Fjölbreytileiki í íslensku skólakerfi: Erum við á réttri leið? Inga Sigrún Atladóttir skrifar 23. janúar 2025 08:32 Á undanförnum árum hefur íslenska skólakerfið lagt mikla áherslu á fjölbreytileika, einstaklingsmiðað nám og valdeflingu nemenda. Þessi nálgun hefur verið í takt við alþjóðlegar strauma í menntamálum, þar sem markmiðið er að mæta þörfum hvers og eins nemanda og skapa skólaumhverfi sem tekur mið af ólíkum bakgrunni, hæfileikum og áhuga. Hins vegar virðist sem þessi áhersla sé nú að hörfa, bæði hér á landi og víðar, og aðrar leiðir séu teknar upp sem draga úr rými fyrir fjölbreytileikann. Þetta vekur spurningar um hvert við stefnum og hvort við séum að missa sjónar á þeim gildum sem við höfum áður talið mikilvæg. Afturhvarf til stýringar og atferlismótunar Í stað þess að þróa áfram leiðir til að valdefla börn og gefa þeim rödd innan skólakerfisins, virðist sem við séum að snúa aftur til meiri stýringar og áherslu á atferlismótun. Þessi þróun birtist í aukinni áherslu á staðlaðar lausnir, stýringu og reglufestu, þar sem nemendur eru frekar mótaðir til að fylgja fyrir fram ákveðnum reglum og væntingum en að fá tækifæri til að tjá sig og taka þátt í eigin námi. Þetta getur leitt til þess að fjölbreytileikinn, sem áður var í forgrunni, verður settur til hliðar í þágu einsleitari nálgunar. Þessi breyting er ekki séríslenskt fyrirbæri. Í samtölum við kennara og menntunarfræðinga í Bandaríkjunum kemur fram að þar sé sama ferlið í gangi. Þeir lýsa því hvernig áherslan á fjölbreytileika og valdeflingu nemenda hefur vikið fyrir aukinni stýringu og áherslu á hegðun og árangur samkvæmt stöðluðum mælikvörðum. Þetta er áhyggjuefni, þar sem það bendir til þess að við séum að missa sjónar á mikilvægi þess að mæta ólíkum þörfum nemenda og skapa skólaumhverfi sem styður við fjölbreyttan hóp barna. Af hverju er þetta að gerast? Ein ástæða fyrir þessari þróun gæti verið sú að við höfum ekki fundið nægilega góðar leiðir til að valdefla börn og gefa þeim rödd innan skólakerfisins. Enn fremur getur það verið vegna þess að við höfum ekki náð að skilja nógu vel hugmyndina um skólastarf sem leggur áherslu á fjölbreytileika og hvaða aðferðir eru farsælastar til að ná þeim árangri sem slík áhersla þarf á að halda. Það er flókið og krefjandi verkefni að skapa skólaumhverfi sem tekur mið af fjölbreytileika og gefur öllum nemendum tækifæri til að blómstra. Þegar slíkar tilraunir skila ekki tilætluðum árangri, eða þegar þær virðast of tímafrekar og kostnaðarsamar, getur verið freistandi að snúa aftur til einfaldari lausna, eins og stýringu og atferlismótunar. Ný bók um kosti og galla atferlismiðaðs náms Nýlega skrifaði ég bók sem fjallar um þennan vanda og þá þróun sem við sjáum í íslensku skólakerfi og víðar. Í bókinni legg ég fram kosti og galla þess að leggja áherslu á atferlismiðað nám. Ég skoða hvernig þessi nálgun getur verið gagnleg í ákveðnum aðstæðum, en einnig hvernig hún getur dregið úr rými fyrir fjölbreytilegar skoðanir, skapandi hugsun og valdeflingu nemenda. Í bókinni legg ég fram áherslur og hugmyndir um hvernig hægt er að nýta kosti atferlisstefnunnar án þess að missa sjónar á mikilvægi fjölbreytilegra skoðana og hugsunar. Ég tel að það sé hægt að finna jafnvægi þar sem við nýtum styrkleika atferlismiðaðs náms, eins og skýr markmið og skipulag, en á sama tíma tryggjum að nemendur fái tækifæri til að tjá sig, þróa eigin rödd og taka þátt í eigin námi. Þetta jafnvægi er lykilatriði ef við viljum byggja upp menntakerfi sem styður við fjölbreyttan hóp barna og undirbýr þau fyrir framtíðina. Hvert viljum við stefna? Þessi þróun vekur mikilvægar spurningar um framtíð íslenska skólakerfisins. Viljum við halda áfram á þessari braut, þar sem fjölbreytileikinn fær minna rými og stýring og atferlismótun verða ráðandi? Eða viljum við leita leiða til að styrkja áhersluna á fjölbreytileika og valdeflingu nemenda, jafnvel þótt það krefjist meiri vinnu og nýrra lausna? Þróunin í átt að meiri stýringu og atferlismótun í íslensku skólakerfi er áhyggjuefni, sérstaklega ef hún dregur úr rými fyrir fjölbreytileika og valdeflingu nemenda. Við þurfum að íhuga hvort þetta sé sú leið sem við viljum fara, eða hvort við viljum leggja meiri áherslu á að þróa áfram skólaumhverfi sem tekur mið af ólíkum þörfum og gefur öllum nemendum tækifæri til að blómstra. Í bókinni minni legg ég áherslu á að við þurfum ekki að velja á milli þessara tveggja nálgana – fjölbreytileika og atferlismiðaðs náms. Við getum nýtt styrkleika beggja til að byggja upp menntakerfi sem er bæði skipulagt og sveigjanlegt, þar sem nemendur fá tækifæri til að vaxa og þróast á eigin forsendum. Spurningin er: Erum við tilbúin að taka þessa áskorun? Höfundur er kennari sem leggur áherslu á sjónarhorn barna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Grunnskólar Börn og uppeldi Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Skoðun Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Á undanförnum árum hefur íslenska skólakerfið lagt mikla áherslu á fjölbreytileika, einstaklingsmiðað nám og valdeflingu nemenda. Þessi nálgun hefur verið í takt við alþjóðlegar strauma í menntamálum, þar sem markmiðið er að mæta þörfum hvers og eins nemanda og skapa skólaumhverfi sem tekur mið af ólíkum bakgrunni, hæfileikum og áhuga. Hins vegar virðist sem þessi áhersla sé nú að hörfa, bæði hér á landi og víðar, og aðrar leiðir séu teknar upp sem draga úr rými fyrir fjölbreytileikann. Þetta vekur spurningar um hvert við stefnum og hvort við séum að missa sjónar á þeim gildum sem við höfum áður talið mikilvæg. Afturhvarf til stýringar og atferlismótunar Í stað þess að þróa áfram leiðir til að valdefla börn og gefa þeim rödd innan skólakerfisins, virðist sem við séum að snúa aftur til meiri stýringar og áherslu á atferlismótun. Þessi þróun birtist í aukinni áherslu á staðlaðar lausnir, stýringu og reglufestu, þar sem nemendur eru frekar mótaðir til að fylgja fyrir fram ákveðnum reglum og væntingum en að fá tækifæri til að tjá sig og taka þátt í eigin námi. Þetta getur leitt til þess að fjölbreytileikinn, sem áður var í forgrunni, verður settur til hliðar í þágu einsleitari nálgunar. Þessi breyting er ekki séríslenskt fyrirbæri. Í samtölum við kennara og menntunarfræðinga í Bandaríkjunum kemur fram að þar sé sama ferlið í gangi. Þeir lýsa því hvernig áherslan á fjölbreytileika og valdeflingu nemenda hefur vikið fyrir aukinni stýringu og áherslu á hegðun og árangur samkvæmt stöðluðum mælikvörðum. Þetta er áhyggjuefni, þar sem það bendir til þess að við séum að missa sjónar á mikilvægi þess að mæta ólíkum þörfum nemenda og skapa skólaumhverfi sem styður við fjölbreyttan hóp barna. Af hverju er þetta að gerast? Ein ástæða fyrir þessari þróun gæti verið sú að við höfum ekki fundið nægilega góðar leiðir til að valdefla börn og gefa þeim rödd innan skólakerfisins. Enn fremur getur það verið vegna þess að við höfum ekki náð að skilja nógu vel hugmyndina um skólastarf sem leggur áherslu á fjölbreytileika og hvaða aðferðir eru farsælastar til að ná þeim árangri sem slík áhersla þarf á að halda. Það er flókið og krefjandi verkefni að skapa skólaumhverfi sem tekur mið af fjölbreytileika og gefur öllum nemendum tækifæri til að blómstra. Þegar slíkar tilraunir skila ekki tilætluðum árangri, eða þegar þær virðast of tímafrekar og kostnaðarsamar, getur verið freistandi að snúa aftur til einfaldari lausna, eins og stýringu og atferlismótunar. Ný bók um kosti og galla atferlismiðaðs náms Nýlega skrifaði ég bók sem fjallar um þennan vanda og þá þróun sem við sjáum í íslensku skólakerfi og víðar. Í bókinni legg ég fram kosti og galla þess að leggja áherslu á atferlismiðað nám. Ég skoða hvernig þessi nálgun getur verið gagnleg í ákveðnum aðstæðum, en einnig hvernig hún getur dregið úr rými fyrir fjölbreytilegar skoðanir, skapandi hugsun og valdeflingu nemenda. Í bókinni legg ég fram áherslur og hugmyndir um hvernig hægt er að nýta kosti atferlisstefnunnar án þess að missa sjónar á mikilvægi fjölbreytilegra skoðana og hugsunar. Ég tel að það sé hægt að finna jafnvægi þar sem við nýtum styrkleika atferlismiðaðs náms, eins og skýr markmið og skipulag, en á sama tíma tryggjum að nemendur fái tækifæri til að tjá sig, þróa eigin rödd og taka þátt í eigin námi. Þetta jafnvægi er lykilatriði ef við viljum byggja upp menntakerfi sem styður við fjölbreyttan hóp barna og undirbýr þau fyrir framtíðina. Hvert viljum við stefna? Þessi þróun vekur mikilvægar spurningar um framtíð íslenska skólakerfisins. Viljum við halda áfram á þessari braut, þar sem fjölbreytileikinn fær minna rými og stýring og atferlismótun verða ráðandi? Eða viljum við leita leiða til að styrkja áhersluna á fjölbreytileika og valdeflingu nemenda, jafnvel þótt það krefjist meiri vinnu og nýrra lausna? Þróunin í átt að meiri stýringu og atferlismótun í íslensku skólakerfi er áhyggjuefni, sérstaklega ef hún dregur úr rými fyrir fjölbreytileika og valdeflingu nemenda. Við þurfum að íhuga hvort þetta sé sú leið sem við viljum fara, eða hvort við viljum leggja meiri áherslu á að þróa áfram skólaumhverfi sem tekur mið af ólíkum þörfum og gefur öllum nemendum tækifæri til að blómstra. Í bókinni minni legg ég áherslu á að við þurfum ekki að velja á milli þessara tveggja nálgana – fjölbreytileika og atferlismiðaðs náms. Við getum nýtt styrkleika beggja til að byggja upp menntakerfi sem er bæði skipulagt og sveigjanlegt, þar sem nemendur fá tækifæri til að vaxa og þróast á eigin forsendum. Spurningin er: Erum við tilbúin að taka þessa áskorun? Höfundur er kennari sem leggur áherslu á sjónarhorn barna.
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun