Hrávörustríðið – ný tegund heimsstyrjaldar Eldur Ólafsson skrifar 11. mars 2022 10:00 Innrásin í Úkraínu hefur veruleg áhrif á hrávöru, flutning á henni og hendur til að vinna hrávöru úr jörðu. Grunnur átakanna á svæðinu er beintengdur hagsmunum Rússa er kemur að hrávöru. Verð á olíu og öðrum málmum hefur hækkað gríðarlega út af vanfjárfestingu í þessum geirum á síðustu 15 árum. Með því að banna Rússum að selja hrávörur sínar þá hefur verðmæti hrávara skotist upp um tugi prósenta á örfáum dögum. Ekki er á það bætandi að birgðastaða er sögulega lág vegna Covid og því erfitt að metta markaðinn með birgðum enda er ekkert eftir inn á lager. Allt mun verða dýrara. Það sem við blasir er langvarandi verðbólga og verri lífskjör. Þetta hefur bein áhrif á Ísland en Ísland er að flytja inn jarðefnaeldsneyti síðustu ár fyrir um 60-80 milljarða. Þetta mun hækka gríðarlega og mun hafa áhrif á hagkerfið okkar. Á sama tíma áætla íslensk stjórnvöld að við þurfum að byggja um 100MW af raforku á ári til að mæta aukinni raforkunotkun og gera okkur óháð innflutningi á olíu. Þess ber þó að geta að þessi 100MW munu kosta okkur í fjárfestingu um 30-50 milljarða á ári. Nýting auðlinda/hrávöru er það sem við þurfum til að geta notið lífskjara alls annars en þrátt fyrir það þá hafa vestrænir valdhafa eftirlátið löndum líkt og Rússlandi að bæði framleiða hrávöru og stýra þeim markaði. Rússar framleiða um 15 prósent af olíu og gasi sem heimurinn þarf á að halda árlega, um 40% af kalí (potash) sem er uppistaðan í áburði kemur þaðan (að meðtöldu leppríkinu Hvíta-Rússlandi). Rússar og Úkraína framleiða um 30 prósent af öllu korni í heiminum. Af krítískum málmum þá framleiða Rússar á bilinu 5-40 prósent, eftir málmtegund. Ekki nóg með það að Rússar stýri stórum parti af þessari framleiðslu þá hafa önnur ríki eins og Kína, sem hafa ekki lengur eins mikið af auðlindum innan síns lands, keypt upp slíkar auðlindir frá Afríku og Suður-Ameríku, sérstaklega eftir 2012. Fjárfestar í hinum vestræna heimi eru með að meðaltali minna en 1% af fjármagni sínu úthlutað í hrávöru eins og olíu og málmum. Af þessu eina prósenti eru um 80% af því olía, gas og kol og um 20% af því eru málmar. Fjárfestar hafa á undanförnum árum fjárfest að stórum hluta í Facebook, Amazon, Google, Microsoft, Netflix og fleiri tæknifyrirtækjum en þar liggur meginþorri fjárfestinga í heiminum. Yfir 90% af orkuþörf mannsins er mætt með olíu, gasi og kolum. Til skamms tíma eru við háð þessari orku. En í stað þess að fasa þetta út og horfast í augu við lofslagsvandann þá höfum við um nokkurt skeið ákveðið að taka ekki ábyrgð á okkar afkomu og lífi og sett skorður við fjárfestingar í þessum orkugjöfum og látið löndum sem kenna stjórnarfar sitt við einræði frekar en lýðræði það eftir að nýta og selja okkur orkuna. Eitt sláandi dæmi er frá Þýskalandi sem slökkti á kjarnorkuverum sínum í framhaldinu á sprengingu í kjarnorkuverinu í Fukushima í Japan 2011. Eftir lokanir er landið nú háð Rússum um orku í formi gass. Það átti að vera augljóst hvert stefndi þegar Rússar réðust inn í Úkraínu 2014. Meirihluti gasleiðslna Rússa fer í gegnum Úkraínu. Svo ekki sé minnst á gríðarlegar auðlindir Úkraínu sem hefur gengið undir nafninu matarkarfa Evrópu. En viðbrögðin voru engin. Árið 2015 réðust Rússar inn í Sýrland í beinni andstöðu við vesturveldin. Ástæðan voru áform um að leggja gasleiðslu frá Miðausturlöndum til Evrópu sem hefði þýtt það að Rússar hefðu ekki haft sömu tök á evrópskum gasmarkaði. Nokkrum vikum fyrir stríðið í Úkraínu héldu Rússar stóra heræfingu undan ströndum Noregs en þeir eru með eina stærstu flotastöð sína rétt norðar en Noregur. Ef Rússar myndu ógna olíu- og gasframleiðslu Noregs þá á Evrópa ekki í mörg hús að venda. Allir helstu málmar sem þarf til að gera heiminn grænan eru í Grænlandi. Yfir 10 námur eru tilbúnar til uppbyggingar. Þetta yrði bein ógn við afgerandi stöðu sumra landa á sviði námuvinnslu þegar námavinnsla hefst í Grænlandi sem hefur bein áhrif á okkur Íslendinga sem varðstöð Norður-Atlantshafsins ef Grænlandi og okkur er ógnað. Nú er verið að senda sendinefndir BNA til Venesúela og Íran til að semja um kaup á olíu til að vega upp á móti því sem fer út af markaðinum þegar Rússar hverfa þaðan. En hafa þarf hugfast hverjir hafa stutt við bakið á þessum þjóðum þegar Vesturlönd snéru bakinu við þeim, nú Rússar og Kínverjar. Núverandi staða er mjög alvarleg og við megum ekki gera sömu mistök og þjóðarleiðtogar hafa gert síðustu 10 árin og gera ekki neitt. Nú er tími tilfinningastjórnmála og/eða popúlista lokið, við þurfum að sýna fyrirhyggju og vil ég leggja til 4 hugmyndir til skoðunar sem þarf bæði kjark og þor, auk langtímahugsunar og staðfestu, til að geta orðið að veruleika. Við þurfum að opna fyrir fjárfestingu frá Bandaríkjunum og standa við skuldbindingar okkar við Nato til tryggja öryggi Norður-Atlandshafsríkjana. Við þurfum að tryggja okkur nauðsynlegar hrávörur fyrir efnahag okkar næstu árin á meðan ógnin við heimsfrið er til staðar, þ.e. ef út af bregður þá erum við með möguleika að sjá okkur farborða til skemmri tíma. Við þurfum að tvöfalda orkuframleiðslu Íslands á jarðhitasvæðunum okkar til að auka framleiðslu gufu, heits og kalds vatns til að framleiða til dæmis rafmagn, rafeldsneyti, áburð og matvöru til að auka sjálfbærni og vera ekki öðrum háð. Samstarfið North Atlantic Alliance verði að veruleika en við þurfum að stuðla að því að lönd sem hafa svipuð gildi og við, t.d. Noregur, Færeyjar, Grænland, Danmörk, Kanada, Bandaríkin og Bretland, vinnum saman að því að gera okkur sjálfbær um auðlindir og setjum fókus á að færa heiminn frá kolum og olíu til grænnar orku. Stríðið um auðlindirnar er hafið, látum ekki okkar eftir liggja. Við erum menntuð og harðdugleg þjóð og gerum það sem við Íslendingar gerum best. Leggjum í nauðsynlegar framkvæmdir og verndum frelsið. Höfundur er jarðfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bensín og olía Innrás Rússa í Úkraínu NATO Orkumál Eldur Ólafsson Námuvinnsla Mest lesið Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Sjá meira
Innrásin í Úkraínu hefur veruleg áhrif á hrávöru, flutning á henni og hendur til að vinna hrávöru úr jörðu. Grunnur átakanna á svæðinu er beintengdur hagsmunum Rússa er kemur að hrávöru. Verð á olíu og öðrum málmum hefur hækkað gríðarlega út af vanfjárfestingu í þessum geirum á síðustu 15 árum. Með því að banna Rússum að selja hrávörur sínar þá hefur verðmæti hrávara skotist upp um tugi prósenta á örfáum dögum. Ekki er á það bætandi að birgðastaða er sögulega lág vegna Covid og því erfitt að metta markaðinn með birgðum enda er ekkert eftir inn á lager. Allt mun verða dýrara. Það sem við blasir er langvarandi verðbólga og verri lífskjör. Þetta hefur bein áhrif á Ísland en Ísland er að flytja inn jarðefnaeldsneyti síðustu ár fyrir um 60-80 milljarða. Þetta mun hækka gríðarlega og mun hafa áhrif á hagkerfið okkar. Á sama tíma áætla íslensk stjórnvöld að við þurfum að byggja um 100MW af raforku á ári til að mæta aukinni raforkunotkun og gera okkur óháð innflutningi á olíu. Þess ber þó að geta að þessi 100MW munu kosta okkur í fjárfestingu um 30-50 milljarða á ári. Nýting auðlinda/hrávöru er það sem við þurfum til að geta notið lífskjara alls annars en þrátt fyrir það þá hafa vestrænir valdhafa eftirlátið löndum líkt og Rússlandi að bæði framleiða hrávöru og stýra þeim markaði. Rússar framleiða um 15 prósent af olíu og gasi sem heimurinn þarf á að halda árlega, um 40% af kalí (potash) sem er uppistaðan í áburði kemur þaðan (að meðtöldu leppríkinu Hvíta-Rússlandi). Rússar og Úkraína framleiða um 30 prósent af öllu korni í heiminum. Af krítískum málmum þá framleiða Rússar á bilinu 5-40 prósent, eftir málmtegund. Ekki nóg með það að Rússar stýri stórum parti af þessari framleiðslu þá hafa önnur ríki eins og Kína, sem hafa ekki lengur eins mikið af auðlindum innan síns lands, keypt upp slíkar auðlindir frá Afríku og Suður-Ameríku, sérstaklega eftir 2012. Fjárfestar í hinum vestræna heimi eru með að meðaltali minna en 1% af fjármagni sínu úthlutað í hrávöru eins og olíu og málmum. Af þessu eina prósenti eru um 80% af því olía, gas og kol og um 20% af því eru málmar. Fjárfestar hafa á undanförnum árum fjárfest að stórum hluta í Facebook, Amazon, Google, Microsoft, Netflix og fleiri tæknifyrirtækjum en þar liggur meginþorri fjárfestinga í heiminum. Yfir 90% af orkuþörf mannsins er mætt með olíu, gasi og kolum. Til skamms tíma eru við háð þessari orku. En í stað þess að fasa þetta út og horfast í augu við lofslagsvandann þá höfum við um nokkurt skeið ákveðið að taka ekki ábyrgð á okkar afkomu og lífi og sett skorður við fjárfestingar í þessum orkugjöfum og látið löndum sem kenna stjórnarfar sitt við einræði frekar en lýðræði það eftir að nýta og selja okkur orkuna. Eitt sláandi dæmi er frá Þýskalandi sem slökkti á kjarnorkuverum sínum í framhaldinu á sprengingu í kjarnorkuverinu í Fukushima í Japan 2011. Eftir lokanir er landið nú háð Rússum um orku í formi gass. Það átti að vera augljóst hvert stefndi þegar Rússar réðust inn í Úkraínu 2014. Meirihluti gasleiðslna Rússa fer í gegnum Úkraínu. Svo ekki sé minnst á gríðarlegar auðlindir Úkraínu sem hefur gengið undir nafninu matarkarfa Evrópu. En viðbrögðin voru engin. Árið 2015 réðust Rússar inn í Sýrland í beinni andstöðu við vesturveldin. Ástæðan voru áform um að leggja gasleiðslu frá Miðausturlöndum til Evrópu sem hefði þýtt það að Rússar hefðu ekki haft sömu tök á evrópskum gasmarkaði. Nokkrum vikum fyrir stríðið í Úkraínu héldu Rússar stóra heræfingu undan ströndum Noregs en þeir eru með eina stærstu flotastöð sína rétt norðar en Noregur. Ef Rússar myndu ógna olíu- og gasframleiðslu Noregs þá á Evrópa ekki í mörg hús að venda. Allir helstu málmar sem þarf til að gera heiminn grænan eru í Grænlandi. Yfir 10 námur eru tilbúnar til uppbyggingar. Þetta yrði bein ógn við afgerandi stöðu sumra landa á sviði námuvinnslu þegar námavinnsla hefst í Grænlandi sem hefur bein áhrif á okkur Íslendinga sem varðstöð Norður-Atlantshafsins ef Grænlandi og okkur er ógnað. Nú er verið að senda sendinefndir BNA til Venesúela og Íran til að semja um kaup á olíu til að vega upp á móti því sem fer út af markaðinum þegar Rússar hverfa þaðan. En hafa þarf hugfast hverjir hafa stutt við bakið á þessum þjóðum þegar Vesturlönd snéru bakinu við þeim, nú Rússar og Kínverjar. Núverandi staða er mjög alvarleg og við megum ekki gera sömu mistök og þjóðarleiðtogar hafa gert síðustu 10 árin og gera ekki neitt. Nú er tími tilfinningastjórnmála og/eða popúlista lokið, við þurfum að sýna fyrirhyggju og vil ég leggja til 4 hugmyndir til skoðunar sem þarf bæði kjark og þor, auk langtímahugsunar og staðfestu, til að geta orðið að veruleika. Við þurfum að opna fyrir fjárfestingu frá Bandaríkjunum og standa við skuldbindingar okkar við Nato til tryggja öryggi Norður-Atlandshafsríkjana. Við þurfum að tryggja okkur nauðsynlegar hrávörur fyrir efnahag okkar næstu árin á meðan ógnin við heimsfrið er til staðar, þ.e. ef út af bregður þá erum við með möguleika að sjá okkur farborða til skemmri tíma. Við þurfum að tvöfalda orkuframleiðslu Íslands á jarðhitasvæðunum okkar til að auka framleiðslu gufu, heits og kalds vatns til að framleiða til dæmis rafmagn, rafeldsneyti, áburð og matvöru til að auka sjálfbærni og vera ekki öðrum háð. Samstarfið North Atlantic Alliance verði að veruleika en við þurfum að stuðla að því að lönd sem hafa svipuð gildi og við, t.d. Noregur, Færeyjar, Grænland, Danmörk, Kanada, Bandaríkin og Bretland, vinnum saman að því að gera okkur sjálfbær um auðlindir og setjum fókus á að færa heiminn frá kolum og olíu til grænnar orku. Stríðið um auðlindirnar er hafið, látum ekki okkar eftir liggja. Við erum menntuð og harðdugleg þjóð og gerum það sem við Íslendingar gerum best. Leggjum í nauðsynlegar framkvæmdir og verndum frelsið. Höfundur er jarðfræðingur.
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun