Ferðamenn: Vanmetnir skattgreiðendur í íslensku hagkerfi Þórir Garðarsson skrifar 4. maí 2025 07:03 Það hefur mikið verið rætt um áhrif ferðaþjónustunnar á íslenskt samfélag — um álag á innviði, náttúru og samfélagsþjónustu. En umræðan hefur að mestu leyti gleymt einni mikilvægustu hlið málsins: því gífurlega fjármagni sem ferðamenn skila beint í ríkissjóð í gegnum virðisaukaskatt og aðra skatta. Það vekur því furðu að Samtök ferðaþjónustunnar (SAF) og fleiri hagsmunaaðilar í greininni hafi dregið úr því að leggja áherslu á þessa lykilstaðreynd. Virðisaukaskattur (VSK) er neytendaskattur sem leggst á öll kaup á vörum og þjónustu. Það er einfalt reikningsdæmi: fleiri neytendur þýða meiri neyslu og þar með auknar skatttekjur fyrir ríkissjóð. Samkvæmt opinberum tölum og greiningum hefur virðisaukaskattstekjur ríkisins af erlendum ferðamönnum numið vel á annað hundrað milljarða króna á ári á hápunkti ferðaþjónustunnar. Þetta eru tekjur sem renna beint í sameiginlega sjóði þjóðarinnar. Þessi skattheimta hefur sérstöðu: ferðamenn greiða þessa skatta án þess að njóta sambærilegrar þjónustu frá ríkinu á borð við menntun, heilbrigðisþjónustu eða tryggingakerfi – þjónustu sem innlendir skattgreiðendur njóta. Þeir nýta að mestu leyti innviði sem sveitarfélög eða fyrirtæki standa að. Því má með sanni segja að virðisaukaskattur og aðrir neysluskattar sem ferðamenn greiða séu í reynd ákveðið auðlindagjald – greiðsla fyrir aðgang að Íslandi sem vörumerki, náttúru, menningu og aðstöðu. Það er því mikilvægt að horfa á ferðamenn sem öfluga og skýrt afmarkaða skattgreiðendur í íslensku hagkerfi. Þeir greiða ekki aðeins beint til ríkisins heldur skapa tekjur fyrir fjölmörg fyrirtæki, sem aftur greiða skatta og laun – og þannig snýst hringurinn aftur til hins opinbera. Tillögur sem fram hafa komið um nýja eða hækkaða skatta á ferðamenn – til dæmis í formi komugjalda, hækkunar gistinátta- eða afþreyingarskatta – þurfa að byggjast á vönduðu mati og kostnaðargreiningu. Ekki má vanmeta hættuna á að of hár skattur letji ferðalög til Íslands og skaði þannig tekjustofna sem byggjast á miklu umfangi frekar en hárri álögugjalda. En áður en ráðist er í nýja eða hækkaða skatta ætti að leggja áherslu á að styrkja og skýra núverandi skattheimtu. Mikilvægt er að draga úr sniðgöngu aðila á markaði, fækka og lækka undanþágur og þannig stuðla að meiri sanngirni og skilvirkni. Með því væri einnig unnið gegn vexti skuggahagkerfis sem hefur fengið að vaxa í tómarúmi eftirlits og skýrra reglna á undanförnum árum. Samkeppnisstaða þeirra ferðaþjónustuaðila sem starfa löglega og greiða sína skatta yrði þannig bætt og um leið tryggð aukin og réttlátari skattheimta. Auk þess má spyrja: Er réttlætanlegt að leggja meiri byrðar á þennan hóp skattgreiðenda sem nú þegar skilar umtalsverðu fjármagni til ríkisins, án þess að fá endurgjald í formi þjónustu? Í mörgum löndum er ferðaþjónusta álitin ein af helstu útflutningsgreinum, og ferðamenn sjálfir eins konar tímabundnir „útflutningsviðskiptavinir“ sem greiða gjaldeyri og skatta á meðan á dvöl þeirra stendur. Ísland ætti ekki að vera undantekning frá því sjónarmiði. Í stað þess að huga að viðbótarálögum ætti ríkisvaldið að nýta þær skatttekjur sem nú þegar koma frá ferðamönnum til að efla innviði og bæta samgöngur. Með því mætti bæta upplifun ferðamanna, draga úr álagi og tryggja áframhaldandi tekjur – með ábyrgð og jafnvægi í fyrirrúmi. Ferðaþjónustan er ekki aðeins mikilvæg atvinnugrein. Hún er einnig fjármálalegur burðarás fyrir ríkissjóð. Það er kominn tími til að við tökum þessa staðreynd alvarlega og hættum að líta á ferðamenn sem byrði – þegar þeir eru í raun ein mikilvægasta tekjulind þjóðarbúsins. Höfundur er fyrrverandi varaformaður Samtaka ferðaþjónustunnar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórir Garðarsson Ferðaþjónusta Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Skoðun Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Það hefur mikið verið rætt um áhrif ferðaþjónustunnar á íslenskt samfélag — um álag á innviði, náttúru og samfélagsþjónustu. En umræðan hefur að mestu leyti gleymt einni mikilvægustu hlið málsins: því gífurlega fjármagni sem ferðamenn skila beint í ríkissjóð í gegnum virðisaukaskatt og aðra skatta. Það vekur því furðu að Samtök ferðaþjónustunnar (SAF) og fleiri hagsmunaaðilar í greininni hafi dregið úr því að leggja áherslu á þessa lykilstaðreynd. Virðisaukaskattur (VSK) er neytendaskattur sem leggst á öll kaup á vörum og þjónustu. Það er einfalt reikningsdæmi: fleiri neytendur þýða meiri neyslu og þar með auknar skatttekjur fyrir ríkissjóð. Samkvæmt opinberum tölum og greiningum hefur virðisaukaskattstekjur ríkisins af erlendum ferðamönnum numið vel á annað hundrað milljarða króna á ári á hápunkti ferðaþjónustunnar. Þetta eru tekjur sem renna beint í sameiginlega sjóði þjóðarinnar. Þessi skattheimta hefur sérstöðu: ferðamenn greiða þessa skatta án þess að njóta sambærilegrar þjónustu frá ríkinu á borð við menntun, heilbrigðisþjónustu eða tryggingakerfi – þjónustu sem innlendir skattgreiðendur njóta. Þeir nýta að mestu leyti innviði sem sveitarfélög eða fyrirtæki standa að. Því má með sanni segja að virðisaukaskattur og aðrir neysluskattar sem ferðamenn greiða séu í reynd ákveðið auðlindagjald – greiðsla fyrir aðgang að Íslandi sem vörumerki, náttúru, menningu og aðstöðu. Það er því mikilvægt að horfa á ferðamenn sem öfluga og skýrt afmarkaða skattgreiðendur í íslensku hagkerfi. Þeir greiða ekki aðeins beint til ríkisins heldur skapa tekjur fyrir fjölmörg fyrirtæki, sem aftur greiða skatta og laun – og þannig snýst hringurinn aftur til hins opinbera. Tillögur sem fram hafa komið um nýja eða hækkaða skatta á ferðamenn – til dæmis í formi komugjalda, hækkunar gistinátta- eða afþreyingarskatta – þurfa að byggjast á vönduðu mati og kostnaðargreiningu. Ekki má vanmeta hættuna á að of hár skattur letji ferðalög til Íslands og skaði þannig tekjustofna sem byggjast á miklu umfangi frekar en hárri álögugjalda. En áður en ráðist er í nýja eða hækkaða skatta ætti að leggja áherslu á að styrkja og skýra núverandi skattheimtu. Mikilvægt er að draga úr sniðgöngu aðila á markaði, fækka og lækka undanþágur og þannig stuðla að meiri sanngirni og skilvirkni. Með því væri einnig unnið gegn vexti skuggahagkerfis sem hefur fengið að vaxa í tómarúmi eftirlits og skýrra reglna á undanförnum árum. Samkeppnisstaða þeirra ferðaþjónustuaðila sem starfa löglega og greiða sína skatta yrði þannig bætt og um leið tryggð aukin og réttlátari skattheimta. Auk þess má spyrja: Er réttlætanlegt að leggja meiri byrðar á þennan hóp skattgreiðenda sem nú þegar skilar umtalsverðu fjármagni til ríkisins, án þess að fá endurgjald í formi þjónustu? Í mörgum löndum er ferðaþjónusta álitin ein af helstu útflutningsgreinum, og ferðamenn sjálfir eins konar tímabundnir „útflutningsviðskiptavinir“ sem greiða gjaldeyri og skatta á meðan á dvöl þeirra stendur. Ísland ætti ekki að vera undantekning frá því sjónarmiði. Í stað þess að huga að viðbótarálögum ætti ríkisvaldið að nýta þær skatttekjur sem nú þegar koma frá ferðamönnum til að efla innviði og bæta samgöngur. Með því mætti bæta upplifun ferðamanna, draga úr álagi og tryggja áframhaldandi tekjur – með ábyrgð og jafnvægi í fyrirrúmi. Ferðaþjónustan er ekki aðeins mikilvæg atvinnugrein. Hún er einnig fjármálalegur burðarás fyrir ríkissjóð. Það er kominn tími til að við tökum þessa staðreynd alvarlega og hættum að líta á ferðamenn sem byrði – þegar þeir eru í raun ein mikilvægasta tekjulind þjóðarbúsins. Höfundur er fyrrverandi varaformaður Samtaka ferðaþjónustunnar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun