Kostnaður hamingjunnar Símon Vestarr skrifar 13. september 2021 08:30 Þegar Paul McCartney samdi eitt hressasta lag allra tíma fyrir rúmum fimm áratugum um að ekki væri hægt að versla sér ást fannst honum sem hann væri að benda á einföld sannindi; svo einföld að singúllinn hlyti að seljast álíka vel og lagiðum að vilja leiða stelpuna sem hann var skotinn í. Danslag með texta um að aflima gullfótinn af myntkerfinu eða um móralistíska teódisíu í mótmælendatrú hefði kannski ekki náð eins miklum vinsældum. En allir vita að ekki er hægt að kaupa ást fyrir peninga. Eða hvað? Málið er nefnilega ekki svona einfalt. Ást sem slík er auðvitað innsti kjarni manneskjunnar og er náttúrulegt viðbragð hennar við umheiminum og sérstaklega öðrum manneskjum. Hana er ekki hægt að kaupa. Þó svo að við takmörkum okkur við rómantíska ást komumst við samt að sömu niðurstöðu; ekki er hægt að nota peninga til að gera neinn ástfanginn af neinum. Og þegar Jessie J syngur„hvaðan kemur þessi þráhyggja / peningar geta ekki borgað fyrir hamingju“ þá hlýtur það að vera satt líka. Eða hvað? Þessi andefnishyggja byggir á vissum forréttindagrunni. Segja má að hún sé að hálfu leyti á rökum reist. Þeir sem búa við afkomuóöryggi og þurfa að neita sér um nauðþurftir eins og mat eða lyf búa í öðrum veruleika en Paul McCartney, Jessie J eða manneskja á háum launum. Sömuleiðis þeir sem eiga ekki fyrir því að geta sent börnin sín í frístundastarf eða þurfa að taka svo margar vinnuvaktir til að ná endum saman að þeir hitta fjölskylduna sína lítið sem ekkert. Þeir sem eru fyrir neðan þessa öryggislínu og geta ekki útvegað sér þak yfir höfuðið eða farartæki gætu bókstaflega keypt sér hamingju, eða í það minnsta hugarró, ef þeir hefðu meira fé milli handanna. En ást? Hana er ekki hægt að kaupa, en segjum sem svo að einstaklingur A eigi ekki fyrir leigunni sinni vegna þess að Samtök Atvinnulífsins ákváðu að launahækkanir honum til handa og hans starfsstétt myndu hrinda af stað „launaskriði“. Einstaklingur A er eftir sem áður manneskja og verður ástfanginn af annarri manneskju, einstaklingi B, ófaglærðum leikskólastarfsmanni í Reykjavík sem á tvö börn og sefur á sófanum í smáíbúð svo að þau geti notað sérherbergið. Köllum þessa elskhuga Arnar og Brynju. Þau fella hugi saman og vilja rækta samband sitt. Hvar eiga þau að gera það? Þau skortir ekki ást en þau skortir lífsskilyrði fyrir ást sína. Arnar og Brynja fara í göngutúr til að ræða um þessa klemmu og reyna allt hvað þau geta að finna lausn. Alvarleg í bragði ganga þau fram hjá strætóskýli þar sem brosandi andliti Bjarna Benediktssonar hefur verið stillt upp yfir tveimur orðum: „Land tækifæranna“. Land. Tækifæranna. Ísland er ekki „land tækifæranna“ þegar fólk þarf að neita sér um þátttöku í samfélaginu og sjálfsuppfyllingu vegna efnahagslegra aðstæðna. Ísland verður ekki „land tækifæranna“ með Sjálfstæðismenn í fjármálaráðuneytinu. Það verður aldrei „land tækifæranna“ fyrr en allir Íslendingar komast yfir þá lífsgæðalínu sem heitir afkomuöryggi. Annað slagið fá sósíalistar eins og ég þá spurningu frá fólki sem er ágætlega statt fjárhagslega: „Hvers vegna ætti ég að kjósa Sósíalistaflokkinn, vel launaður einstaklingur, þar sem þið stillið ykkur upp sem málsvara láglaunafólks og þeirra sem eru undir í samfélaginu?“ Svar mitt er tvíþætt: Afkomuöryggi hins ágætlega stæða launafólks er ekki nýfrjálshyggju Sjálfstæðismanna að þakka heldur þrotlausri verkalýðsbaráttu og aðeins áframhaldandi barátta fyrir því að bæta lífskjör hinna verst stöddu og styrkja grunnþjónustuna í samfélaginu getur tryggt áframhaldandi og vaxandi velsæld þeirra sem fá nóg í launaumslagið til að þurfa ekki að hafa áhyggjur af því að ná endum saman. Gamli orðskviðurinn er enn sannur: „Sameinuð stöndum vér. Sundruð föllum vér.“ Þeir sem standa betur að vígi í lífsbaráttunni en tilheyra þó ekki efstu eignaprósentunum lærðu það líka um haustið 2008 að þegar kapítalisminn bíður skipbrot þá lyftir eignastéttin ekki litlafingri til að afstýra því að launamanneskjan og sjálfstæði atvinnurekandinn með litla reksturinn missi heimili sín. Flokkarnir sem ganga erinda auðvaldsins segja ekki einu sinni af sér fyrr en eftir margra mánaða mótmælaöldu og berjast alla tíð gegn öllum róttækum kerfisbreytingum í þágu almennings. Já, og tala enn um sína flokka sem verndara „stöðugleikans“ eftir að hafa stýrt þjóðarskútunni í strand. „Óréttlæti á einum stað er ógn við réttlæti alls staðar,“ eins og Martin Luther King orðaði það. Ef ein manneskja á ekki fyrir ást eða hamingju þá er það brot gegn okkur öllum. Þó svo að við tækjum þá afstöðu að ekkert skipti máli sem ekki væri hægt að meta til fjár þá væri skörp beygja í átt til sósíalisma samt sem áður eina vitið. Fátækt hefur nefnilega þjóðhagslegan kostnað í för með sér. Kostnaðurinn við láglaunastefnu og sveltistefnu í velferðarkerfinu mælist meðal annars í minna vinnuframlagi fólks og álagstengdri örorku og sú eitraða streita sem fylgir því að vera ekki viss um að geta borgað reikningana sína seitlar um samfélagið og gerir það að verkum að við treystum ekki hvort öðru, tengjumst ekki eins vel innbyrðis og verðum oftar veik – andlega og líkamlega. Þeir sem tala um að það sé óábyrgt að sinna nauðþurftum allra landsmanna eru eins og fjölskyldufaðir sem segir að það sé óábyrgt að eyða innihaldi slökkvitækisins í eldhúsgardínurnar þegar kviknað er í þeim. Er það ábyrg hegðun að reisa ekki íbúðir til þess að koma til móts við húsnæðisþörfina? Er það ábyrg hegðun að standa gegn því að heilbrigðiskerfið hljóti það aukafjármagn sem það þarfnast? Er það ábyrg hegðun að lækka skattbyrði eignafólks og bæta upp mismuninn með niðurskurði í grunnþjónustunni eða vegatollum? Ef Ísland er land tækifæranna þá ættu Sjálfstæðismenn og aðrir nýfrjálshyggjuflokkar að nota þetta tækifæri til að taka sér frí frá stjórnmálastarfi og snúa sér að einhverju sem ferst þeim betur úr hendi á meðan almenningur tekur við stýrinu og réttir okkur af. Ef samfélag okkar væri rekið á grundvelli manneskjulegra gilda þyrfti enginn að pæla í peningum í samhengi við ást eða hamingju. Höfundur er frambjóðandi Sósíalistaflokks Íslands í öðru sæti í Reykjavík suður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Kosningar 2021 Símon Vestarr Sósíalistaflokkurinn Mest lesið Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir,Hafsteinn Einarsson skrifar Skoðun Ég var með alþingismanni í meðferð Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Sjá meira
Þegar Paul McCartney samdi eitt hressasta lag allra tíma fyrir rúmum fimm áratugum um að ekki væri hægt að versla sér ást fannst honum sem hann væri að benda á einföld sannindi; svo einföld að singúllinn hlyti að seljast álíka vel og lagiðum að vilja leiða stelpuna sem hann var skotinn í. Danslag með texta um að aflima gullfótinn af myntkerfinu eða um móralistíska teódisíu í mótmælendatrú hefði kannski ekki náð eins miklum vinsældum. En allir vita að ekki er hægt að kaupa ást fyrir peninga. Eða hvað? Málið er nefnilega ekki svona einfalt. Ást sem slík er auðvitað innsti kjarni manneskjunnar og er náttúrulegt viðbragð hennar við umheiminum og sérstaklega öðrum manneskjum. Hana er ekki hægt að kaupa. Þó svo að við takmörkum okkur við rómantíska ást komumst við samt að sömu niðurstöðu; ekki er hægt að nota peninga til að gera neinn ástfanginn af neinum. Og þegar Jessie J syngur„hvaðan kemur þessi þráhyggja / peningar geta ekki borgað fyrir hamingju“ þá hlýtur það að vera satt líka. Eða hvað? Þessi andefnishyggja byggir á vissum forréttindagrunni. Segja má að hún sé að hálfu leyti á rökum reist. Þeir sem búa við afkomuóöryggi og þurfa að neita sér um nauðþurftir eins og mat eða lyf búa í öðrum veruleika en Paul McCartney, Jessie J eða manneskja á háum launum. Sömuleiðis þeir sem eiga ekki fyrir því að geta sent börnin sín í frístundastarf eða þurfa að taka svo margar vinnuvaktir til að ná endum saman að þeir hitta fjölskylduna sína lítið sem ekkert. Þeir sem eru fyrir neðan þessa öryggislínu og geta ekki útvegað sér þak yfir höfuðið eða farartæki gætu bókstaflega keypt sér hamingju, eða í það minnsta hugarró, ef þeir hefðu meira fé milli handanna. En ást? Hana er ekki hægt að kaupa, en segjum sem svo að einstaklingur A eigi ekki fyrir leigunni sinni vegna þess að Samtök Atvinnulífsins ákváðu að launahækkanir honum til handa og hans starfsstétt myndu hrinda af stað „launaskriði“. Einstaklingur A er eftir sem áður manneskja og verður ástfanginn af annarri manneskju, einstaklingi B, ófaglærðum leikskólastarfsmanni í Reykjavík sem á tvö börn og sefur á sófanum í smáíbúð svo að þau geti notað sérherbergið. Köllum þessa elskhuga Arnar og Brynju. Þau fella hugi saman og vilja rækta samband sitt. Hvar eiga þau að gera það? Þau skortir ekki ást en þau skortir lífsskilyrði fyrir ást sína. Arnar og Brynja fara í göngutúr til að ræða um þessa klemmu og reyna allt hvað þau geta að finna lausn. Alvarleg í bragði ganga þau fram hjá strætóskýli þar sem brosandi andliti Bjarna Benediktssonar hefur verið stillt upp yfir tveimur orðum: „Land tækifæranna“. Land. Tækifæranna. Ísland er ekki „land tækifæranna“ þegar fólk þarf að neita sér um þátttöku í samfélaginu og sjálfsuppfyllingu vegna efnahagslegra aðstæðna. Ísland verður ekki „land tækifæranna“ með Sjálfstæðismenn í fjármálaráðuneytinu. Það verður aldrei „land tækifæranna“ fyrr en allir Íslendingar komast yfir þá lífsgæðalínu sem heitir afkomuöryggi. Annað slagið fá sósíalistar eins og ég þá spurningu frá fólki sem er ágætlega statt fjárhagslega: „Hvers vegna ætti ég að kjósa Sósíalistaflokkinn, vel launaður einstaklingur, þar sem þið stillið ykkur upp sem málsvara láglaunafólks og þeirra sem eru undir í samfélaginu?“ Svar mitt er tvíþætt: Afkomuöryggi hins ágætlega stæða launafólks er ekki nýfrjálshyggju Sjálfstæðismanna að þakka heldur þrotlausri verkalýðsbaráttu og aðeins áframhaldandi barátta fyrir því að bæta lífskjör hinna verst stöddu og styrkja grunnþjónustuna í samfélaginu getur tryggt áframhaldandi og vaxandi velsæld þeirra sem fá nóg í launaumslagið til að þurfa ekki að hafa áhyggjur af því að ná endum saman. Gamli orðskviðurinn er enn sannur: „Sameinuð stöndum vér. Sundruð föllum vér.“ Þeir sem standa betur að vígi í lífsbaráttunni en tilheyra þó ekki efstu eignaprósentunum lærðu það líka um haustið 2008 að þegar kapítalisminn bíður skipbrot þá lyftir eignastéttin ekki litlafingri til að afstýra því að launamanneskjan og sjálfstæði atvinnurekandinn með litla reksturinn missi heimili sín. Flokkarnir sem ganga erinda auðvaldsins segja ekki einu sinni af sér fyrr en eftir margra mánaða mótmælaöldu og berjast alla tíð gegn öllum róttækum kerfisbreytingum í þágu almennings. Já, og tala enn um sína flokka sem verndara „stöðugleikans“ eftir að hafa stýrt þjóðarskútunni í strand. „Óréttlæti á einum stað er ógn við réttlæti alls staðar,“ eins og Martin Luther King orðaði það. Ef ein manneskja á ekki fyrir ást eða hamingju þá er það brot gegn okkur öllum. Þó svo að við tækjum þá afstöðu að ekkert skipti máli sem ekki væri hægt að meta til fjár þá væri skörp beygja í átt til sósíalisma samt sem áður eina vitið. Fátækt hefur nefnilega þjóðhagslegan kostnað í för með sér. Kostnaðurinn við láglaunastefnu og sveltistefnu í velferðarkerfinu mælist meðal annars í minna vinnuframlagi fólks og álagstengdri örorku og sú eitraða streita sem fylgir því að vera ekki viss um að geta borgað reikningana sína seitlar um samfélagið og gerir það að verkum að við treystum ekki hvort öðru, tengjumst ekki eins vel innbyrðis og verðum oftar veik – andlega og líkamlega. Þeir sem tala um að það sé óábyrgt að sinna nauðþurftum allra landsmanna eru eins og fjölskyldufaðir sem segir að það sé óábyrgt að eyða innihaldi slökkvitækisins í eldhúsgardínurnar þegar kviknað er í þeim. Er það ábyrg hegðun að reisa ekki íbúðir til þess að koma til móts við húsnæðisþörfina? Er það ábyrg hegðun að standa gegn því að heilbrigðiskerfið hljóti það aukafjármagn sem það þarfnast? Er það ábyrg hegðun að lækka skattbyrði eignafólks og bæta upp mismuninn með niðurskurði í grunnþjónustunni eða vegatollum? Ef Ísland er land tækifæranna þá ættu Sjálfstæðismenn og aðrir nýfrjálshyggjuflokkar að nota þetta tækifæri til að taka sér frí frá stjórnmálastarfi og snúa sér að einhverju sem ferst þeim betur úr hendi á meðan almenningur tekur við stýrinu og réttir okkur af. Ef samfélag okkar væri rekið á grundvelli manneskjulegra gilda þyrfti enginn að pæla í peningum í samhengi við ást eða hamingju. Höfundur er frambjóðandi Sósíalistaflokks Íslands í öðru sæti í Reykjavík suður.
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Skoðun Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir,Hafsteinn Einarsson skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun