Fjölskyldupizza á 350 þúsund krónur Ole Anton Bieltvedt skrifar 18. maí 2020 10:00 Fyrir 100 árum hafði íslenzka krónan sama verðgildi og danska krónan. 1 dönsk var 1 íslenzk. Í dag er staðan sú, að 1 dönsk króna er 21 íslenzk. Íslenzka krónan hefur þannig fallið, gagnvart þeirri dönsku, um 95%. En þetta er ekki öll sagan. Langt í frá. Fyrir tæpum 20 árum, 1981, voru tvö núll sniðin af íslenzku krónunni og hún uppfærð 100-falt, án þess að á bak við það stæðu nein ný eða aukin verðmæti. Þetta var í reynd innihaldslaus uppfærsla eða andlitslyfting. Nánast fölsun. Raunverulega er staðan því sú, að 1920 var 1 dönsk króna 1 íslenzk, en nú, hundrað árum seinna, er 1 dönsk króna 2.100 íslenzkar krónur. Íslenzka krónan hefur því, í raun og veru, fallið um 99,95%! Með sama, rétta útreikningi er 1 Evra nú 16.000 krónur og 1 Bandaríkjadalur 14.500 krónur. Ef ekki væri þessari „fölsun“ fyrir að fara, kostaði 1 kók 25.000 krónur, 1 kg af kartöflum 37.500, 1 stykki smjör 50.000, stór pizza væri á 350.000, leiga á góðri íbúð væri 35.000.000 (þrjátíu og fimm milljónir) á mánuði og góður jeppi kostaði 1.500.000.000 (einn og hálfan milljarð). Þokkalegt einbýlishús væri á 15.000.000.000 (15 milljarða). Ef menn hafa ekki hafa kynnt sér málið, kunna þeir að halda, að þetta sé svæsin lygasaga, ljótur og ósannur óhróður um blessaða íslenzku krónuna, en, því miður, er svo ekki. Þetta er allt satt og rétt! Hvers vegna er íslenzka krónan svona ótrúlega veikburða, kunna menn að spyrja. Skýringin er einföld. Íslenzka hagkerfið er örsmátt í samanburði við þau hagkerfi, sem á bak við aðra gjaldmiðla standa. Smávægilegar breytingar geta feykt henni til, upp og niður, en þó allra mest og til lengdar; alltaf niður. Það má gera þá samlíkingu, að íslenzka krónan sé eins og 30 tonna fiskikoppur á stormasömu og sviptingakenndu úthafi gengis- og efnahagsmála, meðan Evran er eins og 50.000 tonna hafskip. Eins má velta upp þeirri spurningu, hvort að Bergen-svæðið í Noregi eða Gautaborgar-svæðið í Svíþjóð gætu haldið úti eigin mynt. Bæði þessi byggðasvæði eru svipuð Íslandi að fólksfjölda og efnahagslegu umfangi. Ef einhver myndi gera tillögu um sjálfstæða mynt fyrir annað hvort þessara svæða, væri hann ekki aðeins talinn geðveikur, hann væri það! Hvers vegna í ósköpunum erum við þá að halda í krónuna? Ein hlið er, að við elskum og stöndum á bak við allt, sem við teljum vera íslenzkt. Önnur hlið kynni að koma fram í íslenzku spakmæli, en það endurspeglar eflaust það eðli okkar, sem tilvistin neyddi upp á okkur: „Svo má illu venjast, að gott þyki“. Þetta er auðvitað hvatning vísra manna til okkar um það, að við tökum öllu illu vel og sættum okkur við það; kannske verði það einhvern tíma gott. Það er reyndar svo, að þessi þáttur í okkar eðlisfari - og okkar blóðþrái - hefur haldið íslenzku mannlífi gangandi í gegnum harðræði, plágur og áföll þúsund ára. En þrái og skynsemi fara sjaldnast saman. Við hljótum smám saman að læra þessar lexíur: 1. Krónan er ekkert nema mælikvarði á fjármuni; tekjur og gjöld, eignir og skuldir, sem er kennd við Ísland, til aðgreiningar frá öðrum krónu-gjaldmiðlum (í Danmörku, Noregi, Svíþjóð og Tékklandi). Að öðru leyti er ekkert íslenzkt við hana. Það má líkja krónu við metra, pund eða kíló. Þetta er bara mælieining. 2. Þessi mælieining, eða veikburða grunnur hennar, hefur valdið landsmönnum meiri vanlíðan, vandræðum, óvissu og tjóni, en nokkuð annað; eldgos, fimbulvetrar og fár meðtalin. Síðasta stóra áfallið var hrunið, sem nísti í gegnum merg og bein flestra Íslendinga. 3. Stjórnvöld hafa endurtekið notað, eða öllu heldur misnotað, krónuna til að færa verðmæti og fjármuni frá launþegum og almenningi yfir á útflutningsatvinnuvegina, einkum yfir á sjávarútveginn, en eðli þessara tilfærslna er í raun eignaupptaka; nauðungartilfærsla á tekjum og eignum milli þjóðfélagshópa, sem er alvarlegt brot á stjórnarskrá. Af hverju er þetta allt rifjað upp? Þessa dagana er akkúrat enn ein eignaupptakan og fjármunatilfærslan að fara fram, nú í boði Seðlabanka. Í desember var 1 Bandaríkjadalur 121 króna. Nú er hann kominn í 147. Hann hefur hækkað/krónan fallið um 21%. Svipað gildir um Evru. Hún var 135 krónur, er komin í 160. Á síðustu mánuðum hefur krónan þannig fallið um 20%, sem mun hækka verðlag á Íslandi um a.m.k. 10% að meðaltali. Margar verðhækkanir áttu sér stað nú í seinni hluta apríl eða 1. maí. 5%, 7%, 10% hækkanir hafa verið í gangi, segja kaupmenn mér, og þetta er langt frá því að vera búið. Áður en varir, verður allur innfluttur varningur kominn upp um 20%. Þessi þróun mun svo aftur hækka vísitölur og tengdar skuldbindingar og fara - beint eða óbeint - inn í almennan kostnað og verðlag. Menn munu lenda í kröppum dans með lífskjarasamninginn; hann gæti lent í algjöru uppnámi. Ber Seðlabanki ábyrgð? Hlutverk Seðlabanka er, skv. 1. grein gildandi laga: „Markmið Seðlabankans er að stuðla að stöðugu verðlagi, fjármálastöðugleika og traustri og öruggri fjármálastarfsemi“. Auðvitað ber hann þá ábyrgð! Og, hvernig hefur Seðlabanki brugðizt? Seðlabanki hefur, að mati undirritaðs, brugðizt heiftarlega með því að láta krónuna falla, með þessum stórfellda hætti, þegar stöðugleiki og öryggi skipta meira máli, en oftast áður, vegna Kórónuveirunnar. Hvað gat Seðlabanki gert? Er krónan ekki á frjálsum markaði? Seðlabanki býr yfir öflugasta gjaldeyrisvarasjóði allra tíma, þökk sé góðæri síðustu ára og ferðaþjónustu. Síðast þegar ég vissi, nam hann tæplega 1.000 milljörðum króna. Seðlabanki hefði átt að beita þessum mikla gjaldeyrisstyrk sínum og öðrum tiltækum vopnum til að styðja við krónuna og styrkja hana, m.a. með öflugu inngripi í gjaldeyrismarkaðinn og markvissum kaupum á krónunni. Þetta vanrækti Seðlabanki, þess vegna er það rétt, að þær verðhækkanir, sem eru að dynja á okkur og eru að setja öll okkar kerfi í uppnám, verði - alla vega að miklu leyti – skrifaðar á hans reikning. Höfundur er alþjóðlegur kaupsýslumaður og stjórnmálarýnir Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ole Anton Bieltvedt Íslenska krónan Seðlabankinn Mest lesið Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Sjá meira
Fyrir 100 árum hafði íslenzka krónan sama verðgildi og danska krónan. 1 dönsk var 1 íslenzk. Í dag er staðan sú, að 1 dönsk króna er 21 íslenzk. Íslenzka krónan hefur þannig fallið, gagnvart þeirri dönsku, um 95%. En þetta er ekki öll sagan. Langt í frá. Fyrir tæpum 20 árum, 1981, voru tvö núll sniðin af íslenzku krónunni og hún uppfærð 100-falt, án þess að á bak við það stæðu nein ný eða aukin verðmæti. Þetta var í reynd innihaldslaus uppfærsla eða andlitslyfting. Nánast fölsun. Raunverulega er staðan því sú, að 1920 var 1 dönsk króna 1 íslenzk, en nú, hundrað árum seinna, er 1 dönsk króna 2.100 íslenzkar krónur. Íslenzka krónan hefur því, í raun og veru, fallið um 99,95%! Með sama, rétta útreikningi er 1 Evra nú 16.000 krónur og 1 Bandaríkjadalur 14.500 krónur. Ef ekki væri þessari „fölsun“ fyrir að fara, kostaði 1 kók 25.000 krónur, 1 kg af kartöflum 37.500, 1 stykki smjör 50.000, stór pizza væri á 350.000, leiga á góðri íbúð væri 35.000.000 (þrjátíu og fimm milljónir) á mánuði og góður jeppi kostaði 1.500.000.000 (einn og hálfan milljarð). Þokkalegt einbýlishús væri á 15.000.000.000 (15 milljarða). Ef menn hafa ekki hafa kynnt sér málið, kunna þeir að halda, að þetta sé svæsin lygasaga, ljótur og ósannur óhróður um blessaða íslenzku krónuna, en, því miður, er svo ekki. Þetta er allt satt og rétt! Hvers vegna er íslenzka krónan svona ótrúlega veikburða, kunna menn að spyrja. Skýringin er einföld. Íslenzka hagkerfið er örsmátt í samanburði við þau hagkerfi, sem á bak við aðra gjaldmiðla standa. Smávægilegar breytingar geta feykt henni til, upp og niður, en þó allra mest og til lengdar; alltaf niður. Það má gera þá samlíkingu, að íslenzka krónan sé eins og 30 tonna fiskikoppur á stormasömu og sviptingakenndu úthafi gengis- og efnahagsmála, meðan Evran er eins og 50.000 tonna hafskip. Eins má velta upp þeirri spurningu, hvort að Bergen-svæðið í Noregi eða Gautaborgar-svæðið í Svíþjóð gætu haldið úti eigin mynt. Bæði þessi byggðasvæði eru svipuð Íslandi að fólksfjölda og efnahagslegu umfangi. Ef einhver myndi gera tillögu um sjálfstæða mynt fyrir annað hvort þessara svæða, væri hann ekki aðeins talinn geðveikur, hann væri það! Hvers vegna í ósköpunum erum við þá að halda í krónuna? Ein hlið er, að við elskum og stöndum á bak við allt, sem við teljum vera íslenzkt. Önnur hlið kynni að koma fram í íslenzku spakmæli, en það endurspeglar eflaust það eðli okkar, sem tilvistin neyddi upp á okkur: „Svo má illu venjast, að gott þyki“. Þetta er auðvitað hvatning vísra manna til okkar um það, að við tökum öllu illu vel og sættum okkur við það; kannske verði það einhvern tíma gott. Það er reyndar svo, að þessi þáttur í okkar eðlisfari - og okkar blóðþrái - hefur haldið íslenzku mannlífi gangandi í gegnum harðræði, plágur og áföll þúsund ára. En þrái og skynsemi fara sjaldnast saman. Við hljótum smám saman að læra þessar lexíur: 1. Krónan er ekkert nema mælikvarði á fjármuni; tekjur og gjöld, eignir og skuldir, sem er kennd við Ísland, til aðgreiningar frá öðrum krónu-gjaldmiðlum (í Danmörku, Noregi, Svíþjóð og Tékklandi). Að öðru leyti er ekkert íslenzkt við hana. Það má líkja krónu við metra, pund eða kíló. Þetta er bara mælieining. 2. Þessi mælieining, eða veikburða grunnur hennar, hefur valdið landsmönnum meiri vanlíðan, vandræðum, óvissu og tjóni, en nokkuð annað; eldgos, fimbulvetrar og fár meðtalin. Síðasta stóra áfallið var hrunið, sem nísti í gegnum merg og bein flestra Íslendinga. 3. Stjórnvöld hafa endurtekið notað, eða öllu heldur misnotað, krónuna til að færa verðmæti og fjármuni frá launþegum og almenningi yfir á útflutningsatvinnuvegina, einkum yfir á sjávarútveginn, en eðli þessara tilfærslna er í raun eignaupptaka; nauðungartilfærsla á tekjum og eignum milli þjóðfélagshópa, sem er alvarlegt brot á stjórnarskrá. Af hverju er þetta allt rifjað upp? Þessa dagana er akkúrat enn ein eignaupptakan og fjármunatilfærslan að fara fram, nú í boði Seðlabanka. Í desember var 1 Bandaríkjadalur 121 króna. Nú er hann kominn í 147. Hann hefur hækkað/krónan fallið um 21%. Svipað gildir um Evru. Hún var 135 krónur, er komin í 160. Á síðustu mánuðum hefur krónan þannig fallið um 20%, sem mun hækka verðlag á Íslandi um a.m.k. 10% að meðaltali. Margar verðhækkanir áttu sér stað nú í seinni hluta apríl eða 1. maí. 5%, 7%, 10% hækkanir hafa verið í gangi, segja kaupmenn mér, og þetta er langt frá því að vera búið. Áður en varir, verður allur innfluttur varningur kominn upp um 20%. Þessi þróun mun svo aftur hækka vísitölur og tengdar skuldbindingar og fara - beint eða óbeint - inn í almennan kostnað og verðlag. Menn munu lenda í kröppum dans með lífskjarasamninginn; hann gæti lent í algjöru uppnámi. Ber Seðlabanki ábyrgð? Hlutverk Seðlabanka er, skv. 1. grein gildandi laga: „Markmið Seðlabankans er að stuðla að stöðugu verðlagi, fjármálastöðugleika og traustri og öruggri fjármálastarfsemi“. Auðvitað ber hann þá ábyrgð! Og, hvernig hefur Seðlabanki brugðizt? Seðlabanki hefur, að mati undirritaðs, brugðizt heiftarlega með því að láta krónuna falla, með þessum stórfellda hætti, þegar stöðugleiki og öryggi skipta meira máli, en oftast áður, vegna Kórónuveirunnar. Hvað gat Seðlabanki gert? Er krónan ekki á frjálsum markaði? Seðlabanki býr yfir öflugasta gjaldeyrisvarasjóði allra tíma, þökk sé góðæri síðustu ára og ferðaþjónustu. Síðast þegar ég vissi, nam hann tæplega 1.000 milljörðum króna. Seðlabanki hefði átt að beita þessum mikla gjaldeyrisstyrk sínum og öðrum tiltækum vopnum til að styðja við krónuna og styrkja hana, m.a. með öflugu inngripi í gjaldeyrismarkaðinn og markvissum kaupum á krónunni. Þetta vanrækti Seðlabanki, þess vegna er það rétt, að þær verðhækkanir, sem eru að dynja á okkur og eru að setja öll okkar kerfi í uppnám, verði - alla vega að miklu leyti – skrifaðar á hans reikning. Höfundur er alþjóðlegur kaupsýslumaður og stjórnmálarýnir
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun