Húmanisminn í kærleikanum og kærleikurinn í húmanismanum Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar 6. maí 2025 08:36 Á tímum þar sem óvissa, afmennskun, skautun og skrumskæling á öllu því sem við höfum álitið sjálfsagt – á því hvað er rétt og hvað rangt, hvað snýr upp og hvað niður – setja mark sitt á samfélagið, er mikilvægara en nokkru sinni að rifja upp og efla þau gildi sem tengja okkur saman sem manneskjur. Kærleikur – hlýja og ábyrgð Hvað er kærleikur? Hann getur birst sem hlýja og tengsl, við fjölskyldu og í vináttu, sem samkennd gagnvart ókunnugum, og sem óeigingjarn vilji til að styðja við velferð annarra – jafnvel þeirra sem við höfum aldrei hitt. Kærleikur er ekki aðeins tilfinning heldur val. Að velja að bregðast við með umhyggju, hlusta af virðingu og aðstoða án væntinga um endurgjald. Í samfélagi þar sem samkeppni og sjálfhverfa eru leiðandi öfl, getur kærleikurinn verið róttæk ákvörðun. Húmanismi – trúin á manneskjuna Húmanismi er heimspekileg og siðferðileg afstaða sem leggur áherslu á verðmæti manneskjunnar, sjálfstæða hugsun og samfélagslega ábyrgð. Hann byggir á þeirri trú að manneskjan hafi hæfileika og getu til að skapa betri heim – með því að nýta bæði meðfædda og lærða skynsemi sína, samvisku og samkennd. Húmanisminn hafnar þeirri hugmynd að við þurfum að lúta yfirnáttúrulegum öflum til að skilja siðferðileg gildi og hafa þau að leiðarljósi í lífi okkar. Húmanisminn leggur þess í stað áherslu á ábyrgð einstaklingsins – ekki aðeins gagnvart sjálfum sér heldur einnig öðru lífi og jörðinni sem við deilum. Í húmanisma felst gagnrýnin hugsun og virðing fyrir frelsi og mannréttindum. Hann krefst þess að við spyrjum: Hvað er gott líf? Hvernig getum við skapað samfélag þar sem öll fá tækifæri til að blómstra? Húmanisminn gengur út á það að virðing, réttlæti og samkennd séu ekki aðeins háleitar hugsjónir – heldur lífsnauðsynlegir þættir í sjálfbæru og mannvænu samfélagi. Samspil kærleika og húmanisma Þó kærleikurinn sé oft álitinn hjartans mál og húmanismi málsvari skynseminnar, eru þau ekki andstæður heldur samverkandi öfl. Kærleikurinn gefur húmanismanum hjarta, og húmanisminn veitir kærleikanum stefnu og samhengi. Húmaníski rithöfundurinn E. M. Forster er þekktur fyrir orð sín „Only connect! - Tengja, það er allt og sumt!“. Með því átti hann við tvennt: Annars vegar tenginguna á milli huga og hjarta, sem sé óhjákvæmileg til þess að komast að réttri niðurstöðu, og hins vegar tenginguna á milli fólks, á milli okkar allra, hvaðan sem við komum og hvert sem við ætlum. Hvað er trú – og getur húmanismi gegnt sama hlutverki? Frá örófi alda hefur mannkynið leitað svara við stóru spurningum lífsins: Af hverju erum við hér? Hvað er rétt og rangt? Hvað gerist eftir dauðann? Trú – í einni eða annarri mynd – hefur gjarnan hjálpað fólki við að finna svör í þessari leit. En hvað er trú í raun og veru, og er hægt að finna sama tilgang og siðferðisgrunn í veraldlegri heimsmynd á borð við húmanisma? Trú er oft skilin sem trú á guð eða einhverskonar yfirnáttúruleg fyrirbæri, en í víðari merkingu vísar hún til þess að hafa ákveðna heimsmynd sem gefur lífinu tilgang, leiðsögn og von. Trúarbrögð, eins og kristni eða íslam, byggja á trú á persónugerða æðri veru og fela í sér helgirit, siðalög og samfélag iðkenda. En slíkar kerfisbundnar trúarheildir eru ekki eina leiðin að merkingu eða siðferði. Húmanismi sem siðferðileg og veraldleg trú Húmanismi – þó til séu húmanistar af öllum trúarbrögðum, kristnum sem öðrum – hafnar í grunninn yfirnáttúrulegum útskýringum sem nauðsynlegum og leggur áherslu á mannlega skynsemi, reynslu og samkennd sem grunn að siðferði og samfélagi. Þannig þjónar húmanismi mörgum af þeim þörfum sem trúarbrögð uppfylla: Hann býður upp á heimsmynd, siðferðileg viðmið og samfélag. Bæði trúarbrögð og húmanismi reyna að svara sömu spurningunum, en með ólíkum aðferðum: Annars vegar með tilvísun í æðri mátt eða guðlega visku, hins vegar með upplýstri umræðu og virðingu fyrir gildi hverrar manneskju, skynsemi hennar, samkennd og getu til rökhugsunar. Trú, tilgangur og óvissa Í óvissuástandi – svo sem kreppu, náttúruhamförum eða persónulegum áföllum – hefur fólk tilhneigingu til að leita í heimsmynd sem veitir þeim öryggi, stöðugleika og huggun. Þetta á bæði við um hefðbundin trúarbrögð og veraldleg lífsskoðunarkerfi eins og húmanisma. Báðar leiðir geta veitt fólki tilgang, samfélag og mögulega einhverskonar innri ró. Trú sem boðberi samkenndar og siðferðis þarf þannig ekki að fela í sér guðstrú. Hún getur líka birst sem trú á manngildi, frelsi, vísindi og siðferðislega ábyrgð. Og kærleika. Húmanismi og önnur veraldleg lífsskoðunarkerfi bjóða ekki síður upp á siðferðilegan ramma og merkingu í lífinu – og gegna þannig sama grundvallarhlutverki og trúarbrögð hafa gegnt í gegnum aldirnar. Höfundur er formaður Siðmenntar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir Trúmál Mest lesið Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Að búa til aðalsmenn Kolbrún Baldursdóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Á tímum þar sem óvissa, afmennskun, skautun og skrumskæling á öllu því sem við höfum álitið sjálfsagt – á því hvað er rétt og hvað rangt, hvað snýr upp og hvað niður – setja mark sitt á samfélagið, er mikilvægara en nokkru sinni að rifja upp og efla þau gildi sem tengja okkur saman sem manneskjur. Kærleikur – hlýja og ábyrgð Hvað er kærleikur? Hann getur birst sem hlýja og tengsl, við fjölskyldu og í vináttu, sem samkennd gagnvart ókunnugum, og sem óeigingjarn vilji til að styðja við velferð annarra – jafnvel þeirra sem við höfum aldrei hitt. Kærleikur er ekki aðeins tilfinning heldur val. Að velja að bregðast við með umhyggju, hlusta af virðingu og aðstoða án væntinga um endurgjald. Í samfélagi þar sem samkeppni og sjálfhverfa eru leiðandi öfl, getur kærleikurinn verið róttæk ákvörðun. Húmanismi – trúin á manneskjuna Húmanismi er heimspekileg og siðferðileg afstaða sem leggur áherslu á verðmæti manneskjunnar, sjálfstæða hugsun og samfélagslega ábyrgð. Hann byggir á þeirri trú að manneskjan hafi hæfileika og getu til að skapa betri heim – með því að nýta bæði meðfædda og lærða skynsemi sína, samvisku og samkennd. Húmanisminn hafnar þeirri hugmynd að við þurfum að lúta yfirnáttúrulegum öflum til að skilja siðferðileg gildi og hafa þau að leiðarljósi í lífi okkar. Húmanisminn leggur þess í stað áherslu á ábyrgð einstaklingsins – ekki aðeins gagnvart sjálfum sér heldur einnig öðru lífi og jörðinni sem við deilum. Í húmanisma felst gagnrýnin hugsun og virðing fyrir frelsi og mannréttindum. Hann krefst þess að við spyrjum: Hvað er gott líf? Hvernig getum við skapað samfélag þar sem öll fá tækifæri til að blómstra? Húmanisminn gengur út á það að virðing, réttlæti og samkennd séu ekki aðeins háleitar hugsjónir – heldur lífsnauðsynlegir þættir í sjálfbæru og mannvænu samfélagi. Samspil kærleika og húmanisma Þó kærleikurinn sé oft álitinn hjartans mál og húmanismi málsvari skynseminnar, eru þau ekki andstæður heldur samverkandi öfl. Kærleikurinn gefur húmanismanum hjarta, og húmanisminn veitir kærleikanum stefnu og samhengi. Húmaníski rithöfundurinn E. M. Forster er þekktur fyrir orð sín „Only connect! - Tengja, það er allt og sumt!“. Með því átti hann við tvennt: Annars vegar tenginguna á milli huga og hjarta, sem sé óhjákvæmileg til þess að komast að réttri niðurstöðu, og hins vegar tenginguna á milli fólks, á milli okkar allra, hvaðan sem við komum og hvert sem við ætlum. Hvað er trú – og getur húmanismi gegnt sama hlutverki? Frá örófi alda hefur mannkynið leitað svara við stóru spurningum lífsins: Af hverju erum við hér? Hvað er rétt og rangt? Hvað gerist eftir dauðann? Trú – í einni eða annarri mynd – hefur gjarnan hjálpað fólki við að finna svör í þessari leit. En hvað er trú í raun og veru, og er hægt að finna sama tilgang og siðferðisgrunn í veraldlegri heimsmynd á borð við húmanisma? Trú er oft skilin sem trú á guð eða einhverskonar yfirnáttúruleg fyrirbæri, en í víðari merkingu vísar hún til þess að hafa ákveðna heimsmynd sem gefur lífinu tilgang, leiðsögn og von. Trúarbrögð, eins og kristni eða íslam, byggja á trú á persónugerða æðri veru og fela í sér helgirit, siðalög og samfélag iðkenda. En slíkar kerfisbundnar trúarheildir eru ekki eina leiðin að merkingu eða siðferði. Húmanismi sem siðferðileg og veraldleg trú Húmanismi – þó til séu húmanistar af öllum trúarbrögðum, kristnum sem öðrum – hafnar í grunninn yfirnáttúrulegum útskýringum sem nauðsynlegum og leggur áherslu á mannlega skynsemi, reynslu og samkennd sem