Um vinnubrögð RÚV og muninn á excel-skjali og skýrslu Helgi Áss Grétarsson skrifar 15. ágúst 2020 09:00 Nú hefur verið upplýst að þáttur Kastljóss frá 27. mars 2012 byggði umfjöllun sína um karfaútflutning Samherja hf. á árunum 2010-2011 á excel-skjali en ekki skýrslu. Hvaða þýðingu hefur það? Við mat á þeirri spurningu verður til þess að líta að þeir sem hafa stundað rannsóknir á sviði íslenskrar fiskveiðistjórnar vita að starfsmenn opinberra stofnana á sviði sjávarútvegs safna saman alls konar upplýsingum um atvinnugreinina í því skyni að auðvelda töku ákvarðana í sínum daglegum störfum. Fyrir fræðimann eða fjölmiðlamann þarf hins vegar að vinna úr slíkum almennum tölulegum upplýsingum til að þær geti haft einhverja merkingu í tilteknu máli eða í ákveðnu samhengi. Skjalið frá Verðlagsstofu skiptaverðs og villandi framsetning Yfirlýsing Verðlagsstofu skiptaverðs hinn 12. ágúst sl. varpar ljósi á eðli þess skjals sem vísað var til í áðurnefndum Kastljóssþætti sem skýrslu en í yfirlýsingunni segir m.a.: „Um var að ræða excelskjal sem unnið var af starfsmanni Verðlagsstofu og innihélt tölulegar upplýsingar sem unnar voru upp úr gagnagrunnum Fiskistofu. (...) Ekki var skrifuð sérstök skýrsla af hálfu Verðlagsstofu af þessu tilefni og ekki lagt efnislegt mat á þær upplýsingar sem þarna voru dregnar saman og sendar úrskurðarnefnd.“ Skjalið sem blaðamaður Kastljóss vísaði til á sínum tíma var engin skýrsla því til þess að að framreiða efnið í viðkomandi Kastljósþætti þurfti hann sjálfur að vinna úr tölunum og komast að niðurstöðu. Vísanir í þetta skjal Verðlagsstofu skiptaverðs í sjálfum Kastljóssþættinum var því ekkert annað en leikur fjölmiðlamannsins að hráum tölum sem hann engan veginn setti í samhengi við markaðsaðstæður, gæði afla og svo framvegis. Framsetningin var því í besta falli villandi þar sem fréttamaðurinn gaf til kynna að hann væri að vísa í úrvinnslu gagna hjá sérfræðingum þegar það var hann í raun og veru sem sá um þá úrvinnslu. Í þessu sambandi er mikilvægt að halda til haga að gerður er greinarmunur á skýrslum og öðrum vinnuskjölum í stjórnsýslunni enda hafa vinnuskjöl ekki að geyma niðurstöður um lyktir máls. Þannig eru slík skjöl undanþegin aðgangi almennings samkvæmt upplýsingalögum. Engu að síður gerði Kastljós heilan þátt sem byggði á „skýrslu Verðlagsstofu skiptaverðs“ og var ítrekað vísað til skjalsins með þessum hætti í þættinum. Það verður að teljast býsna alvarlegt enda til þess fallið að afvegaleiða áhorfendur. Hinn djúpstæði vandi Þá komum við að einum djúpstæðum vanda. Sjávarútvegur skiptir verulegu máli á Íslandi en umræður um hann eru oft fastar í pólitískum skotgröfum. Hlutlæg og málefnaleg umræða um þessa atvinnugrein heyrir því til undantekninga. Það er einkar dapurlegt, svo ekki sé fastar að orði kveðið, að ekki sé til staðar sanngjarnari og málefnalegri umfjöllun um þessa grunnatvinnugrein þjóðarbúsins í langöflugasta og stærsta fjölmiðli landsins, ef fjöldi starfsmanna og tekjur eru lagðar til grundvallar. Umfjöllun um sjávarútveg á Ríkisútvarpinu er hins vegar efni í aðra grein og lengri. Aðalatriðið er að nú er komið á daginn að helsta heimildarskjal Kastljóss, við vinnslu þáttar þar sem settar voru fram alvarlegar ásakanir á hendur nafngreindu útvegsfyrirtæki, var ekki skýrsla heldur excel-skjal sem ekki hafði verið lagt efnislagt mat á innan viðeigandi stjórnsýslustofnunar. Með hliðsjón af öllum málavöxtum hljóta margir að klára sér í hausnum yfir því að um sama leyti og Kastljóssþátturinn var sýndur hóf Seðlabankinn rannsókn á málefnum áðurnefnds sjávarútvegsfyrirtækisins en sú rannsókn endaði í skurði rúmum sex árum síðar. Þá hafði umtalsverðum tíma og skattfé verið varið í þá rannsókn þótt forsendur fyrir slíku hafi vart verið reistar á traustum forsendum. Það er í þessu ljósi sem ég hvet sem flesta að kynna sér Kastljóssþáttinn frá mars 2012 og lesa svo dóm Hæstaréttar frá 8. nóvember 2018 í máli Seðlabanka Íslands gegn Samherja hf. en hann er aðgengilegur á vef réttarins, mál nr. 463/2017. Höfundur er lögfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölmiðlar Samherji og Seðlabankinn Sjávarútvegur Helgi Áss Grétarsson Mest lesið Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson Skoðun Skoðun Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir,Hafsteinn Einarsson skrifar Skoðun Ég var með alþingismanni í meðferð Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Sjá meira
Nú hefur verið upplýst að þáttur Kastljóss frá 27. mars 2012 byggði umfjöllun sína um karfaútflutning Samherja hf. á árunum 2010-2011 á excel-skjali en ekki skýrslu. Hvaða þýðingu hefur það? Við mat á þeirri spurningu verður til þess að líta að þeir sem hafa stundað rannsóknir á sviði íslenskrar fiskveiðistjórnar vita að starfsmenn opinberra stofnana á sviði sjávarútvegs safna saman alls konar upplýsingum um atvinnugreinina í því skyni að auðvelda töku ákvarðana í sínum daglegum störfum. Fyrir fræðimann eða fjölmiðlamann þarf hins vegar að vinna úr slíkum almennum tölulegum upplýsingum til að þær geti haft einhverja merkingu í tilteknu máli eða í ákveðnu samhengi. Skjalið frá Verðlagsstofu skiptaverðs og villandi framsetning Yfirlýsing Verðlagsstofu skiptaverðs hinn 12. ágúst sl. varpar ljósi á eðli þess skjals sem vísað var til í áðurnefndum Kastljóssþætti sem skýrslu en í yfirlýsingunni segir m.a.: „Um var að ræða excelskjal sem unnið var af starfsmanni Verðlagsstofu og innihélt tölulegar upplýsingar sem unnar voru upp úr gagnagrunnum Fiskistofu. (...) Ekki var skrifuð sérstök skýrsla af hálfu Verðlagsstofu af þessu tilefni og ekki lagt efnislegt mat á þær upplýsingar sem þarna voru dregnar saman og sendar úrskurðarnefnd.“ Skjalið sem blaðamaður Kastljóss vísaði til á sínum tíma var engin skýrsla því til þess að að framreiða efnið í viðkomandi Kastljósþætti þurfti hann sjálfur að vinna úr tölunum og komast að niðurstöðu. Vísanir í þetta skjal Verðlagsstofu skiptaverðs í sjálfum Kastljóssþættinum var því ekkert annað en leikur fjölmiðlamannsins að hráum tölum sem hann engan veginn setti í samhengi við markaðsaðstæður, gæði afla og svo framvegis. Framsetningin var því í besta falli villandi þar sem fréttamaðurinn gaf til kynna að hann væri að vísa í úrvinnslu gagna hjá sérfræðingum þegar það var hann í raun og veru sem sá um þá úrvinnslu. Í þessu sambandi er mikilvægt að halda til haga að gerður er greinarmunur á skýrslum og öðrum vinnuskjölum í stjórnsýslunni enda hafa vinnuskjöl ekki að geyma niðurstöður um lyktir máls. Þannig eru slík skjöl undanþegin aðgangi almennings samkvæmt upplýsingalögum. Engu að síður gerði Kastljós heilan þátt sem byggði á „skýrslu Verðlagsstofu skiptaverðs“ og var ítrekað vísað til skjalsins með þessum hætti í þættinum. Það verður að teljast býsna alvarlegt enda til þess fallið að afvegaleiða áhorfendur. Hinn djúpstæði vandi Þá komum við að einum djúpstæðum vanda. Sjávarútvegur skiptir verulegu máli á Íslandi en umræður um hann eru oft fastar í pólitískum skotgröfum. Hlutlæg og málefnaleg umræða um þessa atvinnugrein heyrir því til undantekninga. Það er einkar dapurlegt, svo ekki sé fastar að orði kveðið, að ekki sé til staðar sanngjarnari og málefnalegri umfjöllun um þessa grunnatvinnugrein þjóðarbúsins í langöflugasta og stærsta fjölmiðli landsins, ef fjöldi starfsmanna og tekjur eru lagðar til grundvallar. Umfjöllun um sjávarútveg á Ríkisútvarpinu er hins vegar efni í aðra grein og lengri. Aðalatriðið er að nú er komið á daginn að helsta heimildarskjal Kastljóss, við vinnslu þáttar þar sem settar voru fram alvarlegar ásakanir á hendur nafngreindu útvegsfyrirtæki, var ekki skýrsla heldur excel-skjal sem ekki hafði verið lagt efnislagt mat á innan viðeigandi stjórnsýslustofnunar. Með hliðsjón af öllum málavöxtum hljóta margir að klára sér í hausnum yfir því að um sama leyti og Kastljóssþátturinn var sýndur hóf Seðlabankinn rannsókn á málefnum áðurnefnds sjávarútvegsfyrirtækisins en sú rannsókn endaði í skurði rúmum sex árum síðar. Þá hafði umtalsverðum tíma og skattfé verið varið í þá rannsókn þótt forsendur fyrir slíku hafi vart verið reistar á traustum forsendum. Það er í þessu ljósi sem ég hvet sem flesta að kynna sér Kastljóssþáttinn frá mars 2012 og lesa svo dóm Hæstaréttar frá 8. nóvember 2018 í máli Seðlabanka Íslands gegn Samherja hf. en hann er aðgengilegur á vef réttarins, mál nr. 463/2017. Höfundur er lögfræðingur.
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Skoðun Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir,Hafsteinn Einarsson skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun