Áskorun til borgarstjóra og bæjarstjóra Kópavogs Sigurður Gylfi Magnússon skrifar 27. september 2023 10:30 Hinn 7. mars 2023 tók Borgarstjórn þá örlagaríku ákvörðun að loka Borgarskjalasafni. Sú ákvörðun kom langflestum Reykvíkingum í opna skjöldu og óhætt er að segja að vísindafólk í hug- og félagsvísindum hafi verið felmtri slegið. Þýðing Borgarskjalasafnsins fyrir lýðræði og rannsóknir í landinu var þessum hópi nefnilega fullkomlega ljós og að leggja safn af þessu tagi niður var í hugum flestra eiginlegt menningarslys. Viðbrögðin voru líka afdráttarlaus þar sem ákvörðunin hafði greinilega komið mörgum í mikið uppnám. Fjölmargir stukku fram og tjáðu sig um gjörninginn á ýmsum rafrænum miðlum, greinar voru birtar í fjölmiðlum og efnt var til opinbers fundar á vegum Sagnfræðingafélags Íslands sem fjölmargir sóttu í Þjóðabókhlöðunni. Þetta gerðist allt á útmánuðum eftir að niðurstaða Borgarstjórnar lág fyrir og eftir að svipuð ákvörðun bæjarstjórnar Kópavogs að leggja niður hið rismikla héraðsskjalasafn sem tilheyrði bænum var tekin. Þeir sem tjáðu sig voru á einu máli um að gjörðir Borgarstjóra, Dags B. Eggertssonar og Ásdísar Kristjánsdóttur, bæjarstjóra Kópavogs myndu hafa alvarlegar afleiðingar fyrir lýðræðisumræðu í landinu. Þegnar landsins ættu mun erfiðara með að nálgast mikilvægar upplýsingar sem til dæmis tengdust ákvörðunum sem þetta sama fólk tæki í nafni síns embættis. Það að flytja gögn úr sínu nærumhverfi og í miðlæga stofnun eins og Þjóðskjalasafn Íslands myndi skerða stórkostlega möguleika fólks til að fylgja málum eftir. Þrátt fyrir alla þessa gagnrýnu umræðu þá heyrðist ekki hljóð úr horni – hvork hósti né stuna frá þeim sem tóku þessar óheilla ákvarðanir; það var eins og hugmyndin væri að þegja málið í hel, láta það blása hjá með þeirri gagnrýni sem kynni að koma fram. Nú í haust tók hópur vísindamanna sig saman og bjó til umræðuvettvang á vegum Miðstöðvar einsögurannsókna við Sagnfræðistofnun Háskóla Íslands og í samvinnu við Þjóðminjasafn Íslands til að glíma við spurninguna Eru söfn einhvers virði? Vikulega á föstudögum milli kl. 12–13 í fyrirlestrarsal Þjóðminjasafnsins hefur fjölbreyttur hópur fræðimanna skeggrætt frá því í lok ágústmánaðar ofangreinda spurningu frá ýmsum hliðum. Sú umræða mun halda áfram fram í desember en fundirnir eru öllum opnir. Óhætt er að fullyrða að ákveðinn samhljóm er að finna hjá fyrirlesurum þess efnis að söfn eins og Borgarskjalasafnið og hérðasskjalasafn Kópavogs séu þýðingarmiklar lýðræðisstofnanir, ekki aðeins fyrir vísindaheiminn heldur ekki síður fyrir almenning í landinu. Nútímasamfélag byggist nefnilega á gegnsæi og opnum aðgangi að gjörðum kjörinna fulltrúa. Þegnar þjóðfélagsins þurfa að hafa greiðan aðgang að opinberum skjölum sem snerta þá sjálfa sem og efni sem tengist þýðingarmiklum samfélagsmálum. Þó að fólkið í landinu leggi ekki daglega leið sín í safn eins og Borgarskjalasafnið þá er vissan um tilurð þess ákveðin trygging fyrir því að við búum í opnu og lýðræðislegu samfélagi. Með lokun þessara menningahreiðra erum við að sverja okkur í ætt við einræðisríki sem keppast við að halda upplýsingum frá almenningi. Hafa verður í huga að héraðsskjalasöfn, hvar í sveit sem þau eru sett, leita allra leiða til að hafa uppi á einkaskjölum fólks, hinum svonefndu persónulegu heimildum, sem hafa fengið sífellt meira vægi innan vísindanna á undanförnum áratugum. Hætt er við að slíkt efni lendi í glatkistum almennings ef tenging héraðsskjalasafnana við nærsamfélagið rofnar. Rökin gegn lokun þessara miklvægu lýðræðis- og menningastofnanna eru vægast sagt veigamikil. Af þeim sökum vil ég skora á Borgarstjóra og bæjarstjóra Kópavogs að endurskoða ákvarðanir sínar og hætta við lokun safnana tveggja. Ég og fleiri óttumst að sveitastjórnir um allt landa sem búa svo vel að hafa yfir að ráða héraðsskjalasöfnum hugsi nú sitt ráð og freistist til að fara að fordæmi ofangreindra stjórnmálamanna sunnan heiða. Við viljum af þeim sökum hvetja alþingismenn til að stíga fram og skerpa á safnalögum þannig að tryggt sé að héraðsskjalsöfn séu að finna hið minnsta í öllum kjördæmum landsins, þar á meðal eitt í Reykjavík. Ef ávörðun þessarar tveggja stjórnmálamanna verður ekki hnekkt þá er hætt á að mikill skaði verði skeður sem reynist óbætanlegur um aldur og ævi. Höfundur er prófessor í menningarsögu við Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lokun Borgarskjalasafns Reykjavík Kópavogur Menning Söfn Mest lesið „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun Aðgangur bannaður Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Skoðun Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Sjá meira
Hinn 7. mars 2023 tók Borgarstjórn þá örlagaríku ákvörðun að loka Borgarskjalasafni. Sú ákvörðun kom langflestum Reykvíkingum í opna skjöldu og óhætt er að segja að vísindafólk í hug- og félagsvísindum hafi verið felmtri slegið. Þýðing Borgarskjalasafnsins fyrir lýðræði og rannsóknir í landinu var þessum hópi nefnilega fullkomlega ljós og að leggja safn af þessu tagi niður var í hugum flestra eiginlegt menningarslys. Viðbrögðin voru líka afdráttarlaus þar sem ákvörðunin hafði greinilega komið mörgum í mikið uppnám. Fjölmargir stukku fram og tjáðu sig um gjörninginn á ýmsum rafrænum miðlum, greinar voru birtar í fjölmiðlum og efnt var til opinbers fundar á vegum Sagnfræðingafélags Íslands sem fjölmargir sóttu í Þjóðabókhlöðunni. Þetta gerðist allt á útmánuðum eftir að niðurstaða Borgarstjórnar lág fyrir og eftir að svipuð ákvörðun bæjarstjórnar Kópavogs að leggja niður hið rismikla héraðsskjalasafn sem tilheyrði bænum var tekin. Þeir sem tjáðu sig voru á einu máli um að gjörðir Borgarstjóra, Dags B. Eggertssonar og Ásdísar Kristjánsdóttur, bæjarstjóra Kópavogs myndu hafa alvarlegar afleiðingar fyrir lýðræðisumræðu í landinu. Þegnar landsins ættu mun erfiðara með að nálgast mikilvægar upplýsingar sem til dæmis tengdust ákvörðunum sem þetta sama fólk tæki í nafni síns embættis. Það að flytja gögn úr sínu nærumhverfi og í miðlæga stofnun eins og Þjóðskjalasafn Íslands myndi skerða stórkostlega möguleika fólks til að fylgja málum eftir. Þrátt fyrir alla þessa gagnrýnu umræðu þá heyrðist ekki hljóð úr horni – hvork hósti né stuna frá þeim sem tóku þessar óheilla ákvarðanir; það var eins og hugmyndin væri að þegja málið í hel, láta það blása hjá með þeirri gagnrýni sem kynni að koma fram. Nú í haust tók hópur vísindamanna sig saman og bjó til umræðuvettvang á vegum Miðstöðvar einsögurannsókna við Sagnfræðistofnun Háskóla Íslands og í samvinnu við Þjóðminjasafn Íslands til að glíma við spurninguna Eru söfn einhvers virði? Vikulega á föstudögum milli kl. 12–13 í fyrirlestrarsal Þjóðminjasafnsins hefur fjölbreyttur hópur fræðimanna skeggrætt frá því í lok ágústmánaðar ofangreinda spurningu frá ýmsum hliðum. Sú umræða mun halda áfram fram í desember en fundirnir eru öllum opnir. Óhætt er að fullyrða að ákveðinn samhljóm er að finna hjá fyrirlesurum þess efnis að söfn eins og Borgarskjalasafnið og hérðasskjalasafn Kópavogs séu þýðingarmiklar lýðræðisstofnanir, ekki aðeins fyrir vísindaheiminn heldur ekki síður fyrir almenning í landinu. Nútímasamfélag byggist nefnilega á gegnsæi og opnum aðgangi að gjörðum kjörinna fulltrúa. Þegnar þjóðfélagsins þurfa að hafa greiðan aðgang að opinberum skjölum sem snerta þá sjálfa sem og efni sem tengist þýðingarmiklum samfélagsmálum. Þó að fólkið í landinu leggi ekki daglega leið sín í safn eins og Borgarskjalasafnið þá er vissan um tilurð þess ákveðin trygging fyrir því að við búum í opnu og lýðræðislegu samfélagi. Með lokun þessara menningahreiðra erum við að sverja okkur í ætt við einræðisríki sem keppast við að halda upplýsingum frá almenningi. Hafa verður í huga að héraðsskjalasöfn, hvar í sveit sem þau eru sett, leita allra leiða til að hafa uppi á einkaskjölum fólks, hinum svonefndu persónulegu heimildum, sem hafa fengið sífellt meira vægi innan vísindanna á undanförnum áratugum. Hætt er við að slíkt efni lendi í glatkistum almennings ef tenging héraðsskjalasafnana við nærsamfélagið rofnar. Rökin gegn lokun þessara miklvægu lýðræðis- og menningastofnanna eru vægast sagt veigamikil. Af þeim sökum vil ég skora á Borgarstjóra og bæjarstjóra Kópavogs að endurskoða ákvarðanir sínar og hætta við lokun safnana tveggja. Ég og fleiri óttumst að sveitastjórnir um allt landa sem búa svo vel að hafa yfir að ráða héraðsskjalasöfnum hugsi nú sitt ráð og freistist til að fara að fordæmi ofangreindra stjórnmálamanna sunnan heiða. Við viljum af þeim sökum hvetja alþingismenn til að stíga fram og skerpa á safnalögum þannig að tryggt sé að héraðsskjalsöfn séu að finna hið minnsta í öllum kjördæmum landsins, þar á meðal eitt í Reykjavík. Ef ávörðun þessarar tveggja stjórnmálamanna verður ekki hnekkt þá er hætt á að mikill skaði verði skeður sem reynist óbætanlegur um aldur og ævi. Höfundur er prófessor í menningarsögu við Háskóla Íslands.
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun