Ekki trufla mig Þórlindur Kjartansson skrifar 21. apríl 2017 07:00 Móðurafi minn kom gjarnan í heimsókn til okkar um jól og stórhátíðir þegar ég var að alast upp. Það var alltaf mikið tilhlökkunarefni þótt hann hafi aldrei lagt sig sérstaklega fram um að vera með einhver skemmtiatriði. Það þurfti ekki. Það var bara, á einhvern ólýsanlegan en mjög áþreifanlegan hátt, gott að hafa hann nálægt sér. Eitt af því sem mér fannst aðdáunarverðast við afa var að fylgjast með honum tefla við skáktölvuna inni í stofu, sem hann gerði öðru hverju. Ég hef ekki hugmynd um hversu flinkur hann var að tefla en það sem stendur upp úr var hin óhagganlega einbeiting sem hann hafði á meðan á skákinni stóð. Það var alveg sama hvað maður reyndi, hann sýndi aldrei minnstu merki þess að hann tæki eftir nokkru utanaðkomandi áreiti. Mér var sagt að hann gæti náð svo mikilli einbeitingu að hann hreinlega heyrði ekki það sem var að gerast í kringum hann; og tilraunir mínar til þess að fanga athygli hans báru aldrei minnsta árangur. Fljótlega varð ég því alveg sáttur við þá reglu að reyna aldrei að trufla afa þegar hann var niðursokkinn í sínar eigin hugsanir. Líklegast er okkur flestum gefinn hæfileikinn til þess að ná djúpri einbeitingu. Maður sér það að minnsta kosti oft á börnum að þau verða svo niðursokkin í leik að þau taka ekki eftir umhverfinu, fyrr en foreldrarnir hlaupa til með brambolti og heimta að fá að taka mynd af því hvað barnið er „duglegt að leika sér“. Þá er líka einbeiting barnsins rofin, leikurinn ónýtur og barnið bullandi ósátt og eirðarlaust á ný.Einbeiting liggur undir skemmdum Því miður liggur þessi hæfileiki til einbeitingar undir skemmdum hjá okkur flestum þegar við eldumst og líklega aldrei meira en nú. Ótalmargir samverkandi þættir stuðla nánast markvisst að niðurbroti þessa eiginleika, sem þó er okkur svo dýrmætur. Það er ekki nóg með að nánast allir gangi með símtæki á sér alla daga, heldur eru flestir vinnustaðir skipulagðir þannig að fólk situr í opnum rýmum og fyrir framan síblikkandi tölvuskjái og með stöðugan skarkala, ys og læti í kringum sig. Samfélagsmiðlar á borð við Facebook og Snapchat senda látlausar tilkynningar í símann og flest okkar eiga í mesta basli við að standast allar þær stafrænu freistingar sem herja á takmarkaða athyglisgáfu okkar. Og þetta er ekki okkur að kenna því forritin eru beinlínis hönnuð til þess að tortíma einbeitingu okkar með stöðugum truflunum. Þetta er vegna þess að velgengni þessara samfélagsmiðla og smáforrita er ekki mæld út frá því hversu mikla ánægju eða gagn við höfum af notkun þeirra—heldur út frá því hversu löngum tíma við eyðum í að nota þau. Öfugt við gagnlegar uppfinningar sem eru hannaðar til þess að spara tíma, þá eru þessi forrit beinlínis gerð til þess að sóa tíma okkar. Og það tekst þeim sannarlega, því snjallsímaeigendur stara á skjáina sína að jafnaði þrjár klukkustundir á dag og meðalnotandi Facebook hangir þar inni í um 50 mínútur á hverjum degi. Við þetta er erfitt að ráða. Vísindamenn hafa komist að því að þegar síminn okkar tístir með tilkynningu um eitthvert nýnæmi þá kvíslast um heilann í okkur rafeindir sem kitla sömu sælustöðvar og þegar við finnum til líkamlegs unaðar—eins og þegar við borðum góðan mat, drekkum góð vín—og þegar við njótum osta eða ásta. Ekki bara lúxusvandi Á síðustu árum og áratugum hafa þessar stöðugu árásir á einbeitingarhæfni fólks gert það að verkum að nú til dags er nánast engin virðing borin fyrir því að vilja ekki láta trufla sig. Nú þykir það í raun sjálfsagt að trufla einhvern sem er niðursokkinn í sínar eigin hugsanir, en argasti dónaskapur að heimta frið og biðja um að vera ekki truflaður. Þetta er mikil öfugþróun, því skortur á kyrrð, þögn og einbeitingu er svo sannarlega ekki lúxusvandamál—heldur raunverulegt vandamál sem getur haft miklar afleiðingar. Í fyrsta lagi má kalla augljóst að rekja megi ýmis geðræn vandamál til þess að fólk býr í dag við stöðugt áreiti. Faraldur athyglisbrests á Vesturlöndum hlýtur til að mynda að tengjast því að fólk missir hæfileikann til þess að einbeita sér vegna þess að það er alltaf svo stutt í utanaðkomandi eða sjálfskapaða truflun. Í öðru lagi þá dregur sífellt áreiti úr hamingju. Rannsóknir hafa ítrekað sýnt að fólk er einna hamingjusamast þegar það er djúpt sokkið í verkefni; hvort sem verkefnið sjálft er í eðli sínu skemmtilegt eða leiðinlegt. Allt er hægt að gera leiðinlegt ef maður hefur ekki hugann við það; og það má finna gleði í jafnvel einhæfustu verkefnum ef maður einbeitir sér að þeim. Í þriðja lagi grefur hinn stöðugi skarkali undan þolinmæði fólks til þess að skilja til botns flókna og erfiða hluti. Þetta bitnar áreiðanlega á opinberri umræðu og gerir hana þunna og yfirborðskennda. Þetta er auðvitað ekki nýtt vandamál—en hefur örugglega náð nýjum hæðum á allra síðustu árum þegar hugsuðir og stjórnmálaleiðtogar neyðast til þess að móta afstöðu sína í flóknum málum þannig að hún passi innan 140 bókstafa hámarks Twitter-færslu. Vitrari og hamingjusamari Þótt ég efist ekki um að afi minn hafi haft ágætan innbyggðan hæfileika til einbeitingar þá finnst mér ósennilegt að hann hefði átt eins auðvelt með að skrúfa fyrir allt utanaðkomandi áreiti ef hann hefði fæðst árið 1987 en ekki árið 1907. Og ég efast um að nærvera hans hefði verið svo friðsæl og yfirveguð ef hann hefði haft snjallsíma í vasanum og heimtað að fá að setja inn myndir af barnabörnunum á Snapchat um leið og hann keyrði út úr Herjólfi á leiðinni í jólafríið. Ég er líka sannfærður um að það hefði ekki gert afa minn vitrari eða hamingjusamari að vera sítengdur við samfélagsmiðla og sítruflaður af símtækinu. Og af hverju ætti þá annað að gilda um okkur nútímafólkið? Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórlindur Kjartansson Mest lesið Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hjartsláttur sjávarbyggðanna Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Fólk, fjárfestingar og framfarir Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Húsnæðis- og skipulagsmál Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson skrifar Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Skattlögð þegar við þénum, eigum og eyðum Aron H. Steinsson skrifar Sjá meira
Móðurafi minn kom gjarnan í heimsókn til okkar um jól og stórhátíðir þegar ég var að alast upp. Það var alltaf mikið tilhlökkunarefni þótt hann hafi aldrei lagt sig sérstaklega fram um að vera með einhver skemmtiatriði. Það þurfti ekki. Það var bara, á einhvern ólýsanlegan en mjög áþreifanlegan hátt, gott að hafa hann nálægt sér. Eitt af því sem mér fannst aðdáunarverðast við afa var að fylgjast með honum tefla við skáktölvuna inni í stofu, sem hann gerði öðru hverju. Ég hef ekki hugmynd um hversu flinkur hann var að tefla en það sem stendur upp úr var hin óhagganlega einbeiting sem hann hafði á meðan á skákinni stóð. Það var alveg sama hvað maður reyndi, hann sýndi aldrei minnstu merki þess að hann tæki eftir nokkru utanaðkomandi áreiti. Mér var sagt að hann gæti náð svo mikilli einbeitingu að hann hreinlega heyrði ekki það sem var að gerast í kringum hann; og tilraunir mínar til þess að fanga athygli hans báru aldrei minnsta árangur. Fljótlega varð ég því alveg sáttur við þá reglu að reyna aldrei að trufla afa þegar hann var niðursokkinn í sínar eigin hugsanir. Líklegast er okkur flestum gefinn hæfileikinn til þess að ná djúpri einbeitingu. Maður sér það að minnsta kosti oft á börnum að þau verða svo niðursokkin í leik að þau taka ekki eftir umhverfinu, fyrr en foreldrarnir hlaupa til með brambolti og heimta að fá að taka mynd af því hvað barnið er „duglegt að leika sér“. Þá er líka einbeiting barnsins rofin, leikurinn ónýtur og barnið bullandi ósátt og eirðarlaust á ný.Einbeiting liggur undir skemmdum Því miður liggur þessi hæfileiki til einbeitingar undir skemmdum hjá okkur flestum þegar við eldumst og líklega aldrei meira en nú. Ótalmargir samverkandi þættir stuðla nánast markvisst að niðurbroti þessa eiginleika, sem þó er okkur svo dýrmætur. Það er ekki nóg með að nánast allir gangi með símtæki á sér alla daga, heldur eru flestir vinnustaðir skipulagðir þannig að fólk situr í opnum rýmum og fyrir framan síblikkandi tölvuskjái og með stöðugan skarkala, ys og læti í kringum sig. Samfélagsmiðlar á borð við Facebook og Snapchat senda látlausar tilkynningar í símann og flest okkar eiga í mesta basli við að standast allar þær stafrænu freistingar sem herja á takmarkaða athyglisgáfu okkar. Og þetta er ekki okkur að kenna því forritin eru beinlínis hönnuð til þess að tortíma einbeitingu okkar með stöðugum truflunum. Þetta er vegna þess að velgengni þessara samfélagsmiðla og smáforrita er ekki mæld út frá því hversu mikla ánægju eða gagn við höfum af notkun þeirra—heldur út frá því hversu löngum tíma við eyðum í að nota þau. Öfugt við gagnlegar uppfinningar sem eru hannaðar til þess að spara tíma, þá eru þessi forrit beinlínis gerð til þess að sóa tíma okkar. Og það tekst þeim sannarlega, því snjallsímaeigendur stara á skjáina sína að jafnaði þrjár klukkustundir á dag og meðalnotandi Facebook hangir þar inni í um 50 mínútur á hverjum degi. Við þetta er erfitt að ráða. Vísindamenn hafa komist að því að þegar síminn okkar tístir með tilkynningu um eitthvert nýnæmi þá kvíslast um heilann í okkur rafeindir sem kitla sömu sælustöðvar og þegar við finnum til líkamlegs unaðar—eins og þegar við borðum góðan mat, drekkum góð vín—og þegar við njótum osta eða ásta. Ekki bara lúxusvandi Á síðustu árum og áratugum hafa þessar stöðugu árásir á einbeitingarhæfni fólks gert það að verkum að nú til dags er nánast engin virðing borin fyrir því að vilja ekki láta trufla sig. Nú þykir það í raun sjálfsagt að trufla einhvern sem er niðursokkinn í sínar eigin hugsanir, en argasti dónaskapur að heimta frið og biðja um að vera ekki truflaður. Þetta er mikil öfugþróun, því skortur á kyrrð, þögn og einbeitingu er svo sannarlega ekki lúxusvandamál—heldur raunverulegt vandamál sem getur haft miklar afleiðingar. Í fyrsta lagi má kalla augljóst að rekja megi ýmis geðræn vandamál til þess að fólk býr í dag við stöðugt áreiti. Faraldur athyglisbrests á Vesturlöndum hlýtur til að mynda að tengjast því að fólk missir hæfileikann til þess að einbeita sér vegna þess að það er alltaf svo stutt í utanaðkomandi eða sjálfskapaða truflun. Í öðru lagi þá dregur sífellt áreiti úr hamingju. Rannsóknir hafa ítrekað sýnt að fólk er einna hamingjusamast þegar það er djúpt sokkið í verkefni; hvort sem verkefnið sjálft er í eðli sínu skemmtilegt eða leiðinlegt. Allt er hægt að gera leiðinlegt ef maður hefur ekki hugann við það; og það má finna gleði í jafnvel einhæfustu verkefnum ef maður einbeitir sér að þeim. Í þriðja lagi grefur hinn stöðugi skarkali undan þolinmæði fólks til þess að skilja til botns flókna og erfiða hluti. Þetta bitnar áreiðanlega á opinberri umræðu og gerir hana þunna og yfirborðskennda. Þetta er auðvitað ekki nýtt vandamál—en hefur örugglega náð nýjum hæðum á allra síðustu árum þegar hugsuðir og stjórnmálaleiðtogar neyðast til þess að móta afstöðu sína í flóknum málum þannig að hún passi innan 140 bókstafa hámarks Twitter-færslu. Vitrari og hamingjusamari Þótt ég efist ekki um að afi minn hafi haft ágætan innbyggðan hæfileika til einbeitingar þá finnst mér ósennilegt að hann hefði átt eins auðvelt með að skrúfa fyrir allt utanaðkomandi áreiti ef hann hefði fæðst árið 1987 en ekki árið 1907. Og ég efast um að nærvera hans hefði verið svo friðsæl og yfirveguð ef hann hefði haft snjallsíma í vasanum og heimtað að fá að setja inn myndir af barnabörnunum á Snapchat um leið og hann keyrði út úr Herjólfi á leiðinni í jólafríið. Ég er líka sannfærður um að það hefði ekki gert afa minn vitrari eða hamingjusamari að vera sítengdur við samfélagsmiðla og sítruflaður af símtækinu. Og af hverju ætti þá annað að gilda um okkur nútímafólkið?
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar