Hvenær erum við að tala um gerendameðvirkni og hvenær er þetta gerendastuðningur? Diljá Ámundadóttir Zoëga skrifar 19. apríl 2022 14:02 Hugtakið gerendameðvirkni hefur verið í mikilli notkun í umræðunni um ofbeldi á undanförnum misserum. Í MeToo-bylgjunni sem hófst fyrir um það bil ári síðan jókst orðanotkunin til muna - eða á sama tíma og við sáum þolendur nafngreina gerendur sína opinberlega. Margir hverjir eru þjóðþekktir einstaklingar og allir eiga þeir líka sitt net af aðstandendum. Við svona opinbera afhjúpun gerenda myndast hjá aðdáendum og aðstandendum þeirra einhverskonar togstreita sem þau svo tjá sig um á vettvangi fjölmiðla og samfélagsmiðla. Sú orðræða og umræða hefur verið kölluð gerendameðvirkni. Ég veit ekki hvort ég sé ein um það að hafa flækt það aðeins fyrir mér að nota orðið meðvirkni í þessu samhengi. Mig langar aðeins að fá að velta vöngum yfir þessu hugtaki hér í þessum pistli. Ég skilgreindi sjálfa mig sem meðvirka lengi vel og það var í samhengi þess að hafa alist upp við alkóhólisma og öryggisleysi. Ég sótti til að mynda fundi hjá 12 spora samtökunum AlAnon í mörg ár til að fá bata frá meðvirkni með ágætum árangri. Á sl. árum hef ég svo áttað mig á því hugtakið meðvirkni er skilgreint á mismunandi vegu og er mögulega ennþá að taka breytingum. Einnig er spurning um hversu vítt hugtakið skuli túlkað og hvort það sé hægt að greina meðvirkni sem sjúkdóm. Einkenni meðvirkni og hvernig verður hún til Fimm kjarnaeinkenni meðvirks einstaklings, samkvæmt Pia Mellody (1989)*, sem staðist hafa tímans tönn, eru eftirfarandi: 1. Erfiðleikar með að upplifa stöðugt og gott sjálfsmat 2. Erfiðleikar með að setja sér og öðrum mörk. 3. Erfiðleikar með að skilgreina og gangast við eigin upplifunum 4. Erfiðleikar með að skilgreina og mæta eigin þörfum. 5. Erfiðleikar með að hvíla í sjálfum sér og finna tilfinningum sínum heilbrigðan farveg. Þessi fimm höfuðeinkenni meðvirkni birtast í viðleitni manneskju til að reyna að stýra umhverfi sínu. Önnur einkenni, eins og að taka ábyrgð á tilfinningum annarra, eru algeng sem og erfiðleikar í nánum samböndum. Ofuráhersla á stjórnun og tilraunir til að breyta öðrum eru kannski þau einkenni sem best eru þekkt, en þau eiga oft við aðstandendur alkóhólista sem og fullorðin börn fíkla og alkóhólista. Meðvirkar manneskjur verða háðar því hvað öðrum finnst um þær. Vegna lágs sjálfsmats sækja þær óspart í samþykki útávið og finna þá aðeins fyrir mikilvægi sínu ef þeim er hrósað. Þær forðast það að rugga bátnum vegna ótta við að einhverjum mislíki þeirra gjörðir.Innra með sér er hin meðvirka manneskja að kljást við skömm og einmanaleika samhliða tilfinninguni fyrir því að vera ekki í lagi sem manneskja. Segja má að sá meðvirkir hafi í raun ekki neitt eigið sjálf, heldur stjórnist af umhverfi sínu eins og laufblað í vindi.Orsök meðvirkni má oftast nær rekja til uppeldis í vanvirku (e. dysfunctional) fjölskyldukerfi hvers konar. Börn sem alast til að mynda upp við ofbeldi nota varnaraðferðir til að lifa af sársauka og ótta og þær aðferðir geta svo þróast í að verða meðvirkni. Meðvirkni eða stuðningur? Ástæðan fyrir því að ég hef verið að flækja það fyrir mér að kalla fólk, sem tekur upp hanskann fyrir ofbeldismenn og jafnvel gera þá að þolendum, gerendameðvirk er að ég horfi á orsaksamhengið meðvirkninnar. Horfi til hvaðan hún kemur og hvernig hún varð til líkt og ég fer yfir hér að ofan. Ég sá til dæmis engin framangreind einkenni meðvirkni í pistli þjóðþekktrar leikkonu, sem fór víða í sl. viku. Ég las pistilinn sem stuðningsyfirlýsingu við gerendur sem hafa upplifað útskúfun og gagnrýni á byltingar, baráttur og bylgjur á borð við MeToo. En auðvitað er svona lestur persónubundin túlkun hvers og eins. Þess má geta að þessi tilteknu skrif fengu svo mikinn stuðning í formi like-a, stuðning í athugasemdum og deilinga. Það er eðlilega sársaukafullt fyrir þolendur sem eru að kljást við afleiðingar ofbeldis sem þau hafa orðið fyrir að sjá gerendur ofbeldis fá svona ótvíræðan stuðning og í einhverjum tilfellum aumkun. Það sem þolendur eiga sameiginlegt er að þau vilja öll fá viðurkenningu á því að á þeim var brotið. Ég velti því fyrir mér hvort við getum alltaf kallað stuðning, af þessum toga, meðvirkni og þá án þess að vita hvaðan meðvirknin kemur og hvernig hún varð til?Hér er nefnilega oft um fólk sem tekur einfaldlega upplýsta ákvörðun um að vera gerendastyðjandi. Þurfum við ekki að fara að greina þar á milli? Höfundur er með diplómu í sálgæslufræðum á meistarastigi og baráttukona gegn ofbeldi *Heimild: Meðvirkni - orsakir, einkenni og úrræði eftir Pia Mellody 1989 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein MeToo Kynferðisofbeldi Diljá Ámundadóttir Zoëga Mest lesið Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hamingjan grundvallast á gæðum hugsananna Árni Már Jensson skrifar Skoðun Hátt reitt til höggs Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Brennt barn forðast eldinn Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Varnir gegn gagnagíslatökum Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Uppbygging almannahagsmuna á Íslandi Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Málað sig út í horn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Full orkuskipti ríkisflota og samgönguþjónustu fyrir 2030 Sigurður Friðleifsson skrifar Skoðun Einelti er veruleikabrenglun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Lýtalaus íslenska“ er ekki til Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Hvatning til mótshaldara Landsmóts hestamanna Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Áróður Kremls gegn Úkraínu og NATO Guðni Freyr Öfjörð skrifar Sjá meira
Hugtakið gerendameðvirkni hefur verið í mikilli notkun í umræðunni um ofbeldi á undanförnum misserum. Í MeToo-bylgjunni sem hófst fyrir um það bil ári síðan jókst orðanotkunin til muna - eða á sama tíma og við sáum þolendur nafngreina gerendur sína opinberlega. Margir hverjir eru þjóðþekktir einstaklingar og allir eiga þeir líka sitt net af aðstandendum. Við svona opinbera afhjúpun gerenda myndast hjá aðdáendum og aðstandendum þeirra einhverskonar togstreita sem þau svo tjá sig um á vettvangi fjölmiðla og samfélagsmiðla. Sú orðræða og umræða hefur verið kölluð gerendameðvirkni. Ég veit ekki hvort ég sé ein um það að hafa flækt það aðeins fyrir mér að nota orðið meðvirkni í þessu samhengi. Mig langar aðeins að fá að velta vöngum yfir þessu hugtaki hér í þessum pistli. Ég skilgreindi sjálfa mig sem meðvirka lengi vel og það var í samhengi þess að hafa alist upp við alkóhólisma og öryggisleysi. Ég sótti til að mynda fundi hjá 12 spora samtökunum AlAnon í mörg ár til að fá bata frá meðvirkni með ágætum árangri. Á sl. árum hef ég svo áttað mig á því hugtakið meðvirkni er skilgreint á mismunandi vegu og er