Núllta grein stjórnarskrárinnar og sjálfgefið umburðarlyndi Guðni Þór Þrándarson skrifar 8. apríl 2024 07:31 Stjórnarskrá kemur ekki bara úr lausu lofti. Hún byggir á sögu landsins fram að því, reynslu kynslóðanna og visku góðra manna. Það er hægt að kalla þetta núlltu greinina og sumir myndu flokka „samfélagssáttmálann“ með þessari grein. Þessi grein er augljóslega ekki meitluð í stein, en áhrif hennar eru ómælanleg. Íslenska stjórnarskráin byggir á tveimur lykilatriðum sem 93% Íslendinga kusu með þegar hún tók gildi: Þingbundið lýðveldi sem stjórnarform og kristin gildi sem viðmið um hvað telst gott og ásættanlegt. Lýðveldis-þjóðríki höfðu verið í mikilli þróun frá upplýsingunni og fram til loka 19. Aldar. Eftir seinni heimsstyrjöld urðu einnig gríðarlegar breytingar þegar konur fóru út a vinnumarkað, tækifærin stóðu öllum opin, velmegun virtist geta vaxið óendanlega og bil milli ríkra og fátækra var minna en nokkru sinni fyrr. Stríðshörmungarnar kenndu okkur hins vegar að við verðum að tryggja réttindi minnihlutahópa og að hefnd og öfund leiða ekkert gott af sér. Þar sem kristnu gildin eru ekki skráð í stjórnarskrána, er enginn að halda því fram að hann sé með fullkomna túlkun á þeim eða að þvinga eigi neinn til að trúa þeim. „Heimurinn er til“ segir okkur ekki hvað við eigum að gera; hvað er rétt og rangt. Það eina sem við getum gengið út frá er einhverskonar trú. Við leitum fullvissu og guðsupplifunar á mismunandi hátt, finnum venjulega auðveldlega fyrir honum sem börn, týnum honum mörg en finnum smátt og smátt aftur. Þótt ég nefni kristin gildi varðandi sýnina á „gott“ og „vont“ aðhyllist reyndar stór hluti annarra trúarbragða og trúleysinga mjög svipuð gildi, og eitt af þessum kristnu gildum er einmitt umburðarlyndi, svo kristin gildi eru á engan hátt til þess að útiloka eða mismuna. Þetta umburðarlyndi er ekki sjálfgefið, þótt öfgaumburðarlyndi dagsins í dag láti þannig. Eins og Karl Popper er frægur fyrir að benda á, má ekki leyfa óumburðarlyndum öfgum að vaða uppi, því þau verða ráðandi og eyða hinu dýrmæta og sjaldgæfa umburðarlyndi; við verðum að vera óumburðarlynd gagnvart óumburðarlyndi. Þess vegna ættum við að verja kristið umburðarlyndi í verki; að við séum særð þegar trúin okkar er hædd, með því að sýna væntumþykju okkar á trúnni og hættuna sem bíður ef við höldum áfram á þeirri braut. Kristnin er bersýnileg í þjóðfána okkar og þeirri staðreynd að forseti Íslands eigi að vernda þjóðkirkjuna, 62. greinin segir að ríkisvaldið eigi að styðja og vernda Hina evangelísku lútersku kirkju. Ólafur Ragnar Grímsson var á tímabili gagnrýndur að þessu leyti, einnig Guðni Th. Jóhannesson. Kannski eru tímarnir að breytast og stjórnarskráin þurfi að fylgja með, því frá 2000 hefur molast úr þjóðkirkjunni frá hátt í 90% landsmanna niður í 56%.Börn læra mun minna í dag um trúargrundvöll menningar okkar, og aukin misskipting gæti verið merki um að ákveðið siðrof hafi verið að eiga sér stað á síðustu áratugum. Þetta sést einnig á vaxandi efnishyggju, sundurlyndi, einelti, einangrun og kvíða í ýmsum myndum. Ástand þetta elur sjálft sig því stjórnmálamenn, og elítan í víðari skilningi, kunna að virkja þessi öfl sér í hag. Þar sem ég er í forsetaframboði tel ég rétt að lýsa minni afstöðu. Það er engum til góðs að fela afbrot þótt þau tengist starfsfólki trúfélaga, en gagnrýni þarf að vera málefnalega sett fram og gallar í persónum þýða ekki við ættum að brjóta niður stofnanir. Til að taka af allan vafa styð ég þjóðkirkjuna og þau gildi sem hún stendur fyrir, því hvaða önnur gildi sem framtíðin kann að færa okkur þá eru kristin gildi í víðum skilningi eitthvað sem við eigum langflest ennþá að vera sammála um að sé traustur grunnur að góðu samfélagi. Raunverulegt og virkt lýðræði, mannréttindi og umburðarlyndi eru ekki sjálfsögð og ég vona að við berum gæfu til þess að kenna börnunum okkar betur í framtíðinni um mikilvægi og rætur stjórnarskrárinnar. Höfundur er forsetaframbjóðandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Trúmál Stjórnarskrá Skoðun: Forsetakosningar 2024 Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 18.05.2024 Halldór Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Sjá meira
Stjórnarskrá kemur ekki bara úr lausu lofti. Hún byggir á sögu landsins fram að því, reynslu kynslóðanna og visku góðra manna. Það er hægt að kalla þetta núlltu greinina og sumir myndu flokka „samfélagssáttmálann“ með þessari grein. Þessi grein er augljóslega ekki meitluð í stein, en áhrif hennar eru ómælanleg. Íslenska stjórnarskráin byggir á tveimur lykilatriðum sem 93% Íslendinga kusu með þegar hún tók gildi: Þingbundið lýðveldi sem stjórnarform og kristin gildi sem viðmið um hvað telst gott og ásættanlegt. Lýðveldis-þjóðríki höfðu verið í mikilli þróun frá upplýsingunni og fram til loka 19. Aldar. Eftir seinni heimsstyrjöld urðu einnig gríðarlegar breytingar þegar konur fóru út a vinnumarkað, tækifærin stóðu öllum opin, velmegun virtist geta vaxið óendanlega og bil milli ríkra og fátækra var minna en nokkru sinni fyrr. Stríðshörmungarnar kenndu okkur hins vegar að við verðum að tryggja réttindi minnihlutahópa og að hefnd og öfund leiða ekkert gott af sér. Þar sem kristnu gildin eru ekki skráð í stjórnarskrána, er enginn að halda því fram að hann sé með fullkomna túlkun á þeim eða að þvinga eigi neinn til að trúa þeim. „Heimurinn er til“ segir okkur ekki hvað við eigum að gera; hvað er rétt og rangt. Það eina sem við getum gengið út frá er einhverskonar trú. Við leitum fullvissu og guðsupplifunar á mismunandi hátt, finnum venjulega auðveldlega fyrir honum sem börn, týnum honum mörg en finnum smátt og smátt aftur. Þótt ég nefni kristin gildi varðandi sýnina á „gott“ og „vont“ aðhyllist reyndar stór hluti annarra trúarbragða og trúleysinga mjög svipuð gildi, og eitt af þessum kristnu gildum er einmitt umburðarlyndi, svo kristin gildi eru á engan hátt til þess að útiloka eða mismuna. Þetta umburðarlyndi er ekki sjálfgefið, þótt öfgaumburðarlyndi dagsins í dag láti þannig. Eins og Karl Popper er frægur fyrir að benda á, má ekki leyfa óumburðarlyndum öfgum að vaða uppi, því þau verða ráðandi og eyða hinu dýrmæta og sjaldgæfa umburðarlyndi; við verðum að vera óumburðarlynd gagnvart óumburðarlyndi. Þess vegna ættum við að verja kristið umburðarlyndi í verki; að við séum særð þegar trúin okkar er hædd, með því að sýna væntumþykju okkar á trúnni og hættuna sem bíður ef við höldum áfram á þeirri braut. Kristnin er bersýnileg í þjóðfána okkar og þeirri staðreynd að forseti Íslands eigi að vernda þjóðkirkjuna, 62. greinin segir að ríkisvaldið eigi að styðja og vernda Hina evangelísku lútersku kirkju. Ólafur Ragnar Grímsson var á tímabili gagnrýndur að þessu leyti, einnig Guðni Th. Jóhannesson. Kannski eru tímarnir að breytast og stjórnarskráin þurfi að fylgja með, því frá 2000 hefur molast úr þjóðkirkjunni frá hátt í 90% landsmanna niður í 56%.Börn læra mun minna í dag um trúargrundvöll menningar okkar, og aukin misskipting gæti verið merki um að ákveðið siðrof hafi verið að eiga sér stað á síðustu áratugum. Þetta sést einnig á vaxandi efnishyggju, sundurlyndi, einelti, einangrun og kvíða í ýmsum myndum. Ástand þetta elur sjálft sig því stjórnmálamenn, og elítan í víðari skilningi, kunna að virkja þessi öfl sér í hag. Þar sem ég er í forsetaframboði tel ég rétt að lýsa minni afstöðu. Það er engum til góðs að fela afbrot þótt þau tengist starfsfólki trúfélaga, en gagnrýni þarf að vera málefnalega sett fram og gallar í persónum þýða ekki við ættum að brjóta niður stofnanir. Til að taka af allan vafa styð ég þjóðkirkjuna og þau gildi sem hún stendur fyrir, því hvaða önnur gildi sem framtíðin kann að færa okkur þá eru kristin gildi í víðum skilningi eitthvað sem við eigum langflest ennþá að vera sammála um að sé traustur grunnur að góðu samfélagi. Raunverulegt og virkt lýðræði, mannréttindi og umburðarlyndi eru ekki sjálfsögð og ég vona að við berum gæfu til þess að kenna börnunum okkar betur í framtíðinni um mikilvægi og rætur stjórnarskrárinnar. Höfundur er forsetaframbjóðandi.
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun