Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar 22. júlí 2025 07:31 Svona virkar lýðræði einfaldlega ekki. Þetta er ekki sigur, heldur kúgun. Hér var beitt málþófi – aðferð sem lýðræðinu ber ekki að líða nema í mjög afmörkuðum og alvarlegum tilvikum. Málþóf er valdníðsla minnihlutans gagnvart meirihlutanum. Það er aðgerð sem lýsir vanvirðingu við lýðræðislegt ferli og dregur úr trausti til þingsins. Málþóf getur átt rétt á sér – en aðeins við sérstakar aðstæður: Þegar gjá er milli þings og þjóðar. Þegar verið er að eyða almannafé í gæluverkefni eða þegar ígrundaðar ákvarðanir eru fjarverandi. Þegar lög ganga gegn stjórnarskrá. Í slíkum tilvikum á markmiðið að vera að ná samkomulagi við stjórnvöld – eða knýja fram þjóðaratkvæði. Það er leiðin sem lýðræðið krefst. Í nýlegu tilviki – þar sem mál var tafið og þinghald framlengt án árangurs – var ekki gerð nein krafa um þjóðaratkvæði. Þvert á móti var sendur sá boðskapur, eins og formaður Sjálfstæðisflokksins orðaði það: „Við hleypum þessu máli aldrei í gegn.“ Það er ekki lýðræði – það er valdníðsla. Það er pólitískt ofbeldi. Aðferðirnar skipta máli Það sem hér á sér stað snýst ekki um hvort málið hafi verið gott eða slæmt. Sjálfur tel ég að frumvarpið hafi komið allt of seint fram, verið illa undirbúið og líklegt til að valda sjávarbyggðum skaða. En það réttlætir ekki aðferðirnar. Aðferðafræðin – valdníðslan – er það sem skiptir máli í þessu samhengi. Við þurfum ekki að leita langt til að sjá dæmi um rangar aðferðir. Gordon Brown, þáverandi forsætisráðherra Bretlands, setti Ísland á lista yfir hryðjuverkaríki eftir hrun. Ekki vegna þess að hann trúði að við ættum heima þar – heldur einfaldlega af því að hann gat það. Slík valdbeiting er ranglát og öfug. Hún breytir umræðu í einhliða ákvörðun. Hún kallar yfir sig hatrömm viðbrögð. Viljum við ganga þá leið? Lýðræðið krefst ábyrgrar ákvarðanatöku Málþóf stjórnarandstöðunnar nú var réttlætt með því að frumvarpið væri skaðlegt. Kannski var það rétt mat – en lýðræðisleg leið til að bregðast við slíku er að krefjast þjóðaratkvæðagreiðslu og hugsanlega með því að fella ríkisstjórnina. Það eru lögmætar leiðir. Stundum hefur andóf minnihluta leitt til þess að ríkisstjórnir hafa boðað kosningar – lagt mál í hendur kjósenda. Ef það hefði gerst nú, hefði stjórnarandstaðan þurft að standa með því. En ef til vill hefði það farið á annan veg. Útgerðin hefur nefnilega – með framkomu sinni – grafið undan trúverðugleika í þessum málum: Flutningur kvóta úr byggðarlögum án bóta, yfirlýsingar um eignarhald á auðlindinni, greiðsla óhóflegrar arðsemi og kvótakaup á uppsprengdu verði sem hluta hefði átt að beina til ríkisins. Þetta skapar málinu sérstaka stöðu. Hún kallar fram órökréttar ákvarðanir byggðar á fortíð – ekki framtíð. Umræðan á að ráða, ekki stöðvunin Ég ber mikla virðingu fyrir lýðræðinu – og tel að það eigi að verja með öllu sem maður hefur. Um það fjallar þessi grein. Menn voru einfaldlega ekki sammála um málið – en lýðræðið krefst umræðu og röksemda, ekki stöðvunar. Ef ekkert samkomulag næst, þá á að kjósa. Tískan sem hættuleg getur orðið Miðflokkurinn hefur aukið fylgi sitt með málþófi gegn Orkupakkanum– en þar var krafan skýr: þjóðaratkvæði. Það gaf málstaðnum réttmæti. En nú telja margir að málþóf sé einfaldlega leiðin til vinsælda. Það er hættuleg þróun. Stjórnarandstaðan fór nærri mörkum hins leyfilega. Kristrún hefði getað ákveðið að slíta þingi og boða til kosninga – og samkvæmt dagatali hefðu þær getað farið fram 23. ágúst. Þá hefði þetta eina mál orðið miðpunktur kosningabaráttunnar. Hefði það verið í hag minni flokkanna? Líklega ekki. Nú verður andstaðan að útskýra málþóf sitt – annars gæti reynst torvelt að sannfæra almenning um að kjósa gegn inngöngu í ESB. Hún mun þurfa að sýna fram á að hún standi vörð um auðlindina fyrir þjóðina – en nú lítur það út fyrir að hún standi vörð um fyrirtækin (einkahgsmuni). Þetta gæti snúist gegn henni – ekki bara núna, heldur um langa framtíð. Hver sem vill má vera ánægður með það – en stjórnaranstæðingar þess tima. gætu þurft að naga neglurnar upp í kviku. Pandóruboxið hefur nú verið opna vegna þess að menn vita ekki sinn vitjunartíma. Undirritaður hefur alla tíð kosið einn af stjórnarandstöðuflokkunum sem nú eiga sæti á þingi. Höfundur er löggiltur fasteignasali. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Einar G. Harðarson Mest lesið Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Svona virkar lýðræði einfaldlega ekki. Þetta er ekki sigur, heldur kúgun. Hér var beitt málþófi – aðferð sem lýðræðinu ber ekki að líða nema í mjög afmörkuðum og alvarlegum tilvikum. Málþóf er valdníðsla minnihlutans gagnvart meirihlutanum. Það er aðgerð sem lýsir vanvirðingu við lýðræðislegt ferli og dregur úr trausti til þingsins. Málþóf getur átt rétt á sér – en aðeins við sérstakar aðstæður: Þegar gjá er milli þings og þjóðar. Þegar verið er að eyða almannafé í gæluverkefni eða þegar ígrundaðar ákvarðanir eru fjarverandi. Þegar lög ganga gegn stjórnarskrá. Í slíkum tilvikum á markmiðið að vera að ná samkomulagi við stjórnvöld – eða knýja fram þjóðaratkvæði. Það er leiðin sem lýðræðið krefst. Í nýlegu tilviki – þar sem mál var tafið og þinghald framlengt án árangurs – var ekki gerð nein krafa um þjóðaratkvæði. Þvert á móti var sendur sá boðskapur, eins og formaður Sjálfstæðisflokksins orðaði það: „Við hleypum þessu máli aldrei í gegn.“ Það er ekki lýðræði – það er valdníðsla. Það er pólitískt ofbeldi. Aðferðirnar skipta máli Það sem hér á sér stað snýst ekki um hvort málið hafi verið gott eða slæmt. Sjálfur tel ég að frumvarpið hafi komið allt of seint fram, verið illa undirbúið og líklegt til að valda sjávarbyggðum skaða. En það réttlætir ekki aðferðirnar. Aðferðafræðin – valdníðslan – er það sem skiptir máli í þessu samhengi. Við þurfum ekki að leita langt til að sjá dæmi um rangar aðferðir. Gordon Brown, þáverandi forsætisráðherra Bretlands, setti Ísland á lista yfir hryðjuverkaríki eftir hrun. Ekki vegna þess að hann trúði að við ættum heima þar – heldur einfaldlega af því að hann gat það. Slík valdbeiting er ranglát og öfug. Hún breytir umræðu í einhliða ákvörðun. Hún kallar yfir sig hatrömm viðbrögð. Viljum við ganga þá leið? Lýðræðið krefst ábyrgrar ákvarðanatöku Málþóf stjórnarandstöðunnar nú var réttlætt með því að frumvarpið væri skaðlegt. Kannski var það rétt mat – en lýðræðisleg leið til að bregðast við slíku er að krefjast þjóðaratkvæðagreiðslu og hugsanlega með því að fella ríkisstjórnina. Það eru lögmætar leiðir. Stundum hefur andóf minnihluta leitt til þess að ríkisstjórnir hafa boðað kosningar – lagt mál í hendur kjósenda. Ef það hefði gerst nú, hefði stjórnarandstaðan þurft að standa með því. En ef til vill hefði það farið á annan veg. Útgerðin hefur nefnilega – með framkomu sinni – grafið undan trúverðugleika í þessum málum: Flutningur kvóta úr byggðarlögum án bóta, yfirlýsingar um eignarhald á auðlindinni, greiðsla óhóflegrar arðsemi og kvótakaup á uppsprengdu verði sem hluta hefði átt að beina til ríkisins. Þetta skapar málinu sérstaka stöðu. Hún kallar fram órökréttar ákvarðanir byggðar á fortíð – ekki framtíð. Umræðan á að ráða, ekki stöðvunin Ég ber mikla virðingu fyrir lýðræðinu – og tel að það eigi að verja með öllu sem maður hefur. Um það fjallar þessi grein. Menn voru einfaldlega ekki sammála um málið – en lýðræðið krefst umræðu og röksemda, ekki stöðvunar. Ef ekkert samkomulag næst, þá á að kjósa. Tískan sem hættuleg getur orðið Miðflokkurinn hefur aukið fylgi sitt með málþófi gegn Orkupakkanum– en þar var krafan skýr: þjóðaratkvæði. Það gaf málstaðnum réttmæti. En nú telja margir að málþóf sé einfaldlega leiðin til vinsælda. Það er hættuleg þróun. Stjórnarandstaðan fór nærri mörkum hins leyfilega. Kristrún hefði getað ákveðið að slíta þingi og boða til kosninga – og samkvæmt dagatali hefðu þær getað farið fram 23. ágúst. Þá hefði þetta eina mál orðið miðpunktur kosningabaráttunnar. Hefði það verið í hag minni flokkanna? Líklega ekki. Nú verður andstaðan að útskýra málþóf sitt – annars gæti reynst torvelt að sannfæra almenning um að kjósa gegn inngöngu í ESB. Hún mun þurfa að sýna fram á að hún standi vörð um auðlindina fyrir þjóðina – en nú lítur það út fyrir að hún standi vörð um fyrirtækin (einkahgsmuni). Þetta gæti snúist gegn henni – ekki bara núna, heldur um langa framtíð. Hver sem vill má vera ánægður með það – en stjórnaranstæðingar þess tima. gætu þurft að naga neglurnar upp í kviku. Pandóruboxið hefur nú verið opna vegna þess að menn vita ekki sinn vitjunartíma. Undirritaður hefur alla tíð kosið einn af stjórnarandstöðuflokkunum sem nú eiga sæti á þingi. Höfundur er löggiltur fasteignasali.
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun