað“ né „allt opið“ nálgunin býður upp á. Þegar öfgarnar ráða ferðinni verður skynsemin að hækka róminn. Og stundum þarf hún að vera óumbeðin og skýr: Nei, það er ekki landráð að standa við alþjóðlegar skuldbindingar sem Alþingi hefur samþykkt. Nei, það er ekki mannúð að afnema öll mörk án þess að spyrja hvernig þjónustukerfi samfélagsins eigi að bera slíkt. Og nei, þetta er ekki bardagi milli góðs og ills heldur milli þeirra sem vilja stjórna með ábyrgð og þeirra sem forðast öll skoðanaskipti sem ógna eigin fyrirfram mótuðum hugmyndum. Höfundur er háskólanemi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Innflytjendamál Mest lesið Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun Halldór 27.03.2024 Halldór Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Samúel Karl Ólason,Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Samúel Karl Ólason,Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Sjá meira
Það er dálítið sérstakt en í senn lýsandi fyrir þá stefnu sem ný ríkisstjórn hefur markað, að tveir hópar sem ekki gætu verið ólíkari í hugsjón og málflutningi skuli sameinast í mótmælum gegn sömu ríkisstjórn. Annar kallar eftir því að landið verði meira og minna lokað; hinn vill að það verði opnað algjörlega. Þarna standa þeir, hvor sínum megin við skynsemina: annars vegar „Ísland, þvert á flokka“, sem kallar eftir harðari aðgerðum gegn innflytjendum, takmörkuðum búsetuúrræðum fyrir útlendinga og hertri landamæravörslu, og hins vegar No Borders, sem vill í raun afnema öll mörk, siðferðileg, stjórnsýsluleg og landfræðileg í nafni óhefts flæðis fólks. Það sem er bæði áhugavert og áhyggjuefni er hversu báðir hópar tala af yfirvegunarlausri fullvissu, eins og þeirra skoðun sé ekki bara sú eina rétta heldur sú eina sem má ræða. Hvorugur virðist þola gagnrýni eða venjulega umræðu sem dregur í efa forsendur málstaðarins. Báðir afneita þeir þeim vanda sem blasir við: við búum í flóknu samfélagi þar sem jafnvægi milli mannúðar og ábyrgðar er ekki valkostur heldur nauðsyn. Það jafnvægi er hvorki merki um veikleika né málamiðlun, heldur forsenda réttláts samfélags sem stendur af sér bæði innri þrýsting og ytri áskoranir. Hópurinn Ísland, þvert á flokka, reynir að stílisera ótta í orðræðu um þjóðaröryggi og forgangsröðun. Það væri ekkert athugavert við slíkt, ef staðreyndir styddu þá frásögn. En það gera þær ekki. Þeir tala um menningarvernd eins og íslenskt samfélag sé svo brothætt að það hrynji við tilvist fólks af öðrum uppruna. Þeir varpa upp hugmyndum um að Ísland sé að fyllast af fólki sem einungis komi hingað til að misnota kerfið, en engin haldbær gögn styðja þá alhæfingu. Vissulega má finna einstök dæmi um kerfisbrot, en þau finnast í öllum málaflokkum og réttlæta hvorki útilokun né útskúfun. Þegar fólk lýsir heilu trúarhópunum sem öryggisógn og vísar í samsæriskenningar sem eiga rætur í öfgahyggju, þá hefur umræðan farið út fyrir ramma siðferðilegrar ábyrgðar og yfir á svið þar sem rök og staðreyndir eru undirskipuð tilfinningalegri hræðslu. No Borders stendur því miður ekki betur. Sá hópur, sem boðar opið Ísland án skilyrða, virðist jafnframt hafna því alfarið að ræða hversu mikilvæg kerfi samfélagsins eru – og hvernig þau haldast uppi. Það eru engin svör við spurningunum: Hvernig munu þjónustukerfin halda? Hvernig eiga sveitarfélög að ráða við þessi verkefni? Hvernig á húsnæðiskerfið að mæta aukinni aðsókn án þess að það komi niður á þeim sem þegar búa hér? Að halda því fram að allar reglur og mörk séu kúgun í dulargervi er ekki siðferðileg yfirburðastaða. Það er einföldun sem dregur úr getu okkar til að hugsa í lausnum og ábyrgu skipulagi. Í þessu suði ólíkra kröfuhópa hefur svo birst tillaga sem tekur öfgarnar alla leið: krafa þess efnis að utanríkisráðherra Íslands, Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, verði kærð fyrir landráð – fyrir það eitt að leggja fram frumvarp um innleiðingu Bókunar 35. Samtökin Þjóðfrelsi halda því fram að stjórnin sé að framselja landið til Brussel gegn viðskiptalegum ábata. Slík framsetning án stoðar í lögfræði, stjórnskipun eða staðreyndum og er ekki bara undarleg heldur er hún hættuleg. Bókun 35 snýst ekki um framsal valds. Hún snýst um réttaröryggi. Þegar EES-regla og íslensk lög rekast á, ber dómstólum að meta hvort skuli gilda. Það hefur alltaf verið þannig. Bókunin tryggir að íslenskir dómstólar geti leitað samræmis við alþjóðlegar skuldbindingar sem Alþingi hefur þegar samþykkt með lögum. Það felur ekki í sér neitt framsal, enga sjálfstæð ákvarðanatöku ESB gagnvart íslenskum lögum heldur eykur skýrleika í lagalegri túlkun á því sem Ísland hefur þegar samþykkt sem aðili að EES. Að halda öðru fram er annaðhvort vísvitandi blekking eða algjör misskilningur;líklega bæði. Þegar einhver fer fram á að kjörinn ráðherra verði dreginn fyrir dóm fyrir að fylgja skuldbindingum sem Alþingi hefur samþykkt, þá höfum við stigið út úr heimi pólitískrar gagnrýni og inn í sviðsmynd þjóðernisofstækis. Slík kröfugerð er ekki í þágu lýðræðis. Hún er árás á það. Það er vissulega ekki í fyrsta skipti sem málefnalaus hræðsluáróður nær athygli en við megum ekki láta hann stýra stefnumótun. Við verðum að standa föst í þeirri trú að réttlát stefna í útlendingamálum krefst þess að við tökum bæði tillit til þeirra sem sækja um vernd og þeirra sem þegar búa hér. Það er ekkert veiklynd við þá afstöðu. Hún krefst meiri greiningar, meiri útsjónarsemi og meiri hugrekkis en hvorki „allt lokað“ né „allt opið“ nálgunin býður upp á. Þegar öfgarnar ráða ferðinni verður skynsemin að hækka róminn. Og stundum þarf hún að vera óumbeðin og skýr: Nei, það er ekki landráð að standa við alþjóðlegar skuldbindingar sem Alþingi hefur samþykkt. Nei, það er ekki mannúð að afnema öll mörk án þess að spyrja hvernig þjónustukerfi samfélagsins eigi að bera slíkt. Og nei, þetta er ekki bardagi milli góðs og ills heldur milli þeirra sem vilja stjórna með ábyrgð og þeirra sem forðast öll skoðanaskipti sem ógna eigin fyrirfram mótuðum hugmyndum. Höfundur er háskólanemi.
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun