Landbúnaðarstefna og búvörusamningar Hermann Ingi Gunnarsson skrifar 13. febrúar 2023 12:00 Fyrir helgi birti matvælaráðherra inn á samráðsgátt stjórnvalda Tillögu að þingsályktun um landbúnaðarstefnu til ársins 2040. Það er löngu tímabært og ber að fagna á sama tíma er umræða um endurskoðun búvörusamninga er að hefjast. Nú eins og oft áður þegar líða fer að þann tíma þegar á að ræða um samninga við bændur um framleiðslu á matvöru fyrir landsmenn og gesti okkar fara hagsmunaaðilar „frelsis og réttlætis“ verslunarinnar að láta heyra í sér á þá leið að samningar eins og eru við bændur séu engöngu til þess að binda bændur í klafa tiltekinnar framleiðslu og hækka verð til neytenda og virðist það vera tónn sem er látinn í ljós í punktum um styrkjakerfi í þingsályktunni. Íslenska ríkið semur við bændur um framleiðslu ýmissa vara fyrir rúma 17 milljarða á hverju ári auk tollverndar. Fyrir það framleiða bændur nær allar mjólkurvörur (150 milljón lítra) og lambakjöt ( 9400 tonn) sem þjóðin neytir, 75% af því svínakjöti (6400 tonn) og alifuglakjöti (9400 tonn) sem við neytum og 85% af nautakjöti (5000 tonn). Framleiðsla á grænmeti er svo breytileg og eru mikil sóknarfæri þar eins og í akuryrkju og öðrum minni búgreinum. Fyrir þessa fjárhæð sem hefur rýrnað um 6,5% miðað við hlutfall af vergri landsframleiðslu frá því núverandi samningur tók gildi fær landinn tugþúsundir tonna af mat sem að öðrum kosti yrði varla framleiddur í þessu magni. Hvernig náum við fram öflugri landbúnaði sem hefur burði til að auka framleiðslu bæði í magni og fjölbreytni? Landbúnaðurinn þarf aukinn stuðning hvort sem það er í formi framlaga frá ríkinu eða í formi tollverndar. Ef horft er til þessarar hefðbundnu framleiðslu sem við tölum um dagsdaglega, sem er nautgriparækt (mjólk og kjöt) og sauðfjárrækt, þá er óhætt að halda því fram að þær séu kjölfestan í landbúnaðarkerfinu eins og það er í dag. Allt tal um að breyta kerfinu og færa greiðslur frá þessum greinum og setja á aðrar greiðslur til bænda sem eru ekki tengdar framleiðslu eru eingöngu til þess að veikja stoðir þessara greina og um leið burðarvirki landbúnaðarkerfisins. Þar hafa sumir ráðamenn og „frelsarar“ talað mikið um óframleiðslutengdan stuðning eða „grænar greiðslur“ eins og landgreiðslur, býlisstuðning, gripagreiðslur, jarðræktarstuðning og loftslagsgreiðslur. Þessar greiðslur tryggja með engu móti að þeir fjármunir sem ríkið setur til málafloksins séu notaðir til framleiðslu matvæla og allra síst á hagkvæman og skilvirkan hátt. Það er hægt að nota þessa tegund af stuðningi til að styðja við ýmsa aðra framleiðslu og til að styðja við svæði sem eiga undir högg að sækja. Í ríkisstjórnarsáttmálanum var talað um eflingu kornræktar og það hefur verið einn af þeim frösum sem hefur verið haldið á lofti í mörg ár – en ekkert gerst, ekki frekar en þegar kyrjað er um eflingu landbúnaðarins. Það verður ekki neitt til úr neinu. Við eflum ekki íslenskan landbúnað með því að draga úr stuðningi við eina grein til að efla aðra. Við þurfum að auka útgjöld til landbúnaðarmála og þar þarf að stórauka útgjöld til garðyrku og kornræktar, nýliðunar og fjárfestingar. Eins og matvælaráðherra talaði um nýlega eru bændur orðnir of gamlir og augljós þörf á meiri endurnýjun í greininni. En af hverju ætti einhver ungur einstaklingur að fjárfesta í landbúnaði eins og staðan er í dag? Vextir eru í kringum 10% af jarðalánum og stefna eða miklufrekar stefnuleysi ríkissins í landbúnaðarmálum er verulega óljós og breytileg eftir því hver situr í brúnni hvert sinn. Við verðum að fá raunverulegan kost fyrir bændur til að fjármagna sig á lágum vöxtum til langs tíma. Jarðir og bú ættu ekki að bera hærri vexti og hafa sömu lánakjör og íbúðarhús á almennum markaði. Við sem þjóð þurfum líka að ákveða góða landbúnaðarstefnu til 20−30 ára sem leggur stóru línurnar um hvernig við ætlum að tryggja framleiðslu matvara hér á landi, og samtímis að tryggja starfsöryggi bænda til lengri tíma. Ég hvet matvælaráðherra og aðra þá sem vinna að því að endurskoða búvörusamninga og mótun landbúnaðarstefnu að horfa til þess sem hefur gefist vel ekki síður en að horfa til framtíðar til að við sem þjóð getum búið við öflugan landbúnað til ókominna ára. Höfundur er kúabóndi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hermann Ingi Gunnarsson Búvörusamningar Landbúnaður Mest lesið Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir Skoðun Tvöfalt heilbrigðiskerfi – það lakara fyrir konur Reynir Arngrímsson Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Halldór 05.07.2025 Halldór Baldursson Halldór Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Sjá meira
Fyrir helgi birti matvælaráðherra inn á samráðsgátt stjórnvalda Tillögu að þingsályktun um landbúnaðarstefnu til ársins 2040. Það er löngu tímabært og ber að fagna á sama tíma er umræða um endurskoðun búvörusamninga er að hefjast. Nú eins og oft áður þegar líða fer að þann tíma þegar á að ræða um samninga við bændur um framleiðslu á matvöru fyrir landsmenn og gesti okkar fara hagsmunaaðilar „frelsis og réttlætis“ verslunarinnar að láta heyra í sér á þá leið að samningar eins og eru við bændur séu engöngu til þess að binda bændur í klafa tiltekinnar framleiðslu og hækka verð til neytenda og virðist það vera tónn sem er látinn í ljós í punktum um styrkjakerfi í þingsályktunni. Íslenska ríkið semur við bændur um framleiðslu ýmissa vara fyrir rúma 17 milljarða á hverju ári auk tollverndar. Fyrir það framleiða bændur nær allar mjólkurvörur (150 milljón lítra) og lambakjöt ( 9400 tonn) sem þjóðin neytir, 75% af því svínakjöti (6400 tonn) og alifuglakjöti (9400 tonn) sem við neytum og 85% af nautakjöti (5000 tonn). Framleiðsla á grænmeti er svo breytileg og eru mikil sóknarfæri þar eins og í akuryrkju og öðrum minni búgreinum. Fyrir þessa fjárhæð sem hefur rýrnað um 6,5% miðað við hlutfall af vergri landsframleiðslu frá því núverandi samningur tók gildi fær landinn tugþúsundir tonna af mat sem að öðrum kosti yrði varla framleiddur í þessu magni. Hvernig náum við fram öflugri landbúnaði sem hefur burði til að auka framleiðslu bæði í magni og fjölbreytni? Landbúnaðurinn þarf aukinn stuðning hvort sem það er í formi framlaga frá ríkinu eða í formi tollverndar. Ef horft er til þessarar hefðbundnu framleiðslu sem við tölum um dagsdaglega, sem er nautgriparækt (mjólk og kjöt) og sauðfjárrækt, þá er óhætt að halda því fram að þær séu kjölfestan í landbúnaðarkerfinu eins og það er í dag. Allt tal um að breyta kerfinu og færa greiðslur frá þessum greinum og setja á aðrar greiðslur til bænda sem eru ekki tengdar framleiðslu eru eingöngu til þess að veikja stoðir þessara greina og um leið burðarvirki landbúnaðarkerfisins. Þar hafa sumir ráðamenn og „frelsarar“ talað mikið um óframleiðslutengdan stuðning eða „grænar greiðslur“ eins og landgreiðslur, býlisstuðning, gripagreiðslur, jarðræktarstuðning og loftslagsgreiðslur. Þessar greiðslur tryggja með engu móti að þeir fjármunir sem ríkið setur til málafloksins séu notaðir til framleiðslu matvæla og allra síst á hagkvæman og skilvirkan hátt. Það er hægt að nota þessa tegund af stuðningi til að styðja við ýmsa aðra framleiðslu og til að styðja við svæði sem eiga undir högg að sækja. Í ríkisstjórnarsáttmálanum var talað um eflingu kornræktar og það hefur verið einn af þeim frösum sem hefur verið haldið á lofti í mörg ár – en ekkert gerst, ekki frekar en þegar kyrjað er um eflingu landbúnaðarins. Það verður ekki neitt til úr neinu. Við eflum ekki íslenskan landbúnað með því að draga úr stuðningi við eina grein til að efla aðra. Við þurfum að auka útgjöld til landbúnaðarmála og þar þarf að stórauka útgjöld til garðyrku og kornræktar, nýliðunar og fjárfestingar. Eins og matvælaráðherra talaði um nýlega eru bændur orðnir of gamlir og augljós þörf á meiri endurnýjun í greininni. En af hverju ætti einhver ungur einstaklingur að fjárfesta í landbúnaði eins og staðan er í dag? Vextir eru í kringum 10% af jarðalánum og stefna eða miklufrekar stefnuleysi ríkissins í landbúnaðarmálum er verulega óljós og breytileg eftir því hver situr í brúnni hvert sinn. Við verðum að fá raunverulegan kost fyrir bændur til að fjármagna sig á lágum vöxtum til langs tíma. Jarðir og bú ættu ekki að bera hærri vexti og hafa sömu lánakjör og íbúðarhús á almennum markaði. Við sem þjóð þurfum líka að ákveða góða landbúnaðarstefnu til 20−30 ára sem leggur stóru línurnar um hvernig við ætlum að tryggja framleiðslu matvara hér á landi, og samtímis að tryggja starfsöryggi bænda til lengri tíma. Ég hvet matvælaráðherra og aðra þá sem vinna að því að endurskoða búvörusamninga og mótun landbúnaðarstefnu að horfa til þess sem hefur gefist vel ekki síður en að horfa til framtíðar til að við sem þjóð getum búið við öflugan landbúnað til ókominna ára. Höfundur er kúabóndi.
Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun