Þögnin er rofin – núna þarf að auka öryggið Bjarni Karlsson skrifar 11. júlí 2017 07:00 Þessa daga fer fram mikilvæg umræða um það hvað geti verið eðlileg viðbrögð í samfélagi okkar gagnvart kynferðisofbeldi einkum þegar það snýr að börnum. Kveikjan að umræðunni er spurningin um uppreist æru lögfræðings sem í framhaldinu vill endurheimta lögmannsréttindi sín og þorra almennings í landinu er misboðið, því eitt er að mega vinna fyrir sér og annað að njóta þess ríka trúnaðar sem lögmannsréttindi fela í sér. Það var stórkostleg breyting á 10. áratug síðustu aldar þegar þolendur kynferðisofbeldis hættu að skammast sín fyrir ofbeldið sem þau höfðu orðið fyrir og byrjuðu að segja frá. Núna vita þau sem beita kynferðisofbeldi að líklega muni verk þeirra ekki liggja í þagnargildi. Það er mikilvægt. Enn er þó langt í land og kynferðisofbeldi virðist ekki í rénun þrátt fyrir þessa breytingu. Í því sambandi langar mig að benda á þætti sem ég held að við þurfum að bæta í því skyni að ná meiri árangri. Ég hef starfað við sálgæslu sem prestur frá 1990 og hef enga tölu á þeim hundruðum þolenda, gerenda og ástvina beggja vegna borðs sem ég hef horfst í augu við á þeim tíma. Af öllum kynferðisglæpum er barnaníð ömurlegast og skuggarnir oft langir sem það varpar inn á æviveginn og til eru kynferðisglæpamenn sem aldrei nokkurn tímann ná þeim þroska að skilja alvöru gjörða sinna og þann skaða sem þeir hafa valdið. Hins vegar er það líka svo í lífi mjög margra sem orðið hafa fyrir kynferðisofbeldi í æsku að óttinn við að segja frá tengist ekki síst áhyggjum af viðbrögðum umhverfisins sem, þrátt fyrir að hafa batnað mikið hin síðari ár, einkennast enn af of miklum upphrópunum og einföldunum sem ekki hjálpa. Þolendur barnaníðs fá t.d. gjarnan þau skilaboð að þau hafi orðið fyrir sálarmorði eða að vegna ofbeldisins eigi þau hreinlega enga æsku til að minnast. Gerendur í barnaníðsmálum eru sömuleiðis skilgreindir í einn flokk og um þá fullyrt með fáum stórum orðum. Sá sem eitt sinn hefur níðst á barni er að eilífu skilgreindur af því verki sínu og því ítrekað haldið fram að slíkt fólk geti ekki breyst og aldrei batnað. Við gleymum því hins vegar gjarnan að flestir barnaníðingar eru á táningsaldri þegar verknaður er framinn og eru oft náskyldir fórnarlömbum sínum. Fjölskylduboð og sumarbústaðaferðir eru líklega algengustu vettvangar glæpanna. Flestum gerendum endist ekki ævin til að harma gjörðir sínar eftir að þeir ná þroska og verða nýtir þjóðfélagsþegnar. Og flestir þolendur ná þrátt fyrir allt og allt að eiga gott líf sem ekki einkennist af níðinu þótt afleiðingarnar séu alltaf alvarlegar. Ég álít að núna sé tími kominn til að ná meiri árangri í því að stöðva barnaníð í samfélagi okkar og auka kynferðislegt öryggi. Mikilvægur liður í því væri að minnka ofsann í þessum málum en efla samtal, fræðslu og opið aðhald á öllum sviðum og stigum samfélagsins þannig að færri þolendur finni sig knúna til að læsa reynslu sína inni og henda lyklinum og færri gerendur komist upp með athæfi sitt heldur séu gripnir, haldið ábyrgum þegar í stað og refsað með raunhæfum hætti. Fjöldi þolenda þorir ekki að ræða sín mál af því að þau geta ekki treyst umhverfinu til að vera skynsamt. Helstu úrræðin sem við eigum eru refsingar en þegar kemur að því að halda fólki ábyrgu og auka öryggi erum við fákunnandi. Útkoman er sú að fjölmargar stórfjölskyldur lifa í ískaldri þögn vegna óuppgerðra kynferðisofbeldismála sem enginn veit hvernig á að vinna úr. Ófáir menn eru útlægir frá landinu vegna þess að þeir voru einu sinni dæmdir og ef þeir voga sér að heimsækja ástvini eru þeir varla komnir í gegnum tollinn fyrr en þeir eru teknir fyrir á samfélagsmiðlum og allt um þá er rifjað upp því netið gleymir engu. Í raun handjárnum við gerendur og þolendur saman í órjúfanlegum sársauka og skömm með því að við gefum ofbeldisglæpnum eilíft líf. Og ef einhver imprar á þáttum eins og fyrirgefningu eða mannúðlegri meðhöndlun barnaníðinga er sá sami ásakaður um að gera lítið úr þjáningu fórnarlamba og draga taum ofbeldismanna. Þegar þolandi ofbeldis finnur fyrirgefningu vaxa fram í lífi sínu merkir það ekki að hann hafi skipt um skoðun á því sem gerðist og nú sé það orðið í lagi. Fyrirgefning er það þegar ofbeldið hefur ekki lengur vald yfir lífi þolandans. Ef við viljum raunverulega auka öryggi barna í samfélagi okkar og draga úr kynferðisofbeldi gagnvart þeim er einangrun og útskúfun fólks sem haldið er barnagirnd vond hugmynd og til þess fallin að auka á líkur á brotum. Raunhæfara væri að fela heilbrigðisyfirvöldum að annast þjónustu og eftirlit með brotlegum aðilum sem tekið hafa út sína refsingu og nálgast málefnið sem sértækan heilsuvanda. Nú teldi ég eðlilegt í ljósi samfélagsumræðunnar um þessi mál, sem augljóslega liggur á okkur öllum, að lögreglu- og heilbrigðisyfirvöld tefldu fram þar til bærum fulltrúum sem lýstu því fyrir þjóðinni hvaða viðbrögð séu talin líklegust til árangurs í þessum efnum. Við höfum náð þeim árangri að þolendur eru hættir að þegja og skammast sín. Núna þarf að auka öryggið.Höfundur er MA í kynlífssiðfræði og prestur við sálgæslu- og sálfræðistofuna Haf. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Bjarni Karlsson Mest lesið Halldór 10.08.2024 Halldór Baldursson Halldór Norðlenska hljóðvillan I Davíð Þór Jónsson Bakþankar Fjölbreytni þrífst best í frjálsu samfélagi Bjarni Benediktsson Skoðun Heimilið mitt var botnlausa tjaldið fyrir manninn sem nauðgaði mér Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Svar við opnu bréfi frá Eddu Þórarinsdóttur Katrín Jakobsdóttir Skoðun Að vera hinsegin, kynsegin, trans Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Máum út illsku með ást Ásthildur Sturludóttir Skoðun Hægt að koma í veg fyrir næstum helming tilfella heilabilunar Guðlaugur Eyjólfsson Skoðun Eigum við fyrir kapítalismanum? Reynir Böðvarsson Skoðun Brexit og ný aðför þjóðernissinna og hægri öfgamanna að velferð og öryggi landsins Ole Anton Bieltvedt Skoðun Skoðun Skoðun Fjölbreytni þrífst best í frjálsu samfélagi Bjarni Benediktsson skrifar Skoðun Máum út illsku með ást Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Samfélagslegt tap af afnámi tolla Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Þakklæti Magneu Gná Jóhannsdóttur skrifar Skoðun Eigum við fyrir kapítalismanum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Havarti skal það sem sannara reynist Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Lifi frelsið, lifi fjölbreytnin Elliði Vignisson skrifar Skoðun Brexit og ný aðför þjóðernissinna og hægri öfgamanna að velferð og öryggi landsins Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Fundur leigjendasamtakanna með húsnæðishóp Samfylkingar Yngvi Sighvatsson skrifar Skoðun Hinsegin Reykjavík – Stolt er styrkur Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Hvar er restin af könnuninni? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Leið til aukinnar uppbyggingar íbúðarhúsnæðis Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Gleðilega hinsegin daga – um allt land Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hringrás innveggja Perla Dís Kristinsdóttir,Elín Þórólfsdóttir,Þórdís Ólöf Sigurjónsdóttir,Þórhildur Fjóla Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Að vera hinsegin, kynsegin, trans Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Foreldraútilokun: Þögull faraldur sem hefur áhrif á fjölskyldur Gestur Valgarðsson skrifar Skoðun Hvalveiðar: Vaxandi áskorun fyrir íslenskt vistkerfi skrifar Skoðun Villutrú Viðskiptaráðs um tollamál og matvælaverð á Íslandi Hólmgeir Karlsson skrifar Skoðun Kvenfrelsi og umönnunarhagkerfið Björg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Brennandi hús Helgi Guðnason skrifar Skoðun Erum við að gleyma okkur? Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Hvað veldur verðbólgunni? Indriði Stefánsson skrifar Skoðun Er samt von? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Leysum innviðakrísuna - losum okkur við ríkisstjórnina Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Hægt að koma í veg fyrir næstum helming tilfella heilabilunar Guðlaugur Eyjólfsson skrifar Skoðun Mannúð Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Staðbundið neyslurými: Stórt skref í skaðaminnkun Magnea Gná Jóhannsdóttir,Þorvaldur Daníelsson skrifar Skoðun Heimilið mitt var botnlausa tjaldið fyrir manninn sem nauðgaði mér Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Foreldrar og kennarar saman í liði – Gleðilegt nýtt skólaár Andri Rafn Ottesen skrifar Sjá meira
Þessa daga fer fram mikilvæg umræða um það hvað geti verið eðlileg viðbrögð í samfélagi okkar gagnvart kynferðisofbeldi einkum þegar það snýr að börnum. Kveikjan að umræðunni er spurningin um uppreist æru lögfræðings sem í framhaldinu vill endurheimta lögmannsréttindi sín og þorra almennings í landinu er misboðið, því eitt er að mega vinna fyrir sér og annað að njóta þess ríka trúnaðar sem lögmannsréttindi fela í sér. Það var stórkostleg breyting á 10. áratug síðustu aldar þegar þolendur kynferðisofbeldis hættu að skammast sín fyrir ofbeldið sem þau höfðu orðið fyrir og byrjuðu að segja frá. Núna vita þau sem beita kynferðisofbeldi að líklega muni verk þeirra ekki liggja í þagnargildi. Það er mikilvægt. Enn er þó langt í land og kynferðisofbeldi virðist ekki í rénun þrátt fyrir þessa breytingu. Í því sambandi langar mig að benda á þætti sem ég held að við þurfum að bæta í því skyni að ná meiri árangri. Ég hef starfað við sálgæslu sem prestur frá 1990 og hef enga tölu á þeim hundruðum þolenda, gerenda og ástvina beggja vegna borðs sem ég hef horfst í augu við á þeim tíma. Af öllum kynferðisglæpum er barnaníð ömurlegast og skuggarnir oft langir sem það varpar inn á æviveginn og til eru kynferðisglæpamenn sem aldrei nokkurn tímann ná þeim þroska að skilja alvöru gjörða sinna og þann skaða sem þeir hafa valdið. Hins vegar er það líka svo í lífi mjög margra sem orðið hafa fyrir kynferðisofbeldi í æsku að óttinn við að segja frá tengist ekki síst áhyggjum af viðbrögðum umhverfisins sem, þrátt fyrir að hafa batnað mikið hin síðari ár, einkennast enn af of miklum upphrópunum og einföldunum sem ekki hjálpa. Þolendur barnaníðs fá t.d. gjarnan þau skilaboð að þau hafi orðið fyrir sálarmorði eða að vegna ofbeldisins eigi þau hreinlega enga æsku til að minnast. Gerendur í barnaníðsmálum eru sömuleiðis skilgreindir í einn flokk og um þá fullyrt með fáum stórum orðum. Sá sem eitt sinn hefur níðst á barni er að eilífu skilgreindur af því verki sínu og því ítrekað haldið fram að slíkt fólk geti ekki breyst og aldrei batnað. Við gleymum því hins vegar gjarnan að flestir barnaníðingar eru á táningsaldri þegar verknaður er framinn og eru oft náskyldir fórnarlömbum sínum. Fjölskylduboð og sumarbústaðaferðir eru líklega algengustu vettvangar glæpanna. Flestum gerendum endist ekki ævin til að harma gjörðir sínar eftir að þeir ná þroska og verða nýtir þjóðfélagsþegnar. Og flestir þolendur ná þrátt fyrir allt og allt að eiga gott líf sem ekki einkennist af níðinu þótt afleiðingarnar séu alltaf alvarlegar. Ég álít að núna sé tími kominn til að ná meiri árangri í því að stöðva barnaníð í samfélagi okkar og auka kynferðislegt öryggi. Mikilvægur liður í því væri að minnka ofsann í þessum málum en efla samtal, fræðslu og opið aðhald á öllum sviðum og stigum samfélagsins þannig að færri þolendur finni sig knúna til að læsa reynslu sína inni og henda lyklinum og færri gerendur komist upp með athæfi sitt heldur séu gripnir, haldið ábyrgum þegar í stað og refsað með raunhæfum hætti. Fjöldi þolenda þorir ekki að ræða sín mál af því að þau geta ekki treyst umhverfinu til að vera skynsamt. Helstu úrræðin sem við eigum eru refsingar en þegar kemur að því að halda fólki ábyrgu og auka öryggi erum við fákunnandi. Útkoman er sú að fjölmargar stórfjölskyldur lifa í ískaldri þögn vegna óuppgerðra kynferðisofbeldismála sem enginn veit hvernig á að vinna úr. Ófáir menn eru útlægir frá landinu vegna þess að þeir voru einu sinni dæmdir og ef þeir voga sér að heimsækja ástvini eru þeir varla komnir í gegnum tollinn fyrr en þeir eru teknir fyrir á samfélagsmiðlum og allt um þá er rifjað upp því netið gleymir engu. Í raun handjárnum við gerendur og þolendur saman í órjúfanlegum sársauka og skömm með því að við gefum ofbeldisglæpnum eilíft líf. Og ef einhver imprar á þáttum eins og fyrirgefningu eða mannúðlegri meðhöndlun barnaníðinga er sá sami ásakaður um að gera lítið úr þjáningu fórnarlamba og draga taum ofbeldismanna. Þegar þolandi ofbeldis finnur fyrirgefningu vaxa fram í lífi sínu merkir það ekki að hann hafi skipt um skoðun á því sem gerðist og nú sé það orðið í lagi. Fyrirgefning er það þegar ofbeldið hefur ekki lengur vald yfir lífi þolandans. Ef við viljum raunverulega auka öryggi barna í samfélagi okkar og draga úr kynferðisofbeldi gagnvart þeim er einangrun og útskúfun fólks sem haldið er barnagirnd vond hugmynd og til þess fallin að auka á líkur á brotum. Raunhæfara væri að fela heilbrigðisyfirvöldum að annast þjónustu og eftirlit með brotlegum aðilum sem tekið hafa út sína refsingu og nálgast málefnið sem sértækan heilsuvanda. Nú teldi ég eðlilegt í ljósi samfélagsumræðunnar um þessi mál, sem augljóslega liggur á okkur öllum, að lögreglu- og heilbrigðisyfirvöld tefldu fram þar til bærum fulltrúum sem lýstu því fyrir þjóðinni hvaða viðbrögð séu talin líklegust til árangurs í þessum efnum. Við höfum náð þeim árangri að þolendur eru hættir að þegja og skammast sín. Núna þarf að auka öryggið.Höfundur er MA í kynlífssiðfræði og prestur við sálgæslu- og sálfræðistofuna Haf.
Brexit og ný aðför þjóðernissinna og hægri öfgamanna að velferð og öryggi landsins Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Brexit og ný aðför þjóðernissinna og hægri öfgamanna að velferð og öryggi landsins Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Hringrás innveggja Perla Dís Kristinsdóttir,Elín Þórólfsdóttir,Þórdís Ólöf Sigurjónsdóttir,Þórhildur Fjóla Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Staðbundið neyslurými: Stórt skref í skaðaminnkun Magnea Gná Jóhannsdóttir,Þorvaldur Daníelsson skrifar
Skoðun Heimilið mitt var botnlausa tjaldið fyrir manninn sem nauðgaði mér Guðný S. Bjarnadóttir skrifar
Brexit og ný aðför þjóðernissinna og hægri öfgamanna að velferð og öryggi landsins Ole Anton Bieltvedt Skoðun