Sérreglur fyrir sjávarútveginn eða eðlilegt gjald? Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar 10. ágúst 2022 08:01 Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Í lögum um stjórn fiskveiða er þetta orðað með eins skýrum hætti og hægt er. Þar segir að úthlutun veiðiheimilda myndi hvorki eignarrétt né óafturkallanlegt forræði yfir veiðiheimildum. Löggjafinn gæti ekki verið skýrari: heimild til að veiða jafngildi ekki eign yfir heimildunum. Veruleikinn er hins vegar annar. Kvóti gengur kaupum og sölum milli útgerða eins og hver önnur eign. Afnotin af veiðiheimildunum eru ótímabundin. Við höfum, bara í sumar, séð aukna samþjöppun á þessari sameign þjóðarinnar og þróunin er að örfáar fjölskyldur munu fara með hana sem sína eigin. Sameign þjóðarinnar verður að sameign innan nokkurra fjölskyldna. Stærsta réttlætismál íslensks samfélags Hagsmunirnir eru gríðarlegir sem birtast t.d. í harkalegum viðbrögðum við heilbrigðri umræðu um þessa stöðu. Sjálfstæðisflokkurinn sem í orði er flokkur markaðarins berst gegn öllum breytingum í þá átt að réttur til veiða verði til afnota en ekki til eignar. Flokkurinn berst gegn því að veiðiréttindi verði tímabundin en ekki eilíf. Og hann berst gegn því að greitt verði markaðsverð fyrir veiðiréttindin en ekki málamyndagjald. Umræða og gagnrýni er afgreidd sem öfund og svarað með útúrsnúningum um að það eigi ekki að tala atvinnugreinina niður. Það vakti mikla athygli þegar Seðlabankastjóri sagðist telja að Íslandi væri að miklu leyti stjórnað af hagsmunahópum og bætti við að það væri „meiri háttar mál að lenda uppi á kant við þá“. Í þeirri umræðu sem hófst við kaup Síldarvinnslunnar á Vísi fyrir 31 milljarð koma þessi orð Seðlabankastjóra aftur upp í hugann. Við kaupin lýsti Katrín Jakobsdóttir yfir áhyggjum af samþjöppun í sjávarútvegi og biðlaði til þess að fyrirtæki í sjávarútvegi sýndu samfélagslega ábyrgð. Hún deilir þessum áhyggjum með um þremur fjórðu hlutum þjóðarinnar sem hafa áhyggjur af samþjöppun í íslenskum sjávarútvegi skv. nýrri könnun. Sigurður Ingi Jóhannsson brást við með að segja að tími væri kominn á gjörbreytta gjaldtöku fyrir afnot af auðlindinni. Það verður fróðlegt að fylgjast með formönnum þessara tveggja ríkisstjórnarflokka þegar þing kemur saman í haust og hvort þau leggi fram einhverjar tillögur sem gætu rímað við orð þeirra og áhyggjur af stöðu mála. En vandamálið er auðvitað að það munu þau ekki gera því Sjálfstæðisflokkurinn ræður för þegar kemur að stefnu í sjávarútvegsmálum ríkisstjórnarinnar. Ekki í þágu þjóðarinnar Frumvarp Katrínar Jakobsdóttur um auðlindaákvæði í stjórnarskrá sagði allt sem segja þurfti í þessu samhengi. Þar var vissulega talað um þjóðareign en það orð fékk enga merkingu. Til að gefa orðinu þjóðareign raunverulega merkingu þarf skýrt orðalag um að nýting á sameiginlegri auðlind sé gerð með tímabundnum samningum og að fyrir hana skuli greitt eðlilegt gjald. Þannig myndu upphafsorð laga um stjórn fiskveiða loksins öðlast þá merkingu og niðurstöðu sem til var ætlast. Tímabinding réttinda er reyndar gegnumgangandi í lögum um auðlindir þegar stjórnvöld úthluta nýtingarrétti á náttúruauðlindum í þjóðareign. Dæmin er að finna í orkulögum, í lögum um fiskeldi, í lögum um rannsóknir og nýtingu auðlinda í jörðu. Og í frumvarpi ríkisstjórnarinnar sjálfrar um Hálendisþjóðgarð var líka talað um tímabundna samninga. Hvers vegna gildir sérregla um sjávarauðlindina? Þetta er heildarmyndin sem við blasir. Þjóðin hefur kallað eftir heilbrigðum leikreglum um sjávarauðlindina. En okkur hefur hvorki auðnast að ná um hana réttlæti né sátt. Samkvæmt skoðanakönnun Gallup vilja um 77% þjóðarinnar að útgerðir landsins greiði markaðsgjald fyrir afnot af fiskveiðiauðlindinni. Arðgreiðslur út úr sjávarútvegi frá 2016 til 2020 námu meira en 70 milljörðum króna. Útgerðir greiddu á sama tíma tæpa 35 milljarða í veiðigjöld. Veiðigjöldin voru sem sagt bara helmingur þess sem eigendur sjávarútvegsfyrirtækjanna greiddu sjálfum sér í arð. Markaðsgjald færir þjóðinni sanngjarnan hlut Viðreisn hefur talað fyrir réttlæti um þessa sameiginlegu auðlind, að greitt verði markaðsgjald fyrir aðgang að fiskimiðunum. Þeir sem núna veiða gætu gert það áfram en myndu hins vegar borga eðlilegt gjald fyrir. Við viljum að ákveðinn hluti kvótans fari á markað á hverju ári. Þannig fæst markaðstengt gjald fyrir aðgang að fiskimiðunum sem mun skila íslensku þjóðarbúi umtalsvert hærri tekjum en nú er. Við viljum að þeir milljarðar sem fengjust með þessari leið færu í innviðasjóð sem kæmi byggðunum sem veiða fiskinn til góða. Við viljum sanngjarnt verð fyrir afnot af auðlindinni sem öll þjóðin á saman. Og að auðlindagjaldið nýtist til að efla uppbyggingu á innviðum landsins, styrkja tekjustofna sveitarfélaga og gera sjávarbyggðirnar enn öflugri. Höfundur er þingmaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Viðreisn Alþingi Sjávarútvegur Síldarvinnslan Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Sjá meira
Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Í lögum um stjórn fiskveiða er þetta orðað með eins skýrum hætti og hægt er. Þar segir að úthlutun veiðiheimilda myndi hvorki eignarrétt né óafturkallanlegt forræði yfir veiðiheimildum. Löggjafinn gæti ekki verið skýrari: heimild til að veiða jafngildi ekki eign yfir heimildunum. Veruleikinn er hins vegar annar. Kvóti gengur kaupum og sölum milli útgerða eins og hver önnur eign. Afnotin af veiðiheimildunum eru ótímabundin. Við höfum, bara í sumar, séð aukna samþjöppun á þessari sameign þjóðarinnar og þróunin er að örfáar fjölskyldur munu fara með hana sem sína eigin. Sameign þjóðarinnar verður að sameign innan nokkurra fjölskyldna. Stærsta réttlætismál íslensks samfélags Hagsmunirnir eru gríðarlegir sem birtast t.d. í harkalegum viðbrögðum við heilbrigðri umræðu um þessa stöðu. Sjálfstæðisflokkurinn sem í orði er flokkur markaðarins berst gegn öllum breytingum í þá átt að réttur til veiða verði til afnota en ekki til eignar. Flokkurinn berst gegn því að veiðiréttindi verði tímabundin en ekki eilíf. Og hann berst gegn því að greitt verði markaðsverð fyrir veiðiréttindin en ekki málamyndagjald. Umræða og gagnrýni er afgreidd sem öfund og svarað með útúrsnúningum um að það eigi ekki að tala atvinnugreinina niður. Það vakti mikla athygli þegar Seðlabankastjóri sagðist telja að Íslandi væri að miklu leyti stjórnað af hagsmunahópum og bætti við að það væri „meiri háttar mál að lenda uppi á kant við þá“. Í þeirri umræðu sem hófst við kaup Síldarvinnslunnar á Vísi fyrir 31 milljarð koma þessi orð Seðlabankastjóra aftur upp í hugann. Við kaupin lýsti Katrín Jakobsdóttir yfir áhyggjum af samþjöppun í sjávarútvegi og biðlaði til þess að fyrirtæki í sjávarútvegi sýndu samfélagslega ábyrgð. Hún deilir þessum áhyggjum með um þremur fjórðu hlutum þjóðarinnar sem hafa áhyggjur af samþjöppun í íslenskum sjávarútvegi skv. nýrri könnun. Sigurður Ingi Jóhannsson brást við með að segja að tími væri kominn á gjörbreytta gjaldtöku fyrir afnot af auðlindinni. Það verður fróðlegt að fylgjast með formönnum þessara tveggja ríkisstjórnarflokka þegar þing kemur saman í haust og hvort þau leggi fram einhverjar tillögur sem gætu rímað við orð þeirra og áhyggjur af stöðu mála. En vandamálið er auðvitað að það munu þau ekki gera því Sjálfstæðisflokkurinn ræður för þegar kemur að stefnu í sjávarútvegsmálum ríkisstjórnarinnar. Ekki í þágu þjóðarinnar Frumvarp Katrínar Jakobsdóttur um auðlindaákvæði í stjórnarskrá sagði allt sem segja þurfti í þessu samhengi. Þar var vissulega talað um þjóðareign en það orð fékk enga merkingu. Til að gefa orðinu þjóðareign raunverulega merkingu þarf skýrt orðalag um að nýting á sameiginlegri auðlind sé gerð með tímabundnum samningum og að fyrir hana skuli greitt eðlilegt gjald. Þannig myndu upphafsorð laga um stjórn fiskveiða loksins öðlast þá merkingu og niðurstöðu sem til var ætlast. Tímabinding réttinda er reyndar gegnumgangandi í lögum um auðlindir þegar stjórnvöld úthluta nýtingarrétti á náttúruauðlindum í þjóðareign. Dæmin er að finna í orkulögum, í lögum um fiskeldi, í lögum um rannsóknir og nýtingu auðlinda í jörðu. Og í frumvarpi ríkisstjórnarinnar sjálfrar um Hálendisþjóðgarð var líka talað um tímabundna samninga. Hvers vegna gildir sérregla um sjávarauðlindina? Þetta er heildarmyndin sem við blasir. Þjóðin hefur kallað eftir heilbrigðum leikreglum um sjávarauðlindina. En okkur hefur hvorki auðnast að ná um hana réttlæti né sátt. Samkvæmt skoðanakönnun Gallup vilja um 77% þjóðarinnar að útgerðir landsins greiði markaðsgjald fyrir afnot af fiskveiðiauðlindinni. Arðgreiðslur út úr sjávarútvegi frá 2016 til 2020 námu meira en 70 milljörðum króna. Útgerðir greiddu á sama tíma tæpa 35 milljarða í veiðigjöld. Veiðigjöldin voru sem sagt bara helmingur þess sem eigendur sjávarútvegsfyrirtækjanna greiddu sjálfum sér í arð. Markaðsgjald færir þjóðinni sanngjarnan hlut Viðreisn hefur talað fyrir réttlæti um þessa sameiginlegu auðlind, að greitt verði markaðsgjald fyrir aðgang að fiskimiðunum. Þeir sem núna veiða gætu gert það áfram en myndu hins vegar borga eðlilegt gjald fyrir. Við viljum að ákveðinn hluti kvótans fari á markað á hverju ári. Þannig fæst markaðstengt gjald fyrir aðgang að fiskimiðunum sem mun skila íslensku þjóðarbúi umtalsvert hærri tekjum en nú er. Við viljum að þeir milljarðar sem fengjust með þessari leið færu í innviðasjóð sem kæmi byggðunum sem veiða fiskinn til góða. Við viljum sanngjarnt verð fyrir afnot af auðlindinni sem öll þjóðin á saman. Og að auðlindagjaldið nýtist til að efla uppbyggingu á innviðum landsins, styrkja tekjustofna sveitarfélaga og gera sjávarbyggðirnar enn öflugri. Höfundur er þingmaður Viðreisnar.
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun