Skoðun

Stjórn­málin eru dauð, lengi lifi stjórn­málin

Gunnar Smári Egilsson skrifar

Ástæða þess að við sitjum uppi með þessa ríkisstjórn er að flokkarnir sem hún inniheldur telja sig einu starfhæfu flokkana á Alþingi. Þeir eru leyfar stjórnmála eftirstríðsáranna, þeirra alþýðustjórnmála sem urðu til við almennan kosningarétt en stofnanavæddust fljótt og spilltust síðan á nýfrjálshyggjuárunum. Samanlagt fylgi þessara þriggja flokka var 54,3% í kosningunum í síðasta mánuði. Það verður ekki fyrr en fylgið fer niður fyrir helming atkvæða að von er á endurnýjun stjórnmálanna, að við fáum stjórnmál sem henta almenningi.

Eftirhrunsstjórnmál

Ástæða þess að Samfylkingin er ekki með í þessum hópi er slit hennar á ríkisstjórn Geirs H. Haarde eftir Hrun og höfnun hennar á þátttöku í ríkisstjórn fjórflokksins 2017. Hinir flokkarnir þrír skilgreina Samfylkinguna í dag sem eftirhruns-stjórnmálaafl, of veikt og flöktandi til að hægt sé að stóla á það. Segja má að Samfylking Loga Einarssonar hafi fært flokkinn yfir línuna.

Við erum þannig með tvískipt stjórnmál. Annars vegar stofnanaflokkana, Sjálfstæðisflokk, Framsókn og VG; og hins vegar Samfylkingu, Flokk fólksins, Pírata, Viðreisn, Miðflokkinn, Sósíalistaflokkinn og aðrar tilraunir til endurnýjunar stjórnmálanna. Listinn frá Hruni er langur: Borgarahreyfingin, Dögun, Lýðræðisvaktin, Flokkur heimilanna, Björt framtíð o.s.frv.

Eins og sjá má af þessari upptalningu er engin skýr lína um hvað taka mun við þegar stofnanaflokkarnir missa völdin. Þarna er samansafn flokka með kröfu um aukin völd almennings og minni spillingu, en líka flokkar til hægri við Sjálfstæðisflokkinn og flokkar sem stofnaðir voru í raun sem mótvægi við átökin í stjórnmálunum.

Leifar stofnanastjórnmálanna

En stofnanaflokkarnir, hvernig hafa þeir það?

Sjálfstæðisflokkurinn klofnaði eftir Hrun og öfugt við klofning Gunnars Thoroddsen og Alberts Guðmundssonar á tímabili sem kalla mætti síð-eftirstríðsárastjórnmál, undanfara nýfrjálshyggjunnar, þá virðist klofningurinn nú varanlegur. Sjálfstæðisflokkurinn undir Bjarna Benediktssyni virðist ekki hafa áhuga á að ná saman brotunum. Flokkurinn hefur varið nýfrjálshyggju Davíðs-áranna og engar tilraunir gert til að breikka stefnuna eða þola andstöðu við hana innan flokks. Gamalt fylgi Sjálfstæðisflokksins má nú finna hjá Viðreisn, Miðflokki, Flokki fólksins og Framsókn.

Framsóknarflokkurinn bætti við sig nokkru fylgi í kosningunum í síðasta mánuði, einn flokka fyrir utan Sósíalistaflokkinn. Flokkurinn er nú með styrk líkan því sem hann hafði áður en hann gekk til liðs við Sjálfstæðisflokkinn á Davíðs-árunum. Erindi flokksins nú var að boða sátt við óbreytt ástand, einskonar dæs um að líklega væri bara best að halda áfram á sömu braut. Forystan sagðist stefna á óbreytt stjórnarmynstur eftir kosningar, ríkisstjórn sem rekur áfram þá stefnu sem hefur verið ríkjandi á Íslandi síðustu þrjátíu árin.

Og það gerði forysta VG líka. Erindi þess flokks í kosningunum var að það væri betra að hafa VG með ríkisstjórn til að ná fram einhverjum málum og hafa blíðlegra svipmót á stjórnvöldum óbreyttrar stefnu. Kosningaerindi VG mætti umorða í: Er ekki bara besta af hafa VG með? Ragnar Kjartansson, sem oft hefur náð í kosningaauglýsingum sínum að túlka sjálfsmynd VG, lagði nú út frá því að gott væri að hafa VG með í ríkisstjórn vegna þess að þetta væri flokkur sem verslaði í Bónus.

Samfélag á sjálfstýringu

Þetta er mikil uppgjöf gagnvart stjórnmálunum. Þau snúast ekki lengur um framtíðina og hvernig samfélag við viljum byggja upp, heldur um val á fólki sem stýra mun skútunni eftir óbreyttri stefnu. Það er eins og áhrínisorð Margaret Thatcher gildi enn; um að það sé enginn annar valkostur við nýfrjálshyggjuna.

Við erum samfélag á sjálfstýringu. Hin raunverulegu völd í samfélaginu liggja hjá auðugustu fjármagns- og stórfyrirtækjaeigendum og val kjósenda er að velja skaplega ásýnd á ríkisstjórn sem ekki mun raska þessa leið að nokkru leyti. Það er eins og við höfum misst sjónar af því að samfélagið er eins og það er vegna þess að við völdum að hafa það þannig og við getum allt eins ákveðið að hafa það allt öðru vísi.

Valkostur við óbreytt ástand

Sósíalistaflokkurinn var sá eini sem bauð upp á raunverulegan valkost við þessa stefnu í kosningunum í síðasta manuði. Flokkurinn lagði fram breiða stefnu sem öll miðaði að því að vinda ofan af nýfrjálshyggjunni, draga úr völdum auðvaldsins og auka völd almennings og færa aftur fé, eignir og auðlindir frá hinum fáu ríku til fjöldans. Sósíalistaflokkurinn var þannig eini flokkurinn sem horfði út fyrir það pólitíska ástand sem við búum við.

Hinir flokkarnir horfðu inn í nýfrjálshyggjuna og lögðu til lagfæringu á henni fremur en höfnun. Tillögur þeirra í skattamálum gengu skemur en Sósíalista, tillögur í húsnæðismálum voru veigaminni eða engar, tillögur um spillingarvarnir veikari ef nokkrar o.s.frv. Sósíalistar skilgreindu auðvaldið sem andstæðing almennings og sögðu að almenningur þyrfti að ná völdum yfir ríkisvaldinu, ná því úr höndum hagsmunagæslu fjármagns- og stórfyrirtækjaeigenda. Ef aðrir flokkar skilgreindu andstæðing almennings var það ýmist Sjálfstæðisflokkurinn eða kerfið, eins og það var orðið, völd ríkisstarfsmanna og ríkisvaldsins almennt.

Tímamótin eru raunveruleg

En þótt stjórnmálin séu ófær um að endurnýja sig og keyri áfram á sjálfstýringu þá erum við sem samfélag á tímamótum sem eru ekkert veigaminni en þegar nýfrjálshyggjan hrundi síðast, við upphaf kreppunnar miklu. Vatnaskil hugmynda eru engu minni nú en þegar samfélagssáttmáli eftirstríðsáranna brast um 1980 og samfélagssáttmáli nýfrjálshyggjunnar tók við.

En þessi skil náðu ekki upp á yfirborð stjórnmálaumræðunnar í hinni örstuttu kosningabaráttu. Kannski hafði kórónafaraldurinn sín áhrif, sú staðreynd að öll djúpstæð deiluefni í samfélaginu höfðu legið í salti í næstum tvö ár. Fundir og mótmæli höfðu verið bönnuð. En kannski eru íslenskt stjórnmál einfaldlega vanþroska, svo mjög að almenn andstaða við óbreytta stefnu, sem sést á aðeins 55% fylgi stofnanaflokkanna, náði ekki holdgerast sem raunverulegt mótvægi við fráfarandi ríkisstjórn.

Þetta afhjúpaðist á lokametrum kosningabaráttunnar þegar forsvarsfólk ríkisstjórnarflokkanna vildi draga fram að stjórnarandstaðan á þingi væri ekki raunverulegur valkostur þar sem áherslur hennar stönguðust á og helstu baráttumál sumra flokka hafa lítið fylgis. Þetta var ástæða þess að foringjar ríkisstjórnarinnar spurðu Samfylkingu og Viðreisn alltaf um Evrópumál í umræðuþáttum. Markmiðið var að benda á kjarnamál þessara flokka gætu aldrei orðið valkostur við ríkisstjórn stofnanaflokkanna.

Stefna án stuðnings varð ofan á

Og í þessu birtist staðan í stjórnmálunum. Við siglum á sjálfstýringu óbreyttrar stefnu sem enn flytur ógrynni fjár, mikil völd, verðmætar eignir og ríkulegar auðlindir frá almenningi til hinna fáu ríku og valdamiklu. Og vandinn er ekki sá að almenningur sé ekki búinn að hafna þessari stefnu, það sést í könnunum þar sem spurt er um einstök málefni. Í öllum mikilvægustu málum eru um 3/4 hlutar almennings á móti óbreyttri stefnu. En í stað þess að mynda stefnu á grunni þessa, á afstöðu mikils meirihluta almennings, þá hafa flokkar stjórnarandstöðunnar kosið að leggja fram eigin stefnu sem nýtur fylgis mikils minnihluta almennings.

Eins og áður sagði lagði Sósíalistaflokkurinn til breiða stefnu byggða á afstöðu mikils meirihluta landsmanna. En eins og úrslit kosninganna sýna tókst flokknum ekki að mynda raunverulegt mótvægi við ríkisstjórnina. Mögulega hefði það gengið betur ef stjórnarandstaðan á þingi hefði náð að birtast sem trúverðugt mótvægi við stjórnvöld, náð að draga fylgi yfir miðjuna, en um það má að sjálfsögðu deila. Eftir sem áður er það sannfæring mín að sá grunnur sem Sósíalistar lögðu fram í kosningunum sé leiðin út úr stjórnmálum nýfrjálshyggjunnar.

Leiðin er ljós

Þetta er grunnur sem verkalýðssinnar í Samfylkingunni, réttlætissinnar í Flokki fólksins, félagshyggjupíratar, sósíalistar í VG og samvinnufólk í Framsókn ætti að geta sameinast um. Stjórnmálaflokkar sem eru gegnheilir auðvaldsflokkar; Sjálfstæðisflokkur, Viðreisn og Miðflokkur; fengu aðeins 38% í þessum kosningum. Eina leiðin til að ná fram breytingum í samfélaginu er að einangra þessa flokka og auðvaldið sem þeir þjóna.

En forsenda þessa er endurheimt alþýðustjórnmála, stjórnmála sem hverfast um brýn hagsmunamál almennings. Til að það sé mögulegt þarf þarf fólk að taka afstöðu um hvar það beitir sér pólitískt. Sósíalistaflokkurinn er sannarlega vísir að stjórnmálum nýrra tíma, stefna hans er í raun grunnur að nýjum samfélagssáttmála, byggð á því sem best dugaði í okkar heimshluta á síðustu öld og sem mestur stuðningur er við í samtímanum.

Sósíalistaflokkurinn er ungur og enn í mótun, og er nú með almennt herútkall til allra sem telja mikilvægt að verjast niðurbroti nýfrjálshyggjunnar um að ganga til liðs við flokkinn. Þú getur gert það hér: Skráning félaga.

Úrslit kosninganna í síðasta mánuði er fyrir Sósíalistum sönnun um mikilvægi flokksins. Niðurstaðan og stjórnarmyndunin sem á eftir fylgir er afhjúpun þess að breytinga er þörf. Leiðin út er skipulagning baráttusamtaka almennings og það er einmitt meginhlutverk Sósíalistaflokksins.

Höfundur er félagi í Sósíalistaflokknum.




Skoðun

Skoðun

BRCA

Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar

Sjá meira


×