Klerkaveldi, trú og stjórnmál Sigurður Árni Þórðarson skrifar 24. júní 2025 11:00 Ég var að bíða eftir lyftunni uppi í turni Hallgrímskirkju. Við hlið mér var bandarísk fjölskylda og við ræddum saman á leiðinni niður og kvöddumst svo við kirkjudyr. Svo hélt ég áfram að styttu Leifs heppna. Ameríski pabbinn hljóp á eftir mér og spurði hvort hann mætti trufla mig: „Heyrðu, ertu prestur?“ Ég var hissa og spurði á móti: „Af hverju heldur þú það, sástu geislabauginn?“ Washingtonkarlinn hló og svaraði að bragði og með blik í augum: „Þú varst svo vinsamlegur við okkur áðan í lyftunni!“ Hann bætti við hann langaði til að spyrja mig einnar spurningar. Hann sagðist vera hugsi yfir auknu trúræði í MAGA-hreyfingu Donald Trump og áherslu margra bókstafstrúarmanna vestan hafs, að trú ætti að stjórna meiru í pólitíkinni. Hann langaði því til að spyrja hvaða skoðun ég hefði sem prestur á tengslum trúar og stjórnmála. Ég svaraði honum að ég hefði einfalda afstöðu í þeim efnum. Við ættum að halda trú og stjórnmálum aðgreindum. Ef þeim væri blandað saman myndu annað hvort stjórnmálin eyðileggja trúna eða trúin stjórnmálin. „Takk, fyrir,“ sagði hann. „Við erum algerlega sammála.“ Þetta samtal fléttaðist inn í heimsmálin og ég fann fyrir bombunum sem sprungu í Kiyv, Gaza, Íran, Sýrlandi, Tyrklandi, Ísrael, Grikklandi, Nígeríu og Indlandi. Hvað með klerkastjórnina í Íran? Af hverju er trú svona herfilega misnotuð víða? Af hverju er pólitíkin svona lemstruð af trúræði í hinum íslamska heimi? Ég lærði hugmyndasögu á sínum tíma og varð aðdáandi upplýsingatímans í Evrópu á 18. og 19. öld. Kant og fleiri skoðuðu mörk þekkingar og þar með trúar og vísinda. Áherslan var á rökræna hugsun og skilgreindar aðferðir vísinda. Hefðir og stofnanir voru gagnrýndar og kirkjustofnanir einnig. Guðfræði á Vesturlöndum breyttist mikið og klerkaveldi var aflétt. Mannréttindi voru skilgreind og trúarstofnanir greindar frá ríkisvaldi. Upplýsingatíminn leiddi líka til tækniþróunar og skilvirkra fræða akademíunnar. Öflugir hugsuðir upplýsingarinnar eru lán okkar Vesturlandamanna. Þeir þorðu að greina mörk, setja mörk og höfðu mjög víðtæk áhrif á þróun samfélaga, háskóla og menningar samtímans. En slíkt upplýsingarskeið vantar í hinum íslamska heimi. Aðgreiningu átrúnaðar og stjórnmála skortir og þar með djúpskilning á mörkum þekkingar og hlutverki trúar í lífi fólks. Múslimaklerkarnir telja sig því eiga að ráða og seilast til valda. Vissulega urðu til vakningar í löndum og héruðum múslima en þau voru staðbundin og náðu ekki að breyta íslamskri hugsun. 19. aldar vakningin í Egyptalandi og Líbanon var undir frönskum áhrifum og var beint gegn bókstafshyggju, miðaði að aukinni rökvísi og líka auknum kvenréttindum. Á tuttugustu öld var víða reynt að greina milli klerkastjórnar og almennra stjórnmála, t.d. í Tyrklandi Atatürk, Íran fyrir byltinguna 1979, Egyptalandi, Túnis og Indónesíu. En það voru fremur gárur á yfirborði en ekki á dýptina. Nýlenduveldi Evrópu spilltu þróuninni með því að innlima íslamska menningu í ramma eigin framfara. Togstreitan hefur haldist milli bókstafstrúandi rétttrúnaðarsinna og frjálslyndra sjónarmiða. Sums staðar hefur frjálslyndið náð flugi en menning er seig og hefðirnar slíta af sér það sem er utanaðkomandi. Upplýsingin kom ekki innan frá heldur var utanaðkomandi og rann því ekki í merg og bein fólks. Okkur í hinum vestræna heimi er mikilvægt að skilja mun menningar austurs og vesturs, hins kristna heims vestursins og Islam. Til að menning breytist þarf að rýna í dýptir. Gamaldags réttrúnaður hefðanna hefur ekki enn fengið eldskírn gagnrýnandi greiningar. Þekkingu hafa ekki verið sett þau mörk sem nauðsynleg er til að venjulegt fólk, konur, karlar og börn, sé frjálst að hugsa upphátt við eldhúsborðið heima og ræða svo mál fjölskyldusamtalsins á torgum og í deiglu samfélagsins. Því skiptir ekki öllu máli í Íran hvort Khameni verði settur af eða klerkastjórn verði velt úr sessi. Íslamska upplýsingu vantar í Íran. Svo þyrftum við í vestrinu að virða og skilja menningarmuninum. Við sprengjum hann ekki burt með stórum bombum. Niðurstaða mín er einföld. Trú og stjórnmálum á ekki að blanda saman - hvort sem það er í klerkaveldi meðal þjóða múslima eða í trumphægrinu í Ameríku. Trú og stjórnmál lifa best og þjóna fólki best í gagnvirku gagnrýnissamtali. Viskuarfur upplýsingatímans bannar okkur að blanda saman trú og pólitík og hvetur til að þessar mikilvægu víddir og stofnanir lifi saman í heilsusamlegri spennu og gagnrýni. Höfundur er prestur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sr. Sigurður Árni Þórðarson Mest lesið Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun Halldór 27.03.2024 Halldór Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Samúel Karl Ólason,Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Samúel Karl Ólason,Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Sjá meira
Ég var að bíða eftir lyftunni uppi í turni Hallgrímskirkju. Við hlið mér var bandarísk fjölskylda og við ræddum saman á leiðinni niður og kvöddumst svo við kirkjudyr. Svo hélt ég áfram að styttu Leifs heppna. Ameríski pabbinn hljóp á eftir mér og spurði hvort hann mætti trufla mig: „Heyrðu, ertu prestur?“ Ég var hissa og spurði á móti: „Af hverju heldur þú það, sástu geislabauginn?“ Washingtonkarlinn hló og svaraði að bragði og með blik í augum: „Þú varst svo vinsamlegur við okkur áðan í lyftunni!“ Hann bætti við hann langaði til að spyrja mig einnar spurningar. Hann sagðist vera hugsi yfir auknu trúræði í MAGA-hreyfingu Donald Trump og áherslu margra bókstafstrúarmanna vestan hafs, að trú ætti að stjórna meiru í pólitíkinni. Hann langaði því til að spyrja hvaða skoðun ég hefði sem prestur á tengslum trúar og stjórnmála. Ég svaraði honum að ég hefði einfalda afstöðu í þeim efnum. Við ættum að halda trú og stjórnmálum aðgreindum. Ef þeim væri blandað saman myndu annað hvort stjórnmálin eyðileggja trúna eða trúin stjórnmálin. „Takk, fyrir,“ sagði hann. „Við erum algerlega sammála.“ Þetta samtal fléttaðist inn í heimsmálin og ég fann fyrir bombunum sem sprungu í Kiyv, Gaza, Íran, Sýrlandi, Tyrklandi, Ísrael, Grikklandi, Nígeríu og Indlandi. Hvað með klerkastjórnina í Íran? Af hverju er trú svona herfilega misnotuð víða? Af hverju er pólitíkin svona lemstruð af trúræði í hinum íslamska heimi? Ég lærði hugmyndasögu á sínum tíma og varð aðdáandi upplýsingatímans í Evrópu á 18. og 19. öld. Kant og fleiri skoðuðu mörk þekkingar og þar með trúar og vísinda. Áherslan var á rökræna hugsun og skilgreindar aðferðir vísinda. Hefðir og stofnanir voru gagnrýndar og kirkjustofnanir einnig. Guðfræði á Vesturlöndum breyttist mikið og klerkaveldi var aflétt. Mannréttindi voru skilgreind og trúarstofnanir greindar frá ríkisvaldi. Upplýsingatíminn leiddi líka til tækniþróunar og skilvirkra fræða akademíunnar. Öflugir hugsuðir upplýsingarinnar eru lán okkar Vesturlandamanna. Þeir þorðu að greina mörk, setja mörk og höfðu mjög víðtæk áhrif á þróun samfélaga, háskóla og menningar samtímans. En slíkt upplýsingarskeið vantar í hinum íslamska heimi. Aðgreiningu átrúnaðar og stjórnmála skortir og þar með djúpskilning á mörkum þekkingar og hlutverki trúar í lífi fólks. Múslimaklerkarnir telja sig því eiga að ráða og seilast til valda. Vissulega urðu til vakningar í löndum og héruðum múslima en þau voru staðbundin og náðu ekki að breyta íslamskri hugsun. 19. aldar vakningin í Egyptalandi og Líbanon var undir frönskum áhrifum og var beint gegn bókstafshyggju, miðaði að aukinni rökvísi og líka auknum kvenréttindum. Á tuttugustu öld var víða reynt að greina milli klerkastjórnar og almennra stjórnmála, t.d. í Tyrklandi Atatürk, Íran fyrir byltinguna 1979, Egyptalandi, Túnis og Indónesíu. En það voru fremur gárur á yfirborði en ekki á dýptina. Nýlenduveldi Evrópu spilltu þróuninni með því að innlima íslamska menningu í ramma eigin framfara. Togstreitan hefur haldist milli bókstafstrúandi rétttrúnaðarsinna og frjálslyndra sjónarmiða. Sums staðar hefur frjálslyndið náð flugi en menning er seig og hefðirnar slíta af sér það sem er utanaðkomandi. Upplýsingin kom ekki innan frá heldur var utanaðkomandi og rann því ekki í merg og bein fólks. Okkur í hinum vestræna heimi er mikilvægt að skilja mun menningar austurs og vesturs, hins kristna heims vestursins og Islam. Til að menning breytist þarf að rýna í dýptir. Gamaldags réttrúnaður hefðanna hefur ekki enn fengið eldskírn gagnrýnandi greiningar. Þekkingu hafa ekki verið sett þau mörk sem nauðsynleg er til að venjulegt fólk, konur, karlar og börn, sé frjálst að hugsa upphátt við eldhúsborðið heima og ræða svo mál fjölskyldusamtalsins á torgum og í deiglu samfélagsins. Því skiptir ekki öllu máli í Íran hvort Khameni verði settur af eða klerkastjórn verði velt úr sessi. Íslamska upplýsingu vantar í Íran. Svo þyrftum við í vestrinu að virða og skilja menningarmuninum. Við sprengjum hann ekki burt með stórum bombum. Niðurstaða mín er einföld. Trú og stjórnmálum á ekki að blanda saman - hvort sem það er í klerkaveldi meðal þjóða múslima eða í trumphægrinu í Ameríku. Trú og stjórnmál lifa best og þjóna fólki best í gagnvirku gagnrýnissamtali. Viskuarfur upplýsingatímans bannar okkur að blanda saman trú og pólitík og hvetur til að þessar mikilvægu víddir og stofnanir lifi saman í heilsusamlegri spennu og gagnrýni. Höfundur er prestur.
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun