Hluthafasjálfsvörn Baldur Thorlacius skrifar 12. júlí 2012 06:00 „Most shareholders are galvanized into action only when their rights have been trampled upon, and they would better to be more proactive in the first place" – IR Magazine, júní 2009. Ofangreind tilvitnun lýsir ákveðnum veikleika sem hlutabréfamarkaðir glíma gjarnan við, þ.e. að hluthafar láti ekki að sér kveða fyrr en búið er að traðka á réttindum þeirra og það er orðið um seinan. Þegar talað er um að traðkað sé á réttindum hluthafa þekkir maður því miður ótal dæmi frá árunum um og í kringum hrunið þar sem efast má um að hagsmunir hluthafa hafi verið í heiðri hafðir. Dæmi um að stjórnendur félaga hafi tekið of mikla áhættu og tapað að lokum umtalsverðum fjármunum, dæmi um að rekstur félaga hafi í veigamiklum atriðum tekið mið af hagsmunum stærstu hluthafa þeirra og þá á kostnað smærri hluthafa o.s.frv. Það sem fólk áttar sig ekki alltaf á er að þetta geta verið atriði sem liggja fyrir utan verksvið opinberra eftirlitsaðila og að það sé á ábyrgð fjárfestanna sjálfra að gæta réttar síns og verja hagsmuni sína eftir bestu getu. En hvernig geta fjárfestar varið hagsmuni sína? Þeir munu því miður aldrei geta varið sig fullkomlega, þar sem fjárfesting í hlutabréfum er og verður alltaf áhættufjárfesting, en ef rétt er haldið á spilunum geta hluthafar þó komið einhverjum vörnum við og jafnvel stuðlað að bættum markaði á sama tíma. Hér á eftir verða tekin til nokkur atriði sem fjárfestar á hlutabréfamarkaði geta haft í huga og er umfjölluninni skipt í þrennt: að vanda valið, láta í sér heyra og að kjósa með fótunum.Að vanda valið Nauðsynlegt er að fjárfestar geri strangar kröfur til fyrirtækja á markaði og byggi fjárfestingarákvarðanir sínar ekki einungis á hefðbundnum greiningum á kennitölum og fjárhagsupplýsingum heldur einnig á annars konar upplýsingum, s.s. um stjórnarhætti viðkomandi fyrirtækis og trúverðugleika stjórnenda og stærstu eigenda þess. Verðmat greiningardeilda nær t.d. yfirleitt ekki til slíkra atriða og er því sérstaklega nauðsynlegt að fjárfestar kynni sér þau á eigin forsendum og móti sér sjálfstæða skoðun.Að láta í sér heyra Fjárfestingu í hlutabréfum fylgir ákveðin ábyrgð. Að vera hluthafi í hlutafélagi er að vera einn af eigendum þess og því er mikilvægt að hluthafar, stórir sem smáir, átti sig á því í hverju það felst. Hlutafélög eiga að vera rekin með hagsmuni eigenda þeirra að leiðarljósi, þ.e. allra hluthafa þeirra, og er það m.a. hlutverk hluthafa að sjá til þess að svo sé. Hluthafar kjósa aðila til þess að sitja í stjórn viðkomandi félags fyrir sína hönd og veita þeim umboð til þess að taka ýmsar ákvarðanir er varða félagið. Hluthafar eiga auk þess rétt á því að kjósa um önnur mikilvæg málefni á hluthafafundum, s.s. greiðslu arðs, starfskjarastefnu, þóknun fyrir stjórnarsetu og margt fleira. Þá eru hluthafafundir einnig vettvangur hluthafa til að segja sína skoðun á málefnum er tengjast viðkomandi félagi og rekstri þess, spyrja spurninga og jafnvel fá svör við þeim á staðnum frá stjórnendum og/eða stjórnarmönnum. Þetta vald hluthafa hefur verið vannýtt hér á landi, sem og reyndar víðar. Ef nógu hátt hlutfall hluthafa telst „óvirkt" og tekur ekki þátt í því að móta stefnu viðkomandi félags býður það stjórnendum og/eða öðrum (yfirleitt stórum) hluthöfum upp á að stýra viðkomandi félagi eftir eigin höfði, sem getur farið illa. Virkt aðhald hluthafa stuðlar að bættum stjórnarháttum og dregur úr líkunum á hagsmunaárekstrum og umboðsvanda (e. principal-agent problem). Að kjósa með fótunum Rétt eins og það er nauðsynlegt að fjárfestar hugi vandlega að því að félög fylgi góðum stjórnarháttum og að þeim sé stýrt með trúverðugum og heiðarlegum hætti áður en ákveðið er að kaupa hlutabréf þeirra getur að sama skapi verið nauðsynlegt fyrir eigendur að íhuga sölu á hlutabréfum sínum verði þeir þess áskynja að svo sé ekki. Ef slæmir stjórnarhættir auka söluþrýsting og lækka hlutabréfaverð (hafa m.ö.o. tilfinnanlegar afleiðingar) eru stjórnarmenn líklegri til þess að ráða faglega og heiðarlega stjórnendur og ráðnir stjórnendur líklegri til þess að viðhafa góða stjórnarhætti.Samandregið Í stuttu máli snýst ofangreint um að krefjast þess að aðilar sem sýsla með fjármuni hluthafanna, þ.e. stjórnendur og stjórnarmenn, vinni starf sitt af heilindum, taki ekki óþarfa áhættu og vinni að hagsmunum allra hluthafa en ekki einungis þeirra stærstu. Krafan þarf að vera raunveruleg og viðkomandi aðilar þurfa að finna fyrir henni. Þar sem aðkoma almennings að hlutabréfamörkuðum fer að stóru leyti fram í gegnum lífeyrissjóðina er sérstaklega brýnt að þeir hugi vel að þessum málefnum og standi ekki á hliðarlínunni. Ákveðin jákvæð teikn má sjá á lofti, svo sem meiri áhuga á bættum stjórnarháttum og aukna meðvitund um lög og reglur á markaði, en björninn er langt frá því að vera unninn. Vísbendingar eru t.d. um að dagar hinna óvirku hluthafa séu ekki taldir, sem er afar miður. Baráttan fyrir heilbrigðum markaði er og verður alltaf viðvarandi samstarfsverkefni allra sem að honum koma, og í henni má aldrei slá slöku við. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Baldur Thorlacius Skoðanir Mest lesið Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir Skoðun Af hverju kýs ég Samfylkinguna? Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Hver er munurinn á Viðreisn og Samfylkingu? Soffía Svanhvít Árnadóttir Skoðun Annarra manna peningar eru peningar okkar allra Davíð Þór Jónsson Skoðun Foreldrar, ömmur og afar þessa lands - áskorun til ykkar! Ragnheiður Stephensen Skoðun Bannað að lækna sykursýki II Lukka Pálsdóttir Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju kýs ég Samfylkinguna? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Uppeldi, færni til framtíðar - fór í skúffu stjórnvalda! Una María Óskarsdóttir skrifar Skoðun Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson skrifar Skoðun Hvar eru málefni barna og ungs fólks? Gunnar E. Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Þetta með verðgildin Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Stöndum með trans börnum og foreldrum þeirra! Birna Guðmundsdóttir,Elín Oddný Sigurðardóttir,Ynda Eldborg skrifar Skoðun Ég á ‘etta, ég má ‘etta Jón Ármann Steinsson skrifar Skoðun Dómsmálið sem gæti kippt grunninum undan Heidelberg-verksmiðjunni Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar Skoðun Viljum við sósíalisma? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Rjúfum kyrrstöðu í vegaframkvæmdum um allt land G.Svana Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bænda Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Hvenær á að skattleggja lífeyri? Inn eða út? Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Glasið er hálffullt Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Skilvirkari og einfaldari stjórnsýsla í þágu almennings Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Gervilíf Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun Málsvari hinsegin samfélagsins og mannréttinda Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Framtíð til sölu Júlíus Kristjánsson skrifar Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir Evrópu í orkumálum stangast á við okkar hagsmuni Magnús Gehringer skrifar Skoðun Eitt lag enn með Lilju Hópur óperusöngvara skrifar Skoðun Skaðsemi vindtúrbínuvera á íslenska náttúru Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hver er munurinn á Viðreisn og Samfylkingu? Soffía Svanhvít Árnadóttir skrifar Skoðun Kennarinn sem hvarf Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Hamborgarhryggur - minnst viðeigandi jólamaturinn Óskar H. Valtýsson skrifar Skoðun Annarra manna peningar eru peningar okkar allra Davíð Þór Jónsson skrifar Skoðun Fasismi er að trenda – erum við að sofna á verðinum? Guðni Freyr Öfjörð skrifar Sjá meira
„Most shareholders are galvanized into action only when their rights have been trampled upon, and they would better to be more proactive in the first place" – IR Magazine, júní 2009. Ofangreind tilvitnun lýsir ákveðnum veikleika sem hlutabréfamarkaðir glíma gjarnan við, þ.e. að hluthafar láti ekki að sér kveða fyrr en búið er að traðka á réttindum þeirra og það er orðið um seinan. Þegar talað er um að traðkað sé á réttindum hluthafa þekkir maður því miður ótal dæmi frá árunum um og í kringum hrunið þar sem efast má um að hagsmunir hluthafa hafi verið í heiðri hafðir. Dæmi um að stjórnendur félaga hafi tekið of mikla áhættu og tapað að lokum umtalsverðum fjármunum, dæmi um að rekstur félaga hafi í veigamiklum atriðum tekið mið af hagsmunum stærstu hluthafa þeirra og þá á kostnað smærri hluthafa o.s.frv. Það sem fólk áttar sig ekki alltaf á er að þetta geta verið atriði sem liggja fyrir utan verksvið opinberra eftirlitsaðila og að það sé á ábyrgð fjárfestanna sjálfra að gæta réttar síns og verja hagsmuni sína eftir bestu getu. En hvernig geta fjárfestar varið hagsmuni sína? Þeir munu því miður aldrei geta varið sig fullkomlega, þar sem fjárfesting í hlutabréfum er og verður alltaf áhættufjárfesting, en ef rétt er haldið á spilunum geta hluthafar þó komið einhverjum vörnum við og jafnvel stuðlað að bættum markaði á sama tíma. Hér á eftir verða tekin til nokkur atriði sem fjárfestar á hlutabréfamarkaði geta haft í huga og er umfjölluninni skipt í þrennt: að vanda valið, láta í sér heyra og að kjósa með fótunum.Að vanda valið Nauðsynlegt er að fjárfestar geri strangar kröfur til fyrirtækja á markaði og byggi fjárfestingarákvarðanir sínar ekki einungis á hefðbundnum greiningum á kennitölum og fjárhagsupplýsingum heldur einnig á annars konar upplýsingum, s.s. um stjórnarhætti viðkomandi fyrirtækis og trúverðugleika stjórnenda og stærstu eigenda þess. Verðmat greiningardeilda nær t.d. yfirleitt ekki til slíkra atriða og er því sérstaklega nauðsynlegt að fjárfestar kynni sér þau á eigin forsendum og móti sér sjálfstæða skoðun.Að láta í sér heyra Fjárfestingu í hlutabréfum fylgir ákveðin ábyrgð. Að vera hluthafi í hlutafélagi er að vera einn af eigendum þess og því er mikilvægt að hluthafar, stórir sem smáir, átti sig á því í hverju það felst. Hlutafélög eiga að vera rekin með hagsmuni eigenda þeirra að leiðarljósi, þ.e. allra hluthafa þeirra, og er það m.a. hlutverk hluthafa að sjá til þess að svo sé. Hluthafar kjósa aðila til þess að sitja í stjórn viðkomandi félags fyrir sína hönd og veita þeim umboð til þess að taka ýmsar ákvarðanir er varða félagið. Hluthafar eiga auk þess rétt á því að kjósa um önnur mikilvæg málefni á hluthafafundum, s.s. greiðslu arðs, starfskjarastefnu, þóknun fyrir stjórnarsetu og margt fleira. Þá eru hluthafafundir einnig vettvangur hluthafa til að segja sína skoðun á málefnum er tengjast viðkomandi félagi og rekstri þess, spyrja spurninga og jafnvel fá svör við þeim á staðnum frá stjórnendum og/eða stjórnarmönnum. Þetta vald hluthafa hefur verið vannýtt hér á landi, sem og reyndar víðar. Ef nógu hátt hlutfall hluthafa telst „óvirkt" og tekur ekki þátt í því að móta stefnu viðkomandi félags býður það stjórnendum og/eða öðrum (yfirleitt stórum) hluthöfum upp á að stýra viðkomandi félagi eftir eigin höfði, sem getur farið illa. Virkt aðhald hluthafa stuðlar að bættum stjórnarháttum og dregur úr líkunum á hagsmunaárekstrum og umboðsvanda (e. principal-agent problem). Að kjósa með fótunum Rétt eins og það er nauðsynlegt að fjárfestar hugi vandlega að því að félög fylgi góðum stjórnarháttum og að þeim sé stýrt með trúverðugum og heiðarlegum hætti áður en ákveðið er að kaupa hlutabréf þeirra getur að sama skapi verið nauðsynlegt fyrir eigendur að íhuga sölu á hlutabréfum sínum verði þeir þess áskynja að svo sé ekki. Ef slæmir stjórnarhættir auka söluþrýsting og lækka hlutabréfaverð (hafa m.ö.o. tilfinnanlegar afleiðingar) eru stjórnarmenn líklegri til þess að ráða faglega og heiðarlega stjórnendur og ráðnir stjórnendur líklegri til þess að viðhafa góða stjórnarhætti.Samandregið Í stuttu máli snýst ofangreint um að krefjast þess að aðilar sem sýsla með fjármuni hluthafanna, þ.e. stjórnendur og stjórnarmenn, vinni starf sitt af heilindum, taki ekki óþarfa áhættu og vinni að hagsmunum allra hluthafa en ekki einungis þeirra stærstu. Krafan þarf að vera raunveruleg og viðkomandi aðilar þurfa að finna fyrir henni. Þar sem aðkoma almennings að hlutabréfamörkuðum fer að stóru leyti fram í gegnum lífeyrissjóðina er sérstaklega brýnt að þeir hugi vel að þessum málefnum og standi ekki á hliðarlínunni. Ákveðin jákvæð teikn má sjá á lofti, svo sem meiri áhuga á bættum stjórnarháttum og aukna meðvitund um lög og reglur á markaði, en björninn er langt frá því að vera unninn. Vísbendingar eru t.d. um að dagar hinna óvirku hluthafa séu ekki taldir, sem er afar miður. Baráttan fyrir heilbrigðum markaði er og verður alltaf viðvarandi samstarfsverkefni allra sem að honum koma, og í henni má aldrei slá slöku við.
Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir Skoðun
Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar
Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson skrifar
Skoðun Stöndum með trans börnum og foreldrum þeirra! Birna Guðmundsdóttir,Elín Oddný Sigurðardóttir,Ynda Eldborg skrifar
Skoðun Dómsmálið sem gæti kippt grunninum undan Heidelberg-verksmiðjunni Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar
Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar
Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir Skoðun
Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir Skoðun