mögulega ennþá að taka breytingum. Einnig er spurning um hversu vítt hugtakið skuli túlkað og hvort það sé hægt að greina meðvirkni sem sjúkdóm. Einkenni meðvirkni og hvernig verður hún til Fimm kjarnaeinkenni meðvirks einstaklings, samkvæmt Pia Mellody (1989)*, sem staðist hafa tímans tönn, eru eftirfarandi: 1. Erfiðleikar með að upplifa stöðugt og gott sjálfsmat 2. Erfiðleikar með að setja sér og öðrum mörk. 3. Erfiðleikar með að skilgreina og gangast við eigin upplifunum 4. Erfiðleikar með að skilgreina og mæta eigin þörfum. 5. Erfiðleikar með að hvíla í sjálfum sér og finna tilfinningum sínum heilbrigðan farveg. Þessi fimm höfuðeinkenni meðvirkni birtast í viðleitni manneskju til að reyna að stýra umhverfi sínu. Önnur einkenni, eins og að taka ábyrgð á tilfinningum annarra, eru algeng sem og erfiðleikar í nánum samböndum. Ofuráhersla á stjórnun og tilraunir til að breyta öðrum eru kannski þau einkenni sem best eru þekkt, en þau eiga oft við aðstandendur alkóhólista sem og fullorðin börn fíkla og alkóhólista. Meðvirkar manneskjur verða háðar því hvað öðrum finnst um þær. Vegna lágs sjálfsmats sækja þær óspart í samþykki útávið og finna þá aðeins fyrir mikilvægi sínu ef þeim er hrósað. Þær forðast það að rugga bátnum vegna ótta við að einhverjum mislíki þeirra gjörðir.Innra með sér er hin meðvirka manneskja að kljást við skömm og einmanaleika samhliða tilfinninguni fyrir því að vera ekki í lagi sem manneskja. Segja má að sá meðvirkir hafi í raun ekki neitt eigið sjálf, heldur stjórnist af umhverfi sínu eins og laufblað í vindi.Orsök meðvirkni má oftast nær rekja til uppeldis í vanvirku (e. dysfunctional) fjölskyldukerfi hvers konar. Börn sem alast til að mynda upp við ofbeldi nota varnaraðferðir til að lifa af sársauka og ótta og þær aðferðir geta svo þróast í að verða meðvirkni. Meðvirkni eða stuðningur? Ástæðan fyrir því að ég hef verið að flækja það fyrir mér að kalla fólk, sem tekur upp hanskann fyrir ofbeldismenn og jafnvel gera þá að þolendum, gerendameðvirk er að ég horfi á orsaksamhengið meðvirkninnar. Horfi til hvaðan hún kemur og hvernig hún varð til líkt og ég fer yfir hér að ofan. Ég sá til dæmis engin framangreind einkenni meðvirkni í pistli þjóðþekktrar leikkonu, sem fór víða í sl. viku. Ég las pistilinn sem stuðningsyfirlýsingu við gerendur sem hafa upplifað útskúfun og gagnrýni á byltingar, baráttur og bylgjur á borð við MeToo. En auðvitað er svona lestur persónubundin túlkun hvers og eins. Þess má geta að þessi tilteknu skrif fengu svo mikinn stuðning í formi like-a, stuðning í athugasemdum og deilinga. Það er eðlilega sársaukafullt fyrir þolendur sem eru að kljást við afleiðingar ofbeldis sem þau hafa orðið fyrir að sjá gerendur ofbeldis fá svona ótvíræðan stuðning og í einhverjum tilfellum aumkun. Það sem þolendur eiga sameiginlegt er að þau vilja öll fá viðurkenningu á því að á þeim var brotið. Ég velti því fyrir mér hvort við getum alltaf kallað stuðning, af þessum toga, meðvirkni og þá án þess að vita hvaðan meðvirknin kemur og hvernig hún varð til?Hér er nefnilega oft um fólk sem tekur einfaldlega upplýsta ákvörðun um að vera gerendastyðjandi. Þurfum við ekki að fara að greina þar á milli? Höfundur er með diplómu í sálgæslufræðum á meistarastigi og baráttukona gegn ofbeldi *Heimild: Meðvirkni - orsakir, einkenni og úrræði eftir Pia Mellody 1989
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun