Dýrafræði hlutabréfamarkaðarins Baldur Thorlacius skrifar 14. apríl 2025 11:01 Þegar ég var barn ætlaði ég alltaf að vera dýrafræðingur. Einhvers staðar villtist ég af leið, fór í hagfræði og endaði í Kauphöllinni. Fljótlega komst ég aftur á móti að því að það er hellings dýrafræði á hlutabréfamörkuðum, dýr eru notuð til að lýsa hinni og þessari markaðshegðun og oft er talað um að dýrslegt eðli (e. animal spirits) grípi fólk á mörkuðum. Ég hef því ákveðið að sameina þessi áhugamál mín og taka saman helstu dýrin sem geta látið sjá sig á hlutabréfamörkuðum: Boli Byrjum á öðru af tveimur frægustu dýrunum, bolanum. Bolinn er til marks um jákvæðni á mörkuðum og hækkandi hlutabréfaverð. Þegar bolinn er ríkjandi er talað um bolamarkað (e. bull market). Ekki virðist alveg á hreinu hvaðan hugtakið kemur, en margir telja það vera vegna þess að bolinn stangar (hlutabréfaverð) upp á við. Segja má að hér hafi ríkt bolamarkaður frá vorinu 2020 og út árið 2021, þegar vextir voru lágir og ávöxtun á hlutabréfamarkaði var almennt mjög góð. Björn Andspænis bolanum er björninn. Margir kannast líklega við frægar styttur af bola og birni í fjármálahverfinu í New York, en svipaðar styttur má reyndar finna víðar. Seinna bættist svo óttalausa stúlkan við, en ég ætla að halda mig við dýrin hér. Björninn táknar neikvæðni og bjarnarmarkaður (e. bear market) ríkir þegar hlutabréfaverð er á niðurleið. Stundum er talað um að björninn sé vaknaður úr dvala, þegar hlutabréfamarkaðurinn snýst úr því að vera jákvæður í að vera neikvæður. Upp úr árinu 2021 og fram á haust 2023 tók björninn við, hlutabréfaverð lækkaði m.a. út af óvissum verðbólguhorfum, hækkandi vaxtastigi og innrás Rússlands í Úkraínu. Björninn hefur einnig verið að rumska undanfarið, en heildarvísitalan hefur verið að dansa í kringum 20% lækkun frá því í byrjun febrúar – sem er algeng skilgreining á bjarnarmarkaði. Dauður köttur Ég var á báðum áttum með það hvort ég ætti að leyfa dauða kettinum að fylgja með, en ég læt slag standa þar sem hann lýsir nokkuð mikilvægri hegðun (en á mjög ógeðfelldan hátt). Dauði kötturinn kemur fram þegar það hefur verið bjarnarmarkaður en svo á sér stað skammvinnur viðsnúningur. Einhverjir vilja þá yfirleitt meina að botninum hafi verið náð og að bolinn sé kominn aftur, á meðan aðrir líkja hlutabréfamarkaðnum við dauðan kött – með vísan til þess að meira að segja dauður köttur skoppar aðeins (hækkar í verði) ef honum er hent fram af byggingu. En hann er eftir sem áður dauður. Gott dæmi um dauðan kött mátti sjá vorið 2008, þegar sæmilegur viðsnúningur átti sér stað á mörkuðum, eftir sögulegar lækkanir. Margir héldu eflaust að botninum hefði verið náð, en eftir á að hyggja var kötturinn líklega dauður. Svartur svanur Svartir svanir eru afar ólíklegir atburðir sem geta samt haft gríðarleg áhrif á hlutabréfamarkaði. Fjármálahrunið 2008 og COVID-19 eru líklega góð dæmi um svarta svani. Einhyrningur Einhyrningar eru fyrirtæki sem ná því að verða metin á yfir einn milljarð Bandaríkjadala (um 130 ma. kr. á gengi dagsins í dag) án þess að vera skráð á hlutabréfamarkað. Þau eru kallaðir einhyrningar vegna þess að slík fyrirtæki eru afar sjaldséð. Alvotech og Kerecis hafa bæði verið flokkuð sem einhyrningar. Haukurinn og dúfan Hér erum við komin í peningastefnunefnd Seðlabankans. Haukar vilja læsa klóm sínum í verðbólguna og murka úr henni lífið, beita stýrivöxtum og öðrum tólum af hörku. Dúfur eru slakari, vilja minna aðhald og lægri vexti. Úlfur og hákarl Þessi hugtök eru notuð um fjárfesta og miðlara. Úlfar og hákarlar eru nokkuð svipaðir, en þau ykkar sem hafið séð myndina „Wolf of Wall Street“ áttið ykkur líklega á týpunni. Þetta eru aðilar sem eru til í að ganga nokkuð langt til að græða, jafnvel á kostnað annarra. Sauðkind Fjárfestar sem gera eins og allir hinir, elta bara hjörðina. Ekki vænlegt til árangurs. Hrægammur Hér var mikið talað um hrægamma eftir hrun, en þetta eru fjárfestar sem stökkva til og kaupa upp ódýrar eignir á afslætti þegar illa árar. Köngulær Ég verð að viðurkenna að þessi líking er ekki almennt notuð, en ég hef verið að reyna að koma henni í daglegt tal. Köngulær eru spákaupmenn, sem eru stöðugt að reyna að grípa skammtíma tækifæri á hlutabréfamarkaði. Það blasir ekki endilega við fólki að það sé jákvætt, en í reynd auka spákaupmenn seljanleika og draga þannig úr viðskiptakostnaði fyrir aðra fjárfesta. Öll hin dýrin í skóginum Ótrúlegt en satt er þetta ekki tæmandi listi. Það er t.d. einnig talað um svín, skjaldbökur, strúta, kjúklinga, hvali, fíla og fleiri dýr. En þetta er vonandi nóg til að þið getið slegið aðeins um ykkur í komandi fermingarveislum. Höfundur er framkvæmdastjóri skráninga hjá Nasdaq Iceland. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Baldur Thorlacius Kauphöllin Mest lesið Halldór 06.09.2025 Halldór Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Skoðun Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Sjá meira
Þegar ég var barn ætlaði ég alltaf að vera dýrafræðingur. Einhvers staðar villtist ég af leið, fór í hagfræði og endaði í Kauphöllinni. Fljótlega komst ég aftur á móti að því að það er hellings dýrafræði á hlutabréfamörkuðum, dýr eru notuð til að lýsa hinni og þessari markaðshegðun og oft er talað um að dýrslegt eðli (e. animal spirits) grípi fólk á mörkuðum. Ég hef því ákveðið að sameina þessi áhugamál mín og taka saman helstu dýrin sem geta látið sjá sig á hlutabréfamörkuðum: Boli Byrjum á öðru af tveimur frægustu dýrunum, bolanum. Bolinn er til marks um jákvæðni á mörkuðum og hækkandi hlutabréfaverð. Þegar bolinn er ríkjandi er talað um bolamarkað (e. bull market). Ekki virðist alveg á hreinu hvaðan hugtakið kemur, en margir telja það vera vegna þess að bolinn stangar (hlutabréfaverð) upp á við. Segja má að hér hafi ríkt bolamarkaður frá vorinu 2020 og út árið 2021, þegar vextir voru lágir og ávöxtun á hlutabréfamarkaði var almennt mjög góð. Björn Andspænis bolanum er björninn. Margir kannast líklega við frægar styttur af bola og birni í fjármálahverfinu í New York, en svipaðar styttur má reyndar finna víðar. Seinna bættist svo óttalausa stúlkan við, en ég ætla að halda mig við dýrin hér. Björninn táknar neikvæðni og bjarnarmarkaður (e. bear market) ríkir þegar hlutabréfaverð er á niðurleið. Stundum er talað um að björninn sé vaknaður úr dvala, þegar hlutabréfamarkaðurinn snýst úr því að vera jákvæður í að vera neikvæður. Upp úr árinu 2021 og fram á haust 2023 tók björninn við, hlutabréfaverð lækkaði m.a. út af óvissum verðbólguhorfum, hækkandi vaxtastigi og innrás Rússlands í Úkraínu. Björninn hefur einnig verið að rumska undanfarið, en heildarvísitalan hefur verið að dansa í kringum 20% lækkun frá því í byrjun febrúar – sem er algeng skilgreining á bjarnarmarkaði. Dauður köttur Ég var á báðum áttum með það hvort ég ætti að leyfa dauða kettinum að fylgja með, en ég læt slag standa þar sem hann lýsir nokkuð mikilvægri hegðun (en á mjög ógeðfelldan hátt). Dauði kötturinn kemur fram þegar það hefur verið bjarnarmarkaður en svo á sér stað skammvinnur viðsnúningur. Einhverjir vilja þá yfirleitt meina að botninum hafi verið náð og að bolinn sé kominn aftur, á meðan aðrir líkja hlutabréfamarkaðnum við dauðan kött – með vísan til þess að meira að segja dauður köttur skoppar aðeins (hækkar í verði) ef honum er hent fram af byggingu. En hann er eftir sem áður dauður. Gott dæmi um dauðan kött mátti sjá vorið 2008, þegar sæmilegur viðsnúningur átti sér stað á mörkuðum, eftir sögulegar lækkanir. Margir héldu eflaust að botninum hefði verið náð, en eftir á að hyggja var kötturinn líklega dauður. Svartur svanur Svartir svanir eru afar ólíklegir atburðir sem geta samt haft gríðarleg áhrif á hlutabréfamarkaði. Fjármálahrunið 2008 og COVID-19 eru líklega góð dæmi um svarta svani. Einhyrningur Einhyrningar eru fyrirtæki sem ná því að verða metin á yfir einn milljarð Bandaríkjadala (um 130 ma. kr. á gengi dagsins í dag) án þess að vera skráð á hlutabréfamarkað. Þau eru kallaðir einhyrningar vegna þess að slík fyrirtæki eru afar sjaldséð. Alvotech og Kerecis hafa bæði verið flokkuð sem einhyrningar. Haukurinn og dúfan Hér erum við komin í peningastefnunefnd Seðlabankans. Haukar vilja læsa klóm sínum í verðbólguna og murka úr henni lífið, beita stýrivöxtum og öðrum tólum af hörku. Dúfur eru slakari, vilja minna aðhald og lægri vexti. Úlfur og hákarl Þessi hugtök eru notuð um fjárfesta og miðlara. Úlfar og hákarlar eru nokkuð svipaðir, en þau ykkar sem hafið séð myndina „Wolf of Wall Street“ áttið ykkur líklega á týpunni. Þetta eru aðilar sem eru til í að ganga nokkuð langt til að græða, jafnvel á kostnað annarra. Sauðkind Fjárfestar sem gera eins og allir hinir, elta bara hjörðina. Ekki vænlegt til árangurs. Hrægammur Hér var mikið talað um hrægamma eftir hrun, en þetta eru fjárfestar sem stökkva til og kaupa upp ódýrar eignir á afslætti þegar illa árar. Köngulær Ég verð að viðurkenna að þessi líking er ekki almennt notuð, en ég hef verið að reyna að koma henni í daglegt tal. Köngulær eru spákaupmenn, sem eru stöðugt að reyna að grípa skammtíma tækifæri á hlutabréfamarkaði. Það blasir ekki endilega við fólki að það sé jákvætt, en í reynd auka spákaupmenn seljanleika og draga þannig úr viðskiptakostnaði fyrir aðra fjárfesta. Öll hin dýrin í skóginum Ótrúlegt en satt er þetta ekki tæmandi listi. Það er t.d. einnig talað um svín, skjaldbökur, strúta, kjúklinga, hvali, fíla og fleiri dýr. En þetta er vonandi nóg til að þið getið slegið aðeins um ykkur í komandi fermingarveislum. Höfundur er framkvæmdastjóri skráninga hjá Nasdaq Iceland.
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun