Gervigreind og hugvísindi Gauti Kristmannsson skrifar 29. mars 2023 09:30 Ég held að það hafi verið í kringum 1990 að fyrsti verkfræðingurinn sagði mér í óspurðum fréttum að tölvur myndu taka þýðingastarfið af mér innan þriggja ára. Ég hef heyrt það á þriggja ára fresti síðan, en ekki er komið að því enn. Nú er mikið rætt um gervigreind og að hún muni taka mikið af störfum fólks þar sem ódýrara verði að nota hana en raunverulega greind fólks. Hávaðinn í kringum gervigreindina minnir mig á fyrri spádóma, en þó hefur mest verið rætt um bullið sem kemur út úr þessari tækni, því hún skáldar bara í eyður rétt eins og ég reyndi einu sinni í skóla, ólesinn í tíma í setningafræði. Kennarinn horfði á mig augnablik eins og ég hefði sagt eitthvað snilldarlegt, ég var við það að anda léttar. „Kolvitlaust,“ sagði hann svo og ég kafroðnaði auðvitað. Gervigreindin hefur ekki þennan hæfileika, að roðna þegar hún bullar. Að vísu biðst hún stundum afsökunar þegar hún er leiðrétt, en hún skammast sín ekkert. En hvað getur gervigreindin gert virkilega vel? Hún ætti að geta reiknað mjög vel og unnið upp úr gögnum á fyrir fram gefnum forsendum. Það er miklu áhugaverðara heldur en að lesa kolvitlausan þvætting þar sem skáldað er í eyðurnar þegar hún er að veita upplýsingar. Hvaða afleiðingar gæti það haft? Jú, hægt er að láta hana um mörg mjög stærðfræðileg og tæknileg verkefni. Hún ætti til dæmis að geta reiknað burðarþol bygginga, verkfræðingurinn getur farið á eftirlaun, eða hvað? Arkitektinn er kannski hólpnari, hann þarf fagurfræðilega hugsun, en hús eru ekki alltaf teiknuð á þeim forsendum og það getur verið að margur verktakinn noti bara gervigreind til að teikna enn eina blokkina í enn einu úthverfinu. Fjölmörg önnur störf eru líkleg til að falla í valinn, mætti ætla, ef gervigreindinni verður talið treystandi. Endurskoðun reikninga, gerð ársskýrslna og annað sem byggir á gefnum forsendum og sífelldum endurtekningum á sömu hlutum. Líkast til mætti treysta niðurstöðum hennar betur en sumra mennskra ef marka má það sem fram kom í Hruninu, því hún skilur ekki hvernig eigi að „fegra“ bókhaldið. Hugsa mætti sér að gervigreindin greini sjúkdómseinkenni og niðurstöður blóðrannsókna og gæti þá kannski komið með sjúkdómgreiningu og mælt með meðferð; það myndi áreiðanlega létta mikið á heilbrigðiskerfinu. Hún gæti líka gert fjárlög fyrir ríkið, það eru allt reiknanlegar forsendur í þeim og stjórnmálamenn gætu einfaldlega bætt við pólitískum forsendum sínum og sparað heilu og hálfu ráðuneytin við að ganga frá þessum útreikningum. „Báknið burt,“ sögðu einhver. Mikið hefur einnig verið rætt um áherslu á svokallaðar STEM greinar (það sem áður var kallað raungreinar, vísindi, tækni, verkfræði og stærðfræði (telst stærðfræði þá ekki til vísinda?)) og ráðherra háskólamála leggur áherslu á að styrkja þær sérstaklega. Það er gott og blessað, en er nokkur þörf á því, gervigreindin tekur þetta innan þriggja ára, eða hvað? Auðvitað er það orðum aukið, gervigreindin getur vissulega vel unnið með margt af þeim forsendum sem raungreinar nota til komast að niðurstöðum sínum, en það sem fleytir þeim áfram er frumleg hugsun sem sveigir frá forsendunum og fer út „fyrir kassann“ (tölvuna?) eins og vinsælt er að segja. Frumleg hugsun er líka nauðsynleg í raunvísindum. Og hvað getur gervigreindin ekki og vísast ekki í fyrirsjáanlegri framtíð? Hún getur einmitt ekki hugsað frumlega, hún vinnur einungis úr fyrirliggjandi gögnum og getur því ekki per definitionem hugsað frumlega, ekki greint huglæg fyrirbæri og lagt á þau fræðilegt mat sem byggir á því að sjá og skynja þennan frumleika. Hún getur vissulega lesið yfir ritgerð eða skáldskap og leiðrétt villur, en hún getur ekki metið hvort þetta er frumleg nýsköpun, hún hefur bara þær reglur sem fyrir liggja og veit ekki annað. Hún gerir sér ekki neina grein fyrir því hvaða tilfinningar frumsköpun getur vakið því hún hefur engar sjálf og því engar forsendur til að meta þær. Fyrir henni er skýrsla SS foringja í Auschwitz og sögur á borð við Ef þetta er maður eftir Primo Levi bara tveir textar um sama fyrirbærið. Hún getur samið ljóð, sögur, ritgerðir, talað um heimspeki, talið upp sagnfræðilegar staðreyndir (eða búið til nýjar út í bláinn), en hún getur ekki gert það með frumlegri nýrri túlkun því hún hún hefur engan frumleika í sér, aðeins fyrirliggjandi gögn og einu gildir hversu mikið magn þeirra verður, hún getur þetta ekki. Hvernig ætti gervigreind að koma með nýja og frumlega orðræðugreiningu á textum, hugmyndafræði og þess vegna stjórnmálum? Hún gæti hermt eftir því sem fyrir liggur, ekkert annað. En á tímum þar sem upplýsingaóreiðan hefur aldrei verið meiri hefur aldrei verið meiri þörf fyrir fólk sem getur unnið og metið upplýsingar á mannrænan og mannvænan hátt, með frumlegri hugsun. Hugvísindi eru að verða æ mikilvægari til að veita mannkyninu þau tæki sem nauðsynleg eru til að við endum ekki öll í einhverri Metropolis í fullkomnu tilgangsleysi tilverunnar. Hugvísindi eru móteitrið við því sem eitrað er í gervigreindinni. Höfundur er deildarorseti Íslensku- og menningardeildar HÍ og prófessor í þýðingarfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gervigreind Gauti Kristmannsson Skóla - og menntamál Mest lesið Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason Skoðun Halldór 05.07.2024 Halldór Að óttast blokkir Ásta Logadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson skrifar Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason skrifar Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar Skoðun Líf og dauði leikur á hnífsegg Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Að eiga tertuna og borða hana líka – svar til formanns Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Hik er sama og tap Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason skrifar Skoðun Hluta þjóðarinnar hent út í kuldann – hinn baðar sig í sólinni Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Engin gúrka hjá Blaðamannafélaginu Sigríður Dögg Auðunsdóttir,Freyja Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Sjá meira
Ég held að það hafi verið í kringum 1990 að fyrsti verkfræðingurinn sagði mér í óspurðum fréttum að tölvur myndu taka þýðingastarfið af mér innan þriggja ára. Ég hef heyrt það á þriggja ára fresti síðan, en ekki er komið að því enn. Nú er mikið rætt um gervigreind og að hún muni taka mikið af störfum fólks þar sem ódýrara verði að nota hana en raunverulega greind fólks. Hávaðinn í kringum gervigreindina minnir mig á fyrri spádóma, en þó hefur mest verið rætt um bullið sem kemur út úr þessari tækni, því hún skáldar bara í eyður rétt eins og ég reyndi einu sinni í skóla, ólesinn í tíma í setningafræði. Kennarinn horfði á mig augnablik eins og ég hefði sagt eitthvað snilldarlegt, ég var við það að anda léttar. „Kolvitlaust,“ sagði hann svo og ég kafroðnaði auðvitað. Gervigreindin hefur ekki þennan hæfileika, að roðna þegar hún bullar. Að vísu biðst hún stundum afsökunar þegar hún er leiðrétt, en hún skammast sín ekkert. En hvað getur gervigreindin gert virkilega vel? Hún ætti að geta reiknað mjög vel og unnið upp úr gögnum á fyrir fram gefnum forsendum. Það er miklu áhugaverðara heldur en að lesa kolvitlausan þvætting þar sem skáldað er í eyðurnar þegar hún er að veita upplýsingar. Hvaða afleiðingar gæti það haft? Jú, hægt er að láta hana um mörg mjög stærðfræðileg og tæknileg verkefni. Hún ætti til dæmis að geta reiknað burðarþol bygginga, verkfræðingurinn getur farið á eftirlaun, eða hvað? Arkitektinn er kannski hólpnari, hann þarf fagurfræðilega hugsun, en hús eru ekki alltaf teiknuð á þeim forsendum og það getur verið að margur verktakinn noti bara gervigreind til að teikna enn eina blokkina í enn einu úthverfinu. Fjölmörg önnur störf eru líkleg til að falla í valinn, mætti ætla, ef gervigreindinni verður talið treystandi. Endurskoðun reikninga, gerð ársskýrslna og annað sem byggir á gefnum forsendum og sífelldum endurtekningum á sömu hlutum. Líkast til mætti treysta niðurstöðum hennar betur en sumra mennskra ef marka má það sem fram kom í Hruninu, því hún skilur ekki hvernig eigi að „fegra“ bókhaldið. Hugsa mætti sér að gervigreindin greini sjúkdómseinkenni og niðurstöður blóðrannsókna og gæti þá kannski komið með sjúkdómgreiningu og mælt með meðferð; það myndi áreiðanlega létta mikið á heilbrigðiskerfinu. Hún gæti líka gert fjárlög fyrir ríkið, það eru allt reiknanlegar forsendur í þeim og stjórnmálamenn gætu einfaldlega bætt við pólitískum forsendum sínum og sparað heilu og hálfu ráðuneytin við að ganga frá þessum útreikningum. „Báknið burt,“ sögðu einhver. Mikið hefur einnig verið rætt um áherslu á svokallaðar STEM greinar (það sem áður var kallað raungreinar, vísindi, tækni, verkfræði og stærðfræði (telst stærðfræði þá ekki til vísinda?)) og ráðherra háskólamála leggur áherslu á að styrkja þær sérstaklega. Það er gott og blessað, en er nokkur þörf á því, gervigreindin tekur þetta innan þriggja ára, eða hvað? Auðvitað er það orðum aukið, gervigreindin getur vissulega vel unnið með margt af þeim forsendum sem raungreinar nota til komast að niðurstöðum sínum, en það sem fleytir þeim áfram er frumleg hugsun sem sveigir frá forsendunum og fer út „fyrir kassann“ (tölvuna?) eins og vinsælt er að segja. Frumleg hugsun er líka nauðsynleg í raunvísindum. Og hvað getur gervigreindin ekki og vísast ekki í fyrirsjáanlegri framtíð? Hún getur einmitt ekki hugsað frumlega, hún vinnur einungis úr fyrirliggjandi gögnum og getur því ekki per definitionem hugsað frumlega, ekki greint huglæg fyrirbæri og lagt á þau fræðilegt mat sem byggir á því að sjá og skynja þennan frumleika. Hún getur vissulega lesið yfir ritgerð eða skáldskap og leiðrétt villur, en hún getur ekki metið hvort þetta er frumleg nýsköpun, hún hefur bara þær reglur sem fyrir liggja og veit ekki annað. Hún gerir sér ekki neina grein fyrir því hvaða tilfinningar frumsköpun getur vakið því hún hefur engar sjálf og því engar forsendur til að meta þær. Fyrir henni er skýrsla SS foringja í Auschwitz og sögur á borð við Ef þetta er maður eftir Primo Levi bara tveir textar um sama fyrirbærið. Hún getur samið ljóð, sögur, ritgerðir, talað um heimspeki, talið upp sagnfræðilegar staðreyndir (eða búið til nýjar út í bláinn), en hún getur ekki gert það með frumlegri nýrri túlkun því hún hún hefur engan frumleika í sér, aðeins fyrirliggjandi gögn og einu gildir hversu mikið magn þeirra verður, hún getur þetta ekki. Hvernig ætti gervigreind að koma með nýja og frumlega orðræðugreiningu á textum, hugmyndafræði og þess vegna stjórnmálum? Hún gæti hermt eftir því sem fyrir liggur, ekkert annað. En á tímum þar sem upplýsingaóreiðan hefur aldrei verið meiri hefur aldrei verið meiri þörf fyrir fólk sem getur unnið og metið upplýsingar á mannrænan og mannvænan hátt, með frumlegri hugsun. Hugvísindi eru að verða æ mikilvægari til að veita mannkyninu þau tæki sem nauðsynleg eru til að við endum ekki öll í einhverri Metropolis í fullkomnu tilgangsleysi tilverunnar. Hugvísindi eru móteitrið við því sem eitrað er í gervigreindinni. Höfundur er deildarorseti Íslensku- og menningardeildar HÍ og prófessor í þýðingarfræði.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun