Rúmast sjálfbærni innan tilgangs hlutafélaga? Hanna Björt Kristjánsdóttir skrifar 8. júní 2021 08:00 Í ljósi aukinnar umræðu um sjálfbærni þá er eðlilegt að velta fyrir sér hvaða aðilar það eru sem bera mestu ábyrgðina gagnvart samfélagi og umhverfi. Við sem einstaklingar getum borið okkar ábyrgð t.d. með því að stýra okkar neyslu, kaupa minna, endurnýta og velja umhverfisvænni kosti. Framtak einstaklingsins er mikilvægt, en það kemur okkur ekki nægilega langt. Fyrirtækin og hlutafélögin að baki þeim eru aðilarnir sem hafa mestu áhrifin á umhverfi og samfélag og er því eðlilegt að þau beri ábyrgð í samræmi við það. Það leiðir hugann að því hvaða hlutverk þau spila og hvaða tilgangi þau eigi að þjóna. Margir eru á því máli að hlutafélög starfi í þágu hluthafa sinna og þeirra helsta markmið sé að afla hagnaðar fyrir þá. Í gegnum tíðina hefur þessi hugmynd verið ríkjandi en nú í seinni tíð hefur önnur stefna sótt í sig veðrið en í henni felst að hlutafélög starfi í þágu haghafa félagsins. Haghafar eru, eins og orðið kannski gefur til kynna, þeir aðilar sem hafa hagsmuni að gæta gagnvart félaginu. Þessi hópur getur verið nokkuð breiður og breytilegur eftir því hvaða félag um ræðir en almennt eru þetta starfsmenn félagsins, kröfuhafar, hluthafar, samfélag, stjórnvöld og jafnvel umhverfi en þó eru ekki allir sammála um að umhverfi geti talist haghafi. Margir halda því einnig fram að við dönsum einhversstaðar þarna á milli þessara tveggja póla en raunveruleikinn er samt sá að mikil áhersla er lögð á hagsmuni hluthafa og oft á kostnað annarra haghafa, þá sérstaklega samfélags og umhverfis. Þegar umræðan um samfélagslega ábyrgð og sjálfbærni fór að aukast varð meiri áhersla lögð á að hlutafélög þyrftu að sinna samfélagslegum skyldum. Því fylgir þó einnig áhætta á því að félög séu að grænþvo starfsemi sína, þ.e.a.s. að sýnast gera það gott á sviði umhverfis og samfélagsmála án þess þó að fylgja því raunverulega eftir. Snýst ákallið því orðið meira um að félög taki sjálfbærni lengra og geri það að grunnstoð í starfsemi sinni, en þá komum við aftur að þeirri spurningu hvaða tilgangi þessi félög eigi að þjóna og hvaða hagsmunir skulu hafðir að leiðarljósi, hagsmunir hluthafa eða samfélagsins? Þessari spurningu hefur að einhverju leyti verið svarað með tilkomu nýs félagaforms, haghafafélaga (e. Benefit Corporations), sem er að finna m.a. í Bandaríkjunum og á Ítalíu. Byggir félagaformið að miklu leyti á grunni hlutafélaga, en munurinn felst helst í því að tilgangur slíkra félaga er tvískiptur. Annars vegar er um að ræða hefðbundinn tilgang hlutafélags, þ.e.a.s. að afla tekna og reka fjárhagslega starfsemi með arðbærum hætti, en hins vegar að beita sér fyrir samfélagslegum eða umhverfistengdum málefnum. Félagaformið gerir einnig ríkari kröfur til stjórnenda félaganna, þar sem krafan um gagnsæi er aukin með ítarlegri reglum um upplýsingagjöf og ábyrgð stjórnenda er ríkari, þar sem þeir bera einnig ábyrgð á samfélagslega hlutverki félagsins. Hér á landi er ekki að finna slíkt félagaform en hér áður fyrr var það skilyrði í hlutafélagalögum að til þess að geta talist hlutafélag þá þyrfti félagið að beita sér fyrir fjárhagslegum ágóða fyrir hluthafa sína. Því var breytt árið 1978 og var skilgreining hlutafélags rýmkuð. Var það gert til þess að starfsemi í þágu t.d. mannúðarmála og almannaheilla gæti nýtt sér hlutafélagaformið. Ekki var þessi heimild útfærð nánar né skilyrði þess að slíkur rekstur gæti nýtt sér félagaformið. Situr því eftir sú spurning hvort þarna sé möguleiki á því að félög sem eru rekin í hefðbundnum fjárhagslegum tilgangi geti einnig haft annan tilgang sem snýr að samfélagslegum eða umhverfislegum málefnum. Í þessu gæti legið tækifæri fyrir hlutafélög til að fara út fyrir þann almenna tilgang hlutafélaga að gæta hag hlutahafa og beita sér að alvöru fyrir samfélagi og umhverfi. Það eru kostir og gallar við það að stofna nýtt félagaform, þá sérstaklega þegar lagt er upp með að slíkt félagaform skuli starfa í þágu málefna á sviði sjálfbærni. Kosturinn er sá að það myndi gefa þeim sem hafa áhuga á að gera sjálfbærni að grunnstoð starfsemi sinnar möguleika á að gera slíkt án þess að málin yrðu flækt eitthvað frekar. Með því að hafa sjálfbærni samfléttaða inn í félagaformið er búið að taka afstöðu til þess hvaða hagsmunir það eru sem stjórnendum er skylt að taka tillit til ef upp kemur ágreiningsmál. Hættan er samt sú að ef stofnað væri til nýs félagaforms þá gæti sá þrýstingur sem hefur skapast á hlutafélög undanfarin ár, í tengslum við sjálfbærni, færst eingöngu yfir á þau félög sem kjósa að beita sér á þessum vettvangi í stað þess að ríkari krafa sé gerð á öll hlutafélög að gera betur. Væri því ef til vill möguleiki að útfæra betur heimild hlutafélaga til að vera með tvískiptan tilgang. Tækifærin sem er að finna með aukinni sjálfbærni eru gríðarlega mörg og eru þau ekki eingöngu innan nýsköpunar eða viðskipta, heldur er mörg sóknartækifæri að finna innan lagarammans. Löggjöfin ætti að vera lifandi og styðja við framþróun í stað þess að halda aftur af henni. Hvort sem nýtt félagaform eða breyting á því gamla sé lausn við einhverjum af þeim áskorunum sem við stöndum frammi fyrir eða ekki, þá er ljóst að það er alltaf hægt að gera betur. Höfundur er lögfræðingur hjá Marel. Greinin er unnin upp úr meistararitgerð höfundar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kauphöllin Umhverfismál Mest lesið Teppaleggjum ekki íslenska náttúru með vindorku Halla Hrund Logadóttir Skoðun Halldór 23.11.2024 Halldór Miskunnsami nýmarxistinn Kári Allansson Skoðun Furðuleg réttlæting á hækkun verðtryggðra vaxta Marinó G. Njálsson Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir Skoðun Kosningaloforðið sem gleymdist? Þorsteinn Siglaugsson Skoðun Vaxtahækkanir og brotið traust - hver ber ábyrgð? Sandra B. Franks Skoðun Raforka er ekki eina orkan! Dagur Helgason Skoðun Kjósum á næsta kjörtímabili Jón Steindór Valdimarsson Skoðun Hefur sálfræðileg meðferð áhrif á líkamlegt heilbrigði? Rúnar Helgi Andrason Skoðun Skoðun Skoðun Gekk ég yfir sjó og land og ríkisstofnanir líka Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir skrifar Skoðun Skilum skömminni Elín Birna Olsen skrifar Skoðun Reynir Samband sveitarfélaga að spilla gerð kennarasamninga? Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Hefur sálfræðileg meðferð áhrif á líkamlegt heilbrigði? Rúnar Helgi Andrason skrifar Skoðun Vaxtahækkanir og brotið traust - hver ber ábyrgð? Sandra B. Franks skrifar Skoðun Rödd friðar þarf að hljóma skærar Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Af skynsemi Vegagerðarinnar Magnús Rannver Rafnsson skrifar Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar Skoðun Nýtt fangelsi – fyrir öruggara samfélag Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar Skoðun Ærin verkefni næstu ár Ásbjörg Kristinsdóttir skrifar Skoðun Kominn tími á öðruvísi stjórnmál Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Furðuleg réttlæting á hækkun verðtryggðra vaxta Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Raforka er ekki eina orkan! Dagur Helgason skrifar Skoðun Miskunnsami nýmarxistinn Kári Allansson skrifar Skoðun Skapandi skattur og skapandi fólk Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Teppaleggjum ekki íslenska náttúru með vindorku Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Kjósum á næsta kjörtímabili Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Kosningaloforðið sem gleymdist? Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Eru aðventan og jólin kvíða- eða tilhlökkunarefni? Guðlaug Helga Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Óframseljanlegt DAGA-kerfi Kári Jónsson skrifar Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Í ljósi aukinnar umræðu um sjálfbærni þá er eðlilegt að velta fyrir sér hvaða aðilar það eru sem bera mestu ábyrgðina gagnvart samfélagi og umhverfi. Við sem einstaklingar getum borið okkar ábyrgð t.d. með því að stýra okkar neyslu, kaupa minna, endurnýta og velja umhverfisvænni kosti. Framtak einstaklingsins er mikilvægt, en það kemur okkur ekki nægilega langt. Fyrirtækin og hlutafélögin að baki þeim eru aðilarnir sem hafa mestu áhrifin á umhverfi og samfélag og er því eðlilegt að þau beri ábyrgð í samræmi við það. Það leiðir hugann að því hvaða hlutverk þau spila og hvaða tilgangi þau eigi að þjóna. Margir eru á því máli að hlutafélög starfi í þágu hluthafa sinna og þeirra helsta markmið sé að afla hagnaðar fyrir þá. Í gegnum tíðina hefur þessi hugmynd verið ríkjandi en nú í seinni tíð hefur önnur stefna sótt í sig veðrið en í henni felst að hlutafélög starfi í þágu haghafa félagsins. Haghafar eru, eins og orðið kannski gefur til kynna, þeir aðilar sem hafa hagsmuni að gæta gagnvart félaginu. Þessi hópur getur verið nokkuð breiður og breytilegur eftir því hvaða félag um ræðir en almennt eru þetta starfsmenn félagsins, kröfuhafar, hluthafar, samfélag, stjórnvöld og jafnvel umhverfi en þó eru ekki allir sammála um að umhverfi geti talist haghafi. Margir halda því einnig fram að við dönsum einhversstaðar þarna á milli þessara tveggja póla en raunveruleikinn er samt sá að mikil áhersla er lögð á hagsmuni hluthafa og oft á kostnað annarra haghafa, þá sérstaklega samfélags og umhverfis. Þegar umræðan um samfélagslega ábyrgð og sjálfbærni fór að aukast varð meiri áhersla lögð á að hlutafélög þyrftu að sinna samfélagslegum skyldum. Því fylgir þó einnig áhætta á því að félög séu að grænþvo starfsemi sína, þ.e.a.s. að sýnast gera það gott á sviði umhverfis og samfélagsmála án þess þó að fylgja því raunverulega eftir. Snýst ákallið því orðið meira um að félög taki sjálfbærni lengra og geri það að grunnstoð í starfsemi sinni, en þá komum við aftur að þeirri spurningu hvaða tilgangi þessi félög eigi að þjóna og hvaða hagsmunir skulu hafðir að leiðarljósi, hagsmunir hluthafa eða samfélagsins? Þessari spurningu hefur að einhverju leyti verið svarað með tilkomu nýs félagaforms, haghafafélaga (e. Benefit Corporations), sem er að finna m.a. í Bandaríkjunum og á Ítalíu. Byggir félagaformið að miklu leyti á grunni hlutafélaga, en munurinn felst helst í því að tilgangur slíkra félaga er tvískiptur. Annars vegar er um að ræða hefðbundinn tilgang hlutafélags, þ.e.a.s. að afla tekna og reka fjárhagslega starfsemi með arðbærum hætti, en hins vegar að beita sér fyrir samfélagslegum eða umhverfistengdum málefnum. Félagaformið gerir einnig ríkari kröfur til stjórnenda félaganna, þar sem krafan um gagnsæi er aukin með ítarlegri reglum um upplýsingagjöf og ábyrgð stjórnenda er ríkari, þar sem þeir bera einnig ábyrgð á samfélagslega hlutverki félagsins. Hér á landi er ekki að finna slíkt félagaform en hér áður fyrr var það skilyrði í hlutafélagalögum að til þess að geta talist hlutafélag þá þyrfti félagið að beita sér fyrir fjárhagslegum ágóða fyrir hluthafa sína. Því var breytt árið 1978 og var skilgreining hlutafélags rýmkuð. Var það gert til þess að starfsemi í þágu t.d. mannúðarmála og almannaheilla gæti nýtt sér hlutafélagaformið. Ekki var þessi heimild útfærð nánar né skilyrði þess að slíkur rekstur gæti nýtt sér félagaformið. Situr því eftir sú spurning hvort þarna sé möguleiki á því að félög sem eru rekin í hefðbundnum fjárhagslegum tilgangi geti einnig haft annan tilgang sem snýr að samfélagslegum eða umhverfislegum málefnum. Í þessu gæti legið tækifæri fyrir hlutafélög til að fara út fyrir þann almenna tilgang hlutafélaga að gæta hag hlutahafa og beita sér að alvöru fyrir samfélagi og umhverfi. Það eru kostir og gallar við það að stofna nýtt félagaform, þá sérstaklega þegar lagt er upp með að slíkt félagaform skuli starfa í þágu málefna á sviði sjálfbærni. Kosturinn er sá að það myndi gefa þeim sem hafa áhuga á að gera sjálfbærni að grunnstoð starfsemi sinnar möguleika á að gera slíkt án þess að málin yrðu flækt eitthvað frekar. Með því að hafa sjálfbærni samfléttaða inn í félagaformið er búið að taka afstöðu til þess hvaða hagsmunir það eru sem stjórnendum er skylt að taka tillit til ef upp kemur ágreiningsmál. Hættan er samt sú að ef stofnað væri til nýs félagaforms þá gæti sá þrýstingur sem hefur skapast á hlutafélög undanfarin ár, í tengslum við sjálfbærni, færst eingöngu yfir á þau félög sem kjósa að beita sér á þessum vettvangi í stað þess að ríkari krafa sé gerð á öll hlutafélög að gera betur. Væri því ef til vill möguleiki að útfæra betur heimild hlutafélaga til að vera með tvískiptan tilgang. Tækifærin sem er að finna með aukinni sjálfbærni eru gríðarlega mörg og eru þau ekki eingöngu innan nýsköpunar eða viðskipta, heldur er mörg sóknartækifæri að finna innan lagarammans. Löggjöfin ætti að vera lifandi og styðja við framþróun í stað þess að halda aftur af henni. Hvort sem nýtt félagaform eða breyting á því gamla sé lausn við einhverjum af þeim áskorunum sem við stöndum frammi fyrir eða ekki, þá er ljóst að það er alltaf hægt að gera betur. Höfundur er lögfræðingur hjá Marel. Greinin er unnin upp úr meistararitgerð höfundar.
Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir Skoðun
Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir skrifar
Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar
Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir Skoðun