Fyrr­verandi lög­reglu­maður heyrir enn röddina

Atburðir síðustu daga hafa vakið upp í mér sársauka sem ég hélt að væri löngu farinn. Minning sem ég taldi mig hafa kyngt og grafið djúpt. En þannig virka áföll ekki. En þannig virka áföll ekki. Þau liggja í dvala, eins og hljóð sem bíður þess að fá að bergmála aftur. Þegar eitthvað í umheiminum snertir sömu tíðni, vaknar það og líkaminn man það sem hugurinn reyndi að gleyma.

Ég starfaði áður sem lögreglumaður. Það var starf sem ég var stoltur af, en líka starf sem markaði djúp spor í mig. Ég vann lengi í lögreglunni og sá margt í mínu gamla starfi, en það er samt eitt atvik sem situr enn djúpt í mér. Það eru liðin um ellefu ár síðan atvikið átti sér stað. Ég var á vakt á höfuðborgarsvæðinu þegar útkall barst um manneskju í lífshættu. Við settum bláu ljósin á og ókum eins hratt og við máttum. Þegar við komum á vettvang, örfáum augnablikum á undan sjúkraflutningamönnunum, hlupum við inn í íbúðina. Þar blasti við okkur drengur á grunnskólaaldri sem hafði tekið eigið líf og systir hans hélt undir fætur hans og reyndi að bjarga honum.

Ég man lyktina, þögnina á undan ópinu og hvernig tíminn stoppaði. Síðan komu ættingjar og faðirinn fyrstur. Ég sá hvernig hann brotnaði þegar hann áttaði sig á því hvað hafði gerst. Það hljóð sem kom frá honum var ekki grátur, heldur djúpt og hrátt hljóð sem fór í gegnum mann eins og raflost. En það sem ég gleymi aldrei er þegar hann hringdi í eiginkonu sína til að segja henni frá. Ég heyrði örvæntinguna í rödd hans og svo öskrið úr símanum þegar móðirin skildi hvað hann var að reyna að segja. Það hljóð hefur fylgt mér allar götur síðan.

Það sem ég hef oft velt fyrir mér í kjölfar þessa atviks er hvers vegna ég endaði með ættingjunum. Ég var í raun reynslumeiri lögreglumaðurinn á vettvangi og hefði eðlilega átt að vera þar sem hörmungarnar áttu sér stað. En það varð öðruvísi. Það var eins og örlögin hefðu ráðið því að ég yrði sá sem sat eftir með fjölskyldunni, sá sem hlustaði, sá sem hélt ró þegar aðrir misstu tökin. Í dag velti ég því fyrir mér hvort það hafi kannski átt að vera þannig. Kannski var þetta ekki tilviljun heldur hluti af lífi mínu sem kennir mér enn í dag um mannleg tengsl, um sorg, og um það hvernig við bregðumst við þegar hjarta annars brotnar fyrir framan okkur.

Ég man að ég stóð þarna og fann tárin stíga upp en ég þerraði þau áður en þau komu fram. Ég sagði við sjálfan mig að ég yrði að halda andliti, vera fagmanneskjan í herberginu, kletturinn sem aðrir gátu hallað sér að. Ég reyndi að gera það sem rétt var, en það kostaði mig meira en ég vissi þá. Ég hélt áfram að lifa eins og ekkert hefði gerst. En það gerðist og það gerðist innra með mér.

Það er oft sagt að tíminn lækni sárin, en áfallareynsla fylgir ekki þeirri reglu. Áfall er ekki bara það sem gerðist, það er það sem heldur áfram að gerast innra með manni. Það er þegar líkaminn festist í stundinni, þegar hugurinn reynir að halda áfram en taugakerfið man. Það getur tekið mánuði, ár, jafnvel áratugi að skynja að maður er enn að bregðast við einhverju sem átti sér stað fyrir löngu síðan. Þess vegna kemur sársaukinn stundum aftur fram þegar maður á síst von á því.

Áföll í störfum eins og lögreglu eru sjaldnast einstök atvik. Þau hlaðast upp. Þau verða að ósögðum minningum sem safnast fyrir. Sem lögreglumenn verðum við alltof oft vitni að sorgum annarra, við höldum utan um þá sem brotna en gleymum að einhver þurfi líka að halda utan um okkur. Fagmennska er mikilvæg, en þegar hún verður varnarlag gegn eigin tilfinningum, þá byrjar hún að naga mann að innan.

Þetta er ekki saga um vorkunn. Ég skrifa ekki til að fá samúð, heldur vegna þess að ég veit að ég er ekki einn. Ég veit að margir sem starfa í lögreglu, heilbrigðisþjónustu eða björgunarsveitum bera með sér reynslu sem þeir hafa aldrei fengið að vinna úr. Þeir hafa kyngt henni í þögn, í þeirri trú að það sé hluti af starfinu. En það er ekki hluti af starfinu, það er hluti af menningunni og menningu má breyta.

Við þurfum að tala um þetta. Við þurfum að skapa rými þar sem lögreglumenn, slökkviliðsmenn, sjúkraflutningamenn o.fl. geta unnið úr reynslu sinni án þess að óttast fordóma eða faglegt vantraust. Handleiðsla og sálræn eftirfylgni eiga ekki að vera forréttindi, þau eiga að vera hluti af starfsháttum. Því það sem ekki er nefnt með orðum verður að ósýnilegri byrði og enginn maður getur borið slíka ábyrgð einn til lengdar. Embættin og stjórnendur þurfa líka að axla ábyrgð. Það er ekki nóg að segja „við bjóðum upp á stuðning“ ef menningin hvetur fólk til að vera harðbrjósta. Það þarf að breyta skilgreiningu fagmennskunnar sjálfrar til að hún felist ekki í því að halda öllu niðri heldur að viðurkenna mannleg mörk og hlúa að þeim. Það þarf að kenna mönnum að þögn sé ekki styrkur heldur stundum merki um sár sem ekki hefur fengið rödd.

Enn berast mér raddir þeirra í huganum, faðirinn sem reyndi að tala, móðirin sem hrópaði í gegnum símann. Þau hljóð sitja eftir, en í dag heyri ég þau öðruvísi. Ég heyri þau ekki með sekt eða sársauka, heldur með virðingu og mildi. Þau minna mig á hversu brothætt lífið er og hversu dýrmætt það er þegar við þorum að finna til. Því það er engin skömm að því að verða fyrir áhrifum. Það er sönnun þess að maður sé enn lifandi, enn manneskja.

Kannski er það lærdómurinn af þessu öllu, ekki að áföllin kenni okkur beint, heldur að þau neyði okkur til að staldra við og fara dýpra. Þau opna á mannlegan skilning sem við myndum annars aldrei ná. Þau minna okkur á að þora að vera mjúk í hörðu starfi, því sannur styrkur felst í mannleikanum sjálfum. Því á endanum er það ekki harðneskjan sem gerir okkur hæfa til að hjálpa öðrum, heldur hjartað.

Höfundur er mannvinur og kennari.