Konungar markaðarins Eiríkur Ingi Magnússon skrifar 26. janúar 2025 13:03 Á markaðnum eru það ekki stjórnmálamenn, auðmenn eða embættismenn sem hafa hið raunverulega vald - það er almenningur. Neytendur eru konungar hagkerfisins, þeir eru þeir sem ráða ferðinni. Hver einasta kaupákvörðun er eins konar atkvæði sem stýrir því hvaða vörur og þjónusta lifa af, og hverjar hverfa af sjónarsviðinu. Þetta er kjarninn í lýðræði frjáls markaðar, þar sem hver einstaklingur getur valið það sem mætir hans þörfum best, án þess að aðrir komi að stjórninni. Lýðræði neytenda Frjáls markaður byggir á einstaklingsfrelsi og valfrelsi. Þegar við eyðum peningum okkar í ákveðnar vörur eða þjónustu, sendum við skýr skilaboð til framleiðenda: "Við metum þetta og viljum meira." Þegar eftirspurn eftir vöru eykst, bregðast aðrir framleiðendur við og keppast um að mæta þörfum okkar. Þessi samkeppni skapar hvata til nýsköpunar, aukinnar framleiðni og lækkandi verðs - allt til hagsbóta fyrir neytendur. Í slíku kerfi eru auðmenn ekkert annað en þeir sem hafa tekist að þjóna okkur best, auður þeirra er umbun fyrir að hafa uppfyllt óskir almennings. En þessi auður getur verið hverfull. Þegar neytendur hætta að kjósa vörur þeirra, tapar framleiðandinn markaðshlutdeild sinni og auð sínum. Markaðurinn tryggir þannig að þeir sem ná að skapa raunverulegt virði fyrir fólk haldi velli, á meðan hinir missa stöðu sína. Tökum Apple sem dæmi. Fyrirtækið spyr ekki neytendur hvernig næsti iPhone eigi að líta út, heldur notar það eigin innsæi og rannsóknir til að þróa vörur sínar. Ef vörurnar mæta ekki væntingum neytenda, leita þeir annað - og Apple tapar bæði hagnaði og markaðshlutdeild. Þetta er einfaldleikinn í frjálsum markaði: þeir sem skapa mest virði fyrir sem lægstan kostnað lifa af. Afleiðingar nútíma peningakerfisins Því miður er þetta náttúrulega ferli frjáls markaðar ekki lengur óskert í núverandi peningakerfi. Í dag stjórna stjórnvöld og seðlabankar peningamagni og vöxtum, sem ruglar þetta sjálfsprottna jafnvægi. Með því að prenta pening og halda vöxtum lágum, blása þeir upp gervieftirspurn sem skapar verðbólgu og efnahagslega óstjórn. Í slíku kerfi tapar neytandinn sínu valdi. Peningarnir renna í eignir sem eru aðeins arðbærar vegna verðbólgu, eins og fasteignir, í stað raunverulegra gæða eða þjónustu sem mæta þörfum fólks. Þetta ruglar verðmerkin sem markaðurinn notar til að stýra fjármagni í átt að því sem raunverulega skiptir máli. Auk þess njóta sum fyrirtæki óeðlilegrar sérstöðu í þessu kerfi, þar sem þau sem hafa aðgang að ódýru lánsfé á lægri vöxtum en almenningur, og hljóta fjármagnið fyrst. Þeir sem fá þetta forréttindaaðgengi hagnast mest, því þeir nýta fjármagn áður en verðbólga hefur áhrif og hækkar verð á vörum og þjónustu. Þetta gerir þeim kleift að blása upp skráð virði sitt og halda áfram að vaxa, jafnvel þótt þau skapi ekki raunverulegt virði fyrir neytendur. Þetta er enn ein birtingarmynd þess hvernig miðstýrt fjármálakerfi bjagar markaðinn, veiklar virkni verðmerkja og hindrar getu hans til að umbuna þeim sem raunverulega þjóna samfélaginu. Afhverju fólk hatar kapítalisma Mörg þessara vandamála eru ranglega skrifuð á reikning kapítalismans. Eins og Ludwig von Mises útskýrir í The Anti-Capitalistic Mentality, ruglar fólk saman frjálsum markaði og skekktum ríkisrekstri. Í raunverulegu kapítalísku kerfi er auður einungis tilkominn vegna þess að neytendur hafa kosið að skipta við þá sem skapa verðmæti. Auðmenn eru þannig aðeins þjónar almennings - ekki kúgarar. En þegar stjórnvöld afskræma þetta kerfi með peningaprentun og miðstýringu, byrjar það að líkjast óheiðarlegum leik þar sem sumir njóta forréttinda á kostnað annarra. Þetta styrkir þá röngu hugmynd að kapítalisminn sé rót vandans, þegar í raun er það afskipti stjórnvalda sem skekkja jafnvægið. Endurreisn valds neytenda Ef við viljum endurheimta raunverulegt frelsi á markaðnum, þurfum við að færa valdið aftur til neytenda. Það gerist aðeins með stöðugum og hörðum peningum sem ekki er hægt að prenta í ótakmörkuðu magni. Bitcoin er ein slík lausn, því það byggir á lögmálum frjáls markaðar og tryggir kaupmátt til lengri tíma litið. Í slíku kerfi væri fjármagni beint í átt að raunverulegum þörfum fólks, ekki gervieftirspurn eða eignabólum. Við skulum ekki gleyma því hverjir eru sönnu konungar hagkerfisins: fólkið sjálft. Frjáls markaður er lýðræðislegasta fyrirkomulagið sem mannkynið hefur fundið upp, þar sem hver króna er atkvæði. Þegar við látum markaðinn starfa án hindrana, blómstrar nýsköpun, verð lækka og lífsgæði aukast. Lausnin liggur í því að verja frelsið - og nýta pening sem þjónar neytendum, ekki valdhöfum eða sérhagsmunum. Höfundur er tölvunarfræðingur og áhugamaður um austurríska hagfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Efnahagsmál Mest lesið Halldór 4.10.2025 Halldór Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Á markaðnum eru það ekki stjórnmálamenn, auðmenn eða embættismenn sem hafa hið raunverulega vald - það er almenningur. Neytendur eru konungar hagkerfisins, þeir eru þeir sem ráða ferðinni. Hver einasta kaupákvörðun er eins konar atkvæði sem stýrir því hvaða vörur og þjónusta lifa af, og hverjar hverfa af sjónarsviðinu. Þetta er kjarninn í lýðræði frjáls markaðar, þar sem hver einstaklingur getur valið það sem mætir hans þörfum best, án þess að aðrir komi að stjórninni. Lýðræði neytenda Frjáls markaður byggir á einstaklingsfrelsi og valfrelsi. Þegar við eyðum peningum okkar í ákveðnar vörur eða þjónustu, sendum við skýr skilaboð til framleiðenda: "Við metum þetta og viljum meira." Þegar eftirspurn eftir vöru eykst, bregðast aðrir framleiðendur við og keppast um að mæta þörfum okkar. Þessi samkeppni skapar hvata til nýsköpunar, aukinnar framleiðni og lækkandi verðs - allt til hagsbóta fyrir neytendur. Í slíku kerfi eru auðmenn ekkert annað en þeir sem hafa tekist að þjóna okkur best, auður þeirra er umbun fyrir að hafa uppfyllt óskir almennings. En þessi auður getur verið hverfull. Þegar neytendur hætta að kjósa vörur þeirra, tapar framleiðandinn markaðshlutdeild sinni og auð sínum. Markaðurinn tryggir þannig að þeir sem ná að skapa raunverulegt virði fyrir fólk haldi velli, á meðan hinir missa stöðu sína. Tökum Apple sem dæmi. Fyrirtækið spyr ekki neytendur hvernig næsti iPhone eigi að líta út, heldur notar það eigin innsæi og rannsóknir til að þróa vörur sínar. Ef vörurnar mæta ekki væntingum neytenda, leita þeir annað - og Apple tapar bæði hagnaði og markaðshlutdeild. Þetta er einfaldleikinn í frjálsum markaði: þeir sem skapa mest virði fyrir sem lægstan kostnað lifa af. Afleiðingar nútíma peningakerfisins Því miður er þetta náttúrulega ferli frjáls markaðar ekki lengur óskert í núverandi peningakerfi. Í dag stjórna stjórnvöld og seðlabankar peningamagni og vöxtum, sem ruglar þetta sjálfsprottna jafnvægi. Með því að prenta pening og halda vöxtum lágum, blása þeir upp gervieftirspurn sem skapar verðbólgu og efnahagslega óstjórn. Í slíku kerfi tapar neytandinn sínu valdi. Peningarnir renna í eignir sem eru aðeins arðbærar vegna verðbólgu, eins og fasteignir, í stað raunverulegra gæða eða þjónustu sem mæta þörfum fólks. Þetta ruglar verðmerkin sem markaðurinn notar til að stýra fjármagni í átt að því sem raunverulega skiptir máli. Auk þess njóta sum fyrirtæki óeðlilegrar sérstöðu í þessu kerfi, þar sem þau sem hafa aðgang að ódýru lánsfé á lægri vöxtum en almenningur, og hljóta fjármagnið fyrst. Þeir sem fá þetta forréttindaaðgengi hagnast mest, því þeir nýta fjármagn áður en verðbólga hefur áhrif og hækkar verð á vörum og þjónustu. Þetta gerir þeim kleift að blása upp skráð virði sitt og halda áfram að vaxa, jafnvel þótt þau skapi ekki raunverulegt virði fyrir neytendur. Þetta er enn ein birtingarmynd þess hvernig miðstýrt fjármálakerfi bjagar markaðinn, veiklar virkni verðmerkja og hindrar getu hans til að umbuna þeim sem raunverulega þjóna samfélaginu. Afhverju fólk hatar kapítalisma Mörg þessara vandamála eru ranglega skrifuð á reikning kapítalismans. Eins og Ludwig von Mises útskýrir í The Anti-Capitalistic Mentality, ruglar fólk saman frjálsum markaði og skekktum ríkisrekstri. Í raunverulegu kapítalísku kerfi er auður einungis tilkominn vegna þess að neytendur hafa kosið að skipta við þá sem skapa verðmæti. Auðmenn eru þannig aðeins þjónar almennings - ekki kúgarar. En þegar stjórnvöld afskræma þetta kerfi með peningaprentun og miðstýringu, byrjar það að líkjast óheiðarlegum leik þar sem sumir njóta forréttinda á kostnað annarra. Þetta styrkir þá röngu hugmynd að kapítalisminn sé rót vandans, þegar í raun er það afskipti stjórnvalda sem skekkja jafnvægið. Endurreisn valds neytenda Ef við viljum endurheimta raunverulegt frelsi á markaðnum, þurfum við að færa valdið aftur til neytenda. Það gerist aðeins með stöðugum og hörðum peningum sem ekki er hægt að prenta í ótakmörkuðu magni. Bitcoin er ein slík lausn, því það byggir á lögmálum frjáls markaðar og tryggir kaupmátt til lengri tíma litið. Í slíku kerfi væri fjármagni beint í átt að raunverulegum þörfum fólks, ekki gervieftirspurn eða eignabólum. Við skulum ekki gleyma því hverjir eru sönnu konungar hagkerfisins: fólkið sjálft. Frjáls markaður er lýðræðislegasta fyrirkomulagið sem mannkynið hefur fundið upp, þar sem hver króna er atkvæði. Þegar við látum markaðinn starfa án hindrana, blómstrar nýsköpun, verð lækka og lífsgæði aukast. Lausnin liggur í því að verja frelsið - og nýta pening sem þjónar neytendum, ekki valdhöfum eða sérhagsmunum. Höfundur er tölvunarfræðingur og áhugamaður um austurríska hagfræði.
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun