Skoðun

Felu­leikur með fossa í ein­stöku frið­landi

Tómas Guðbjartsson skrifar

Undanfarið hefur möguleg 20-30 MW virkjun í Vatnsfirði verið töluvert í umræðunni, ekki síst að frumkvæði Orkubús Vestfjarða sem þykir virkjunin frábær hugmynd og telja hana nánast leysa orkuvanda Vestfjarða. Undir þessi undarlegu áform hafa ýmsir framámenn tekið; að því er virðist án þess að ræða fórnarkostnaðinn. 

Slátrum ekki mjólkurkúm

Ég skil vel óþolinmæði Vestfirðinga sem telja sig hafa verið afskipta hvað orkuöryggi varðar. Lausnin á þeim vanda er bætt dreifikerfi rafmagns vestur og áhersla á smærri virkjanir– í stað þess að fórna fyrir megawött friðuðum náttúruperlum eins og þeim í Vatnsfirði. Höfum hugfast að á sl. öld og fram á 21. öldina stóð til að virkja eina helstu gullkú Vestfjarða, fossinn Dynjanda, sem er einn helsti  viðkomustaður ferðamanna á Vestfjörðum. Vatnsfjörður er sömuleiðis dýrmæt náttúruperla með einstökum fossum og náttúru sem ber að láta í friði. Það var ekki að ástæðulausu að þessi tveir staðir voru friðlýstir á sínum tíma.

Rammaáætlun sniðgengin

Orkubú Vestfjarða hefur sent tillögu sína til orkumálaráðherra, sem merkilegt nokk er jafnframt umhverfisráðherra, og því beggja megin borðsins. Þetta verður að teljast undarlegt útspil, enda hlutverk Rammaáætlunar að fara með verndar- og orkunýtingaráætlun. Reyndar er núna verið að ræða í Rammaáætlun möguleika á virkjun Kjálkafjaraðrár í næsta firði fyrir austan við Vatnsfjörð, og nýta þá vötn á sunnanverðu Glámuhálendinu. Með tillögu um virkjun í Vatnsfirði hefur Orkubúið Vestfjarða farið fram úr sér og eðlilegt hefði verið að bíða niðurstöðu næsta áfanga Rammaáæltlunar. 

Þessi fossatvenna gleður augað og er einn af helstu gullmolum friðlandsins. Það að flestir þessara fossa séu nafnlausir dregur ekkert úr verndunargildi þeirra, enda bíða þeir heimsfrægðar líkt og Dynjandi aðeins norðar.TG

Fágæt náttúruperla í bakgarði Hrafna-Flóka

Vatnsfjörður á sér einkar merkilega sögu, eða alveg frá tímum Hrafna-Flóka sem nam þarna land og nefndi Ísland. Þarna héldu Vestfirðingar rúmlega 10.000 manna útihátíð 1974 til að fagna 1100 ára afmæli Íslandsbyggðar. Það er þó ekki aðeins vegna sögulegrar tengingar sem Vatnsfjörður var gerður að friðlandi árið 1975. Í honum er sérlega mikil gróðursæld og fallegur birkiskógur, sem er einn sá stærsti á Vestfjörðum, og styður við ríkulegt fuglalíf. Vatnsdalsvatn setur síðan skemmtilegan svip á dalinn líkt og vatnsmikil Vatnsdalsáin sem hlykkjast eftir dalnum innanverðum. Í henni er bæði lax og bleikja og innst í dalnum eru tugir af stórkostlegum fossum, hver öðrum fallegri. Að þessari fossaveislu er auðvelt að komast gangandi og upplifan fegurðina. Vatnsfjörður er því með réttu friðland, samtals 22.000 hektarar að stærð, og átti nýlega að verða hluti af þjóðgarði á sunnanverðum Vestfjörðum, en þau áform voru því miður blásin af, ekki síst vegna þrýstings frá Orkuveitu Vestfjarða og bæjarstjórnar Ísafjarðar.

Fossarnir faldir viljandi?

Það er undarlegt að í fjölmiðlaumræðunni um Vatnsfjarðarvirkjun eru aldrei sýndar í fjölmiðlum ljósmyndir af mikilfenglegum fossum og árgljúfrum Vatnsdalsár. Skyldi það vera tilviljun, eða er sami skollleikur í gangi og með fossana sem stóð til að slátra með Hvalárvirkjun? Birtar eru eins “fábrotnar” myndir og hægt er af umhverfinu, gjarnan í dumbungi. Þannig er staðsetning stöðvarhússins í miðju friðlandsins réttlætt, enda þótt það eigi að vera steinsnar frá stórkostlegum fossum og gljúfrum. Í skýrslu um virkjunina er sagt að rask á umhverfinu yrði lítið og m.a. vísað til þess að uppistöðulón yrðu lítt sjáanleg uppi á stórgrýttri heiði. Ekkert er minnst á fossana sem myndu hverfa og eru tvímælalaust helstu gimsteinar friðlandsins. Máli mínu til stuðnings læt ég fylgja ljósmyndir sem ég og félagar mínir tókum í nýlegum gönguferðum um þetta einstaka friðland. 

Dæmi hver fyrir sig

Myndirnar munu vonandi auðvelda hverjum og einum að dæma hvað er í húfi verði friðlýsing Vatnsfjarðar rifin upp og þar plantað niður 20-30 MW virkjun - í einstöku og nánast ósnortnu umhverfi. Um leið hvet ég sem flesta til að leggja á sig rúmlega tveggja klukkustunda gönguferð til að sjá dýrðina með eigin augum. Fossarnir inn af Vatnsfirði glöddu örugglega Hrafna-Flóka og föruneyti hans forðum, og hneysa ef þeir fá ekki að vera í friði til að gleðja komandi kynslóðir okkar Vestfirðinga sem annarra.

Höfundur er læknir og umhverfisverndarsinni.

Gljúfrin sem fóstra fossana eru einstök og í Vatnsdalsá er mikið af bæði lax og bleikju. ÓMB

Foss sem fellur í skemmtilegum stöllum og minnir á lítinn Gullfoss. TG

Greinarhöfundur í miðri fossaveislu friðlandsins í Vatnsfirði.Magnús Karl Magnússon

Ónefndur foss. TG

Horft út eftir Vatnsdal, með Vatnsdalsá fyrir miðri mynd og Vatnsdalsvatn í fjarska. Ólafur Már Björnsson

Þessi tilkomumikli foss fellur í stöllum fram að þverhníptri hlíð vestan megin í dalnum. Ef ekki væri fyrir mikla þurrka í sumar væri hann mun vatnsmeiri.ÓMB

Í stærsta árgljúfrinu er þessi einstaka berggangur sem klýfur ánna í tvennt. ÓMB

Innst í Vatnsdal rennur Vatnsdalsá ofan af grýttri heiði um þröng gljúfur sem í er fjöldi fossa sem minna á perluband. ÓMB

Fossarnir upp af Vatnsfirði eru skreyttir afar snotrum birkiskógi, sem ekki er svo víða að finna á Vestfjörðum, og styður við ríkulegt fuglalíf og flóru.ÓMB

Fossarnir eru af öllum stærðum og gerðum, og fjölbreytnin í fossalandslaginu einstök.TG

Vatnið í fossunum er kristaltært og hreint.TG

Gljúfur, tugir fossa og iðagrænn skógur mynda skemmtilega heild í friðlandinu. Þessu umhverfi má ekki rústa með vegum og stöðvarhúsi, né heldur þurrka upp fossana og skilja eftir tóm gljúfur. TG

Það er aðeins fossniður og fuglasöngur sem rýfur kyrrðina í mögnuðu friðlandi Vatnsfjarðar.TG

il vinstri við þessa fossasyrpu vilja menn planta niður stöðvarhúsi Vatnsfjarðarvirkjun.TG

Þessi foss kemur bókstaflega beint út úr berginu og kallast Smalahella. Sagan segir að þarna hafi smalar hlaupið þvert yfir til að sýna kjark sinn og þor. TG

Náttúrufegurð friðlandsins lætur engan ósnortinn sem þangað kemur. Magnús Karl Magnússon

Þessi mynd hefur verið notuð í fjölmiðlum af þeim sem vilja Vatnsfjarðarvirkjun og sýnir staðsetningu virkjanahússins. Fossarnir og gljúfrin sjást ekki, og sama má segja um skóginn.  



Skoðun

Sjá meira


×