Náttúruvernd er loftslagsaðgerð og loftslagsaðgerðir þjóna náttúrunni Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar 16. september 2025 11:00 Það að vera aðgerðarsinni í loftslagsmálum er langhlaup. Það koma sprettir og það koma brekkur. Við höfum tekið marga spretti en líka komið að brekkum. Það var brekka þegar aftur var farið að tala um mögulega olíuvinnslu á Íslandi. Brekkur geta líka verið hindranir og misvísandi skilti. Afvegaleiðing umræðunnar hefur oft náð ótrúlegum hæðum. Þegar það fór að verða viðurkennt að grípa þurfi til aðgerða í loftslagsmálum fóru alls kyns grænþvottahús að auglýsa sínar töfralausnir. Stjórnvöld hafa svo tekið þátt í grænþvottinum frekar en að uppræta hann. Afurðin er sú að við erum langt frá því að ná markmiðum okkar. Umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra kynnti nýverið uppfært landsframlag til Parísarsáttmálans, 41% samdráttur fyrir 2030 og 50-55% samdráttur fyrir árið 2035. Mér þótti hressandi að sjá að loksins væri talað um væntanlegan kostnað við vanefndir ásamt því að fram kom að ekki líti út fyrir að við náum markmiðum okkar fyrir árið 2030. Ráðherra lagði mikla áherslu á að markmiðin þurfi að vera raunsæ en líka krefjandi. Ég velti því samt sem áður upp hvað teljast megi sem raunsætt því það hlýtur að vera mismunandi eftir því hvernig er forgangsraðað. Tónninn var framkvæmdaglaður, sem getur verið jákvætt ef til dæmis á að endurheimta röskuð vistkerfi, en getur einnig verið varasamt þegar um er að ræða nýtingu á takmörkuðum auðlindum. Við getum nefnilega ekki framkvæmt okkur frá vandanum. Ekki frekar en við getum flokkað okkur frá ofneyslu. Við getum ráðist í aðgerðir og sumar loftslagsaðgerðir krefjast framkvæmda en aðrar snúast einmitt um að ráðast ekki í framkvæmdir. Ég tek heilshugar undir ráð Odds Sigurðssonar sem tók við viðurkenningu Sigríðar í Brattholti í gær; „Að hugsa sig ekki bara tvisvar um í sambandi við framkvæmdir heldur tíu sinnum og gjarnan sleppa framkvæmdum sem þess er mögulega kostur.” Það væri til dæmis grátbroslegt ef ráðist yrði í stórt átak í endurheimt votlendis, ef samhliða eigi að reisa mörg vindorkuver ofan í votlendi á heiðarlandi, en flest vindorkuver á borðinu eru einmitt staðsett á slíkum svæðum. Loftslagsaðgerðir snúast um svo margt! Þær snúast um það hvernig við ferðumst á milli staða, hvað við borðum, hvernig við neytum vara og þjónustu, allt þetta snýst um það hvernig við förum með landið og auðlindirnar okkar. Að vera manneskja snýst um náttúruvernd, náttúruvernd er loftslagsaðgerð og loftslagsaðgerðir þjóna náttúrunni. Á degi íslenskrar náttúru eigum við að horfa lengra fram í tímann en oft áður. Mikilvægt er að sumir hlutir fari í framkvæmd, en að öðrum verði hreinlega hætt. Hættum strax niðurgreiðslu á notkun jarðefnaeldsneytis með gjaldfrjálsum losunarheimildum til flugfélaga (þá getum við líka selt losunarheimildirnar og ágóðinn fer beint í ríkissjóð) Hættum að nálgast auðlind endurnýjanlegrar orku eins og hún geti vaxið upp í endalausa eftirspurn. Hættum að versla við Shein, Temu, og aðra aðila sem kemur trekk í trekk í ljós að senda til okkar lýðheilsuspillandi efni og stuðla að yfirdrifinni neyslu. Stefnum að því að hætta einn daginn hrávinnslu efna og færum okkur yfir í endurvinnslu á þeim sem er bæði umhverfisvænna og notar langtum minni orku. Og á sama tíma, þurfum við að: Efla rannsóknir á umhverfisáhrifum og auðlindaþörf hnattverkfræði-verkefna (eins og Carbfix, Röst ofl.) svo að fýsileg verkefni geti vaxið og öðrum verði hafnað með rökstuddum hætti. Setja orkuskiptaaðgerðir í forgang, til dæmis með hvötum til notkunar á grænum almenningssamgöngum, rafbílakaupa og hærra kolefnisgjaldi á móti. Endurheimta röskuð vistkerfi landsins. Friða land sem varðveitir mikið kolefni, svo því megi ekki raska. Sumu af þessu hefur nú þegar verið lofað, jafnvel fyrir löngu. Efndir hafa tafist og þess vegna verður að hugsa hlutina upp á nýtt. Loftslagsmál snúast svo mikið um hugarfarsbreytingar. Það sem við teljum raunsætt í dag er ekki það sama og vísindamenn IPCC hafa sett fram sem nauðsynlegt til að halda hlýnun jarðar innan við 1,5°C. Skýrsla IPCC segir að til að halda hlýnun undir 1,5°C þurfi að draga úr heildarlosun um 45% fyrir árið 2030 miðað við árið 2010. Þetta er miklu meira en það sem við höfum lofað en sjáum fram á að geta ekki efnt. Hvert gráðubrot sem farið er yfir 1,5°C markið skiptir máli. Pólitísk þróun á alþjóðavísu vekur óhug og manni gætu hæglega fallist hendur en það er ekki í boði að láta deigan síga. Áhersla valdhafa á loftslagsaðgerðir kemur í sveiflum. Það munu koma sprettir og það munu koma brekkur. Loftslagsmál koma okkur öllum við og við verðum að auka metnaðinn og gera það raunsætt að móta framtíð þar sem maðurinn getur lifað í sátt við náttúruna. Landvernd er sterkur málsvari náttúru og umhverfis og það skiptir máli að við sem almenningur stöndum saman í grasrótinni og þrýstum á valdhafa til að gefa í. Höfundur er formaður Landverndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorgerður María Þorbjarnardóttir Umhverfismál Loftslagsmál Mest lesið Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson Skoðun Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson Skoðun Skoðun Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Bætt dagsbirta í Svansvottuðum byggingum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Menntakerfi í fremstu röð Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal skrifar Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson skrifar Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Glerþakið brotið á alþjóðlega sjónverndardaginn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Ruben Amorim og sveigjanleiki – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Fimmta iðnbyltingin krefst svara – strax Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson skrifar Skoðun Er hurð bara hurð? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Sjá meira
Það að vera aðgerðarsinni í loftslagsmálum er langhlaup. Það koma sprettir og það koma brekkur. Við höfum tekið marga spretti en líka komið að brekkum. Það var brekka þegar aftur var farið að tala um mögulega olíuvinnslu á Íslandi. Brekkur geta líka verið hindranir og misvísandi skilti. Afvegaleiðing umræðunnar hefur oft náð ótrúlegum hæðum. Þegar það fór að verða viðurkennt að grípa þurfi til aðgerða í loftslagsmálum fóru alls kyns grænþvottahús að auglýsa sínar töfralausnir. Stjórnvöld hafa svo tekið þátt í grænþvottinum frekar en að uppræta hann. Afurðin er sú að við erum langt frá því að ná markmiðum okkar. Umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra kynnti nýverið uppfært landsframlag til Parísarsáttmálans, 41% samdráttur fyrir 2030 og 50-55% samdráttur fyrir árið 2035. Mér þótti hressandi að sjá að loksins væri talað um væntanlegan kostnað við vanefndir ásamt því að fram kom að ekki líti út fyrir að við náum markmiðum okkar fyrir árið 2030. Ráðherra lagði mikla áherslu á að markmiðin þurfi að vera raunsæ en líka krefjandi. Ég velti því samt sem áður upp hvað teljast megi sem raunsætt því það hlýtur að vera mismunandi eftir því hvernig er forgangsraðað. Tónninn var framkvæmdaglaður, sem getur verið jákvætt ef til dæmis á að endurheimta röskuð vistkerfi, en getur einnig verið varasamt þegar um er að ræða nýtingu á takmörkuðum auðlindum. Við getum nefnilega ekki framkvæmt okkur frá vandanum. Ekki frekar en við getum flokkað okkur frá ofneyslu. Við getum ráðist í aðgerðir og sumar loftslagsaðgerðir krefjast framkvæmda en aðrar snúast einmitt um að ráðast ekki í framkvæmdir. Ég tek heilshugar undir ráð Odds Sigurðssonar sem tók við viðurkenningu Sigríðar í Brattholti í gær; „Að hugsa sig ekki bara tvisvar um í sambandi við framkvæmdir heldur tíu sinnum og gjarnan sleppa framkvæmdum sem þess er mögulega kostur.” Það væri til dæmis grátbroslegt ef ráðist yrði í stórt átak í endurheimt votlendis, ef samhliða eigi að reisa mörg vindorkuver ofan í votlendi á heiðarlandi, en flest vindorkuver á borðinu eru einmitt staðsett á slíkum svæðum. Loftslagsaðgerðir snúast um svo margt! Þær snúast um það hvernig við ferðumst á milli staða, hvað við borðum, hvernig við neytum vara og þjónustu, allt þetta snýst um það hvernig við förum með landið og auðlindirnar okkar. Að vera manneskja snýst um náttúruvernd, náttúruvernd er loftslagsaðgerð og loftslagsaðgerðir þjóna náttúrunni. Á degi íslenskrar náttúru eigum við að horfa lengra fram í tímann en oft áður. Mikilvægt er að sumir hlutir fari í framkvæmd, en að öðrum verði hreinlega hætt. Hættum strax niðurgreiðslu á notkun jarðefnaeldsneytis með gjaldfrjálsum losunarheimildum til flugfélaga (þá getum við líka selt losunarheimildirnar og ágóðinn fer beint í ríkissjóð) Hættum að nálgast auðlind endurnýjanlegrar orku eins og hún geti vaxið upp í endalausa eftirspurn. Hættum að versla við Shein, Temu, og aðra aðila sem kemur trekk í trekk í ljós að senda til okkar lýðheilsuspillandi efni og stuðla að yfirdrifinni neyslu. Stefnum að því að hætta einn daginn hrávinnslu efna og færum okkur yfir í endurvinnslu á þeim sem er bæði umhverfisvænna og notar langtum minni orku. Og á sama tíma, þurfum við að: Efla rannsóknir á umhverfisáhrifum og auðlindaþörf hnattverkfræði-verkefna (eins og Carbfix, Röst ofl.) svo að fýsileg verkefni geti vaxið og öðrum verði hafnað með rökstuddum hætti. Setja orkuskiptaaðgerðir í forgang, til dæmis með hvötum til notkunar á grænum almenningssamgöngum, rafbílakaupa og hærra kolefnisgjaldi á móti. Endurheimta röskuð vistkerfi landsins. Friða land sem varðveitir mikið kolefni, svo því megi ekki raska. Sumu af þessu hefur nú þegar verið lofað, jafnvel fyrir löngu. Efndir hafa tafist og þess vegna verður að hugsa hlutina upp á nýtt. Loftslagsmál snúast svo mikið um hugarfarsbreytingar. Það sem við teljum raunsætt í dag er ekki það sama og vísindamenn IPCC hafa sett fram sem nauðsynlegt til að halda hlýnun jarðar innan við 1,5°C. Skýrsla IPCC segir að til að halda hlýnun undir 1,5°C þurfi að draga úr heildarlosun um 45% fyrir árið 2030 miðað við árið 2010. Þetta er miklu meira en það sem við höfum lofað en sjáum fram á að geta ekki efnt. Hvert gráðubrot sem farið er yfir 1,5°C markið skiptir máli. Pólitísk þróun á alþjóðavísu vekur óhug og manni gætu hæglega fallist hendur en það er ekki í boði að láta deigan síga. Áhersla valdhafa á loftslagsaðgerðir kemur í sveiflum. Það munu koma sprettir og það munu koma brekkur. Loftslagsmál koma okkur öllum við og við verðum að auka metnaðinn og gera það raunsætt að móta framtíð þar sem maðurinn getur lifað í sátt við náttúruna. Landvernd er sterkur málsvari náttúru og umhverfis og það skiptir máli að við sem almenningur stöndum saman í grasrótinni og þrýstum á valdhafa til að gefa í. Höfundur er formaður Landverndar.
Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: Skoðun
Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar
Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar
Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar
Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: Skoðun