Verbúðin Ísland Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar 12. janúar 2022 11:30 Verbúðin á RÚV er eitt allra besta sjónvarpsþáttaefni síðari ára. Hún er hressileg upprifjun á umhverfi, tísku og tíðaranda ákveðins umbreytingartíma á íslensku samfélagi. Þótt Verbúðin sé ekki heimildarmynd þá er engu að síður eins og við hendumst aftur í tíma og rúmi. Raunsönn og jafnvel miskunnarlaus mynd er dregin upp af lífinu í verbúðum og sjávarþorpum landsins. Það er ýtt við okkur og við spurð af næstu kynslóð hvort þetta hafi virkilega verið svona. Sumir taka staðreyndavaktina á þættina meðan aðrir ræða böll og tísku eða tískuslys 8. og 9. áratugarins. Sem eru þó ekki meiri en svo að áhugi á gömlum fötum níunda áratugarins í kassa húsfrúar í Hafnarfirði hefur aukist til muna. Myndin af sjávarútvegi er ekki fullbúin Kvótakerfið var sett á laggirnar í kjölfar svörtu skýrslunnar svokölluðu og slæms ástands fiskistofna við landið. Síldarstofninn hafði hrunið áratuginn á undan og vildu menn koma í veg fyrir að það sama gerðist með þorskstofninn. Læra af reynslunni og sögunni. Það var í senn hyggilegt og skiljanlegt. Margt hefur tekist vel. Við byggjum nú á sjálfbærni og ákvarðanir um veiðar eru teknar út frá vísindalegum rökum og forsendum. Framleiðni, hagræðing og verðmætasköpun hefur aukist. Meðan að vinnslustörfum í landi hefur fækkað hefur öðrum verðmætum og fjölbreyttari störfum í kringum sjávarútveg fjölgað. Greinin hefur ýtt undir sprota og nýsköpunarfyrirtæki. Við rekum í grunninn öflugan sjávarútveg. Sem hægt væri að vera svo stolt af ef öll myndin hefði verið kláruð. En það hefur ekki tekist. Stærsta breytan hefur verið skilin eftir. Enn áratugum eftir gildistöku kvótakerfisins. Þjóðin var sett til hliðar. Og þar situr hún enn. Þrátt fyrir niðurstöðu Auðlindarnefndarinnar árið 2000 um gjald og tímabindingu veiðiheimilda og ákvæði fiskveiðistjórnunarlaga um sameign þjóðarinnar, þá er raunin sú að í dag er sjávarútvegurinn sameign fárra útvaldra. Arðgreiðslur út úr sjávarútvegi frá upphafi árs 2016 til ársins 2020 nema 70.5 milljörðum króna. Á sama tíma hefur greinin greitt 35.9 milljarða króna í veiðigjöld sem er um helmingur af þeirri upphæð sem eigendur sjávarútvegsfyrirtækja hafa fengið í arð. Af þeirri fjárhæð þarf ríkið síðan að greiða alla þjónustu við greinina eins og Hafró og Fiskistofu en sá kostnaður hleypur á milljörðum. Hagnaður útgerða fyrir skatta og gjöld frá upphafi árs 2011 til loka árs 2020 var 616 milljarðar. Á sama tíma greiddi sjávarútvegurinn tæplega 30 prósent í skatta, opinber gjöld og veiðigjöld. Óbreytt kerfi ógnar lýðræðinu að mati þjóðarinnar Í áratugi hefur verið rætt um að sátt þurfi að nást um fiskveiðistjórnunarkerfið og auðlindagjöld. Og að undirstrika ótvíræðan eignarétt þjóðarinnar í stjórnarskrá með tímabundnum samningum. Lítið hefur þokast þótt mikill meirihluti þjóðarinnar telji að greiða eigi markaðsgjald fyrir afnot af fiskimiðum landsmanna. Stór hluti þjóðarinnar telur einnig óbreytt fiskveiðistjórnunarkerfi ógni lýðræðinu. Ef ég væri í útgerð hefði ég áhyggjur og af þeim óstöðugleika sem þessu fylgir. Fyrirstaðan til réttlátra breytinga á nokkuð skynsömu kerfi eru þeir flokkar sem nú sitja í ríkisstjórn. Það sást ágætlega þegar unnið var að auðlindaákvæði í stjórnarskrá á síðasta kjörtímabili. Líka þegar taka átti ákvarðanir um fyrirkomulag veiðigjalda. Og jafnvel enn skýrar þegar ríkisstjórnin fór í vandræðalegan feluleik með skýrslu um eignatengsl sjávarútvegsfyrirtækja í íslensku atvinnulífi. Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi auglýsa nú grimmt að það velti margt á sjávarútvegi í samfélaginu. Það er hægt að taka undir það. En kaldhæðnin í orðum hagsmunasamtakanna er að fyrst og síðast verður ekki unnt að ná sátt um sjávarútveg nema útgerðin hætti þessum þvergirðingshætti og sleppi takinu. Ekki síst á stjórnarflokkunum. Þeir hreyfa sig lítt án græna ljóssins frá útgerðinni. Og opni hugann fyrir samtalinu við þjóðina um framtíðarfyrirkomulag. Á þessu veltur sáttin og réttlætið. Og dýrmætur fyrirsjáanleiki fyrir sjávarútveginn. Það er unnt að tryggja þjóðarhlutinn Málefnalega er ég sannfærð um að meirihluti sé á þingi til skynsamra breytinga á kerfinu. Líkt og er úti í samfélaginu. Fyrir eðlilegu gjaldi í gegnum markaðsleið, auðlindaákvæði í stjórnarskrá, tímabindingu veiðiréttarins, nýjum reglum sem bæta gegnsæi, hindra of mikla samþjöppun og tryggja dreifðari eignaraðild. Frumvörpin eru til. Viðreisn hefur séð til þess. Það er hægt að tryggja þjóðinni hlutinn sinn. Og það er líka hægt að tryggja harðduglegu fólki í útgerð hlutinn sinn. Eigendum, sjómönnum, fiskverkafólki. En þann pólitíska vilja er ekki að finna við ríkisstjórnarborðið. Þar eru allar breytingar blokkeraðar. Á meðan vex gjáin og tortryggnin í íslensku samfélagi. Ítök útgerða í öðrum atvinnugreinum aukast einnig samhliða. Gríðarlegur arður sjávarútvegsins af einkarétti á fiskveiðiauðlindinni er notaður til niðurgreiðslu á öðrum sviðum atvinnulífsins. Samkeppnisstaðan skekkist, fákeppni eykst og allir tapa. Mest þjóðin. Bubbi orti á sínum tíma: verbúðin er deyjandi heimur,kvótinn lá fyrir utan í dýpinu,kafbátur með útvalda innanborðssem brátt myndu stíga á land og eigna sér það. Flest virðist hafa komið á daginn í ljóði Bubba nema að verbúðin hefur aðeins breyst. Þjóðin sjálf situr nú í verbúðinni meðan að hinir útvöldu eflast og styrkjast. Ríkisstjórnin sér til þess. Og verbúðin heldur áfram. Verbúðin Ísland. Höfundur er formaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Sjávarútvegur Alþingi Viðreisn Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Sjá meira
Verbúðin á RÚV er eitt allra besta sjónvarpsþáttaefni síðari ára. Hún er hressileg upprifjun á umhverfi, tísku og tíðaranda ákveðins umbreytingartíma á íslensku samfélagi. Þótt Verbúðin sé ekki heimildarmynd þá er engu að síður eins og við hendumst aftur í tíma og rúmi. Raunsönn og jafnvel miskunnarlaus mynd er dregin upp af lífinu í verbúðum og sjávarþorpum landsins. Það er ýtt við okkur og við spurð af næstu kynslóð hvort þetta hafi virkilega verið svona. Sumir taka staðreyndavaktina á þættina meðan aðrir ræða böll og tísku eða tískuslys 8. og 9. áratugarins. Sem eru þó ekki meiri en svo að áhugi á gömlum fötum níunda áratugarins í kassa húsfrúar í Hafnarfirði hefur aukist til muna. Myndin af sjávarútvegi er ekki fullbúin Kvótakerfið var sett á laggirnar í kjölfar svörtu skýrslunnar svokölluðu og slæms ástands fiskistofna við landið. Síldarstofninn hafði hrunið áratuginn á undan og vildu menn koma í veg fyrir að það sama gerðist með þorskstofninn. Læra af reynslunni og sögunni. Það var í senn hyggilegt og skiljanlegt. Margt hefur tekist vel. Við byggjum nú á sjálfbærni og ákvarðanir um veiðar eru teknar út frá vísindalegum rökum og forsendum. Framleiðni, hagræðing og verðmætasköpun hefur aukist. Meðan að vinnslustörfum í landi hefur fækkað hefur öðrum verðmætum og fjölbreyttari störfum í kringum sjávarútveg fjölgað. Greinin hefur ýtt undir sprota og nýsköpunarfyrirtæki. Við rekum í grunninn öflugan sjávarútveg. Sem hægt væri að vera svo stolt af ef öll myndin hefði verið kláruð. En það hefur ekki tekist. Stærsta breytan hefur verið skilin eftir. Enn áratugum eftir gildistöku kvótakerfisins. Þjóðin var sett til hliðar. Og þar situr hún enn. Þrátt fyrir niðurstöðu Auðlindarnefndarinnar árið 2000 um gjald og tímabindingu veiðiheimilda og ákvæði fiskveiðistjórnunarlaga um sameign þjóðarinnar, þá er raunin sú að í dag er sjávarútvegurinn sameign fárra útvaldra. Arðgreiðslur út úr sjávarútvegi frá upphafi árs 2016 til ársins 2020 nema 70.5 milljörðum króna. Á sama tíma hefur greinin greitt 35.9 milljarða króna í veiðigjöld sem er um helmingur af þeirri upphæð sem eigendur sjávarútvegsfyrirtækja hafa fengið í arð. Af þeirri fjárhæð þarf ríkið síðan að greiða alla þjónustu við greinina eins og Hafró og Fiskistofu en sá kostnaður hleypur á milljörðum. Hagnaður útgerða fyrir skatta og gjöld frá upphafi árs 2011 til loka árs 2020 var 616 milljarðar. Á sama tíma greiddi sjávarútvegurinn tæplega 30 prósent í skatta, opinber gjöld og veiðigjöld. Óbreytt kerfi ógnar lýðræðinu að mati þjóðarinnar Í áratugi hefur verið rætt um að sátt þurfi að nást um fiskveiðistjórnunarkerfið og auðlindagjöld. Og að undirstrika ótvíræðan eignarétt þjóðarinnar í stjórnarskrá með tímabundnum samningum. Lítið hefur þokast þótt mikill meirihluti þjóðarinnar telji að greiða eigi markaðsgjald fyrir afnot af fiskimiðum landsmanna. Stór hluti þjóðarinnar telur einnig óbreytt fiskveiðistjórnunarkerfi ógni lýðræðinu. Ef ég væri í útgerð hefði ég áhyggjur og af þeim óstöðugleika sem þessu fylgir. Fyrirstaðan til réttlátra breytinga á nokkuð skynsömu kerfi eru þeir flokkar sem nú sitja í ríkisstjórn. Það sást ágætlega þegar unnið var að auðlindaákvæði í stjórnarskrá á síðasta kjörtímabili. Líka þegar taka átti ákvarðanir um fyrirkomulag veiðigjalda. Og jafnvel enn skýrar þegar ríkisstjórnin fór í vandræðalegan feluleik með skýrslu um eignatengsl sjávarútvegsfyrirtækja í íslensku atvinnulífi. Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi auglýsa nú grimmt að það velti margt á sjávarútvegi í samfélaginu. Það er hægt að taka undir það. En kaldhæðnin í orðum hagsmunasamtakanna er að fyrst og síðast verður ekki unnt að ná sátt um sjávarútveg nema útgerðin hætti þessum þvergirðingshætti og sleppi takinu. Ekki síst á stjórnarflokkunum. Þeir hreyfa sig lítt án græna ljóssins frá útgerðinni. Og opni hugann fyrir samtalinu við þjóðina um framtíðarfyrirkomulag. Á þessu veltur sáttin og réttlætið. Og dýrmætur fyrirsjáanleiki fyrir sjávarútveginn. Það er unnt að tryggja þjóðarhlutinn Málefnalega er ég sannfærð um að meirihluti sé á þingi til skynsamra breytinga á kerfinu. Líkt og er úti í samfélaginu. Fyrir eðlilegu gjaldi í gegnum markaðsleið, auðlindaákvæði í stjórnarskrá, tímabindingu veiðiréttarins, nýjum reglum sem bæta gegnsæi, hindra of mikla samþjöppun og tryggja dreifðari eignaraðild. Frumvörpin eru til. Viðreisn hefur séð til þess. Það er hægt að tryggja þjóðinni hlutinn sinn. Og það er líka hægt að tryggja harðduglegu fólki í útgerð hlutinn sinn. Eigendum, sjómönnum, fiskverkafólki. En þann pólitíska vilja er ekki að finna við ríkisstjórnarborðið. Þar eru allar breytingar blokkeraðar. Á meðan vex gjáin og tortryggnin í íslensku samfélagi. Ítök útgerða í öðrum atvinnugreinum aukast einnig samhliða. Gríðarlegur arður sjávarútvegsins af einkarétti á fiskveiðiauðlindinni er notaður til niðurgreiðslu á öðrum sviðum atvinnulífsins. Samkeppnisstaðan skekkist, fákeppni eykst og allir tapa. Mest þjóðin. Bubbi orti á sínum tíma: verbúðin er deyjandi heimur,kvótinn lá fyrir utan í dýpinu,kafbátur með útvalda innanborðssem brátt myndu stíga á land og eigna sér það. Flest virðist hafa komið á daginn í ljóði Bubba nema að verbúðin hefur aðeins breyst. Þjóðin sjálf situr nú í verbúðinni meðan að hinir útvöldu eflast og styrkjast. Ríkisstjórnin sér til þess. Og verbúðin heldur áfram. Verbúðin Ísland. Höfundur er formaður Viðreisnar.
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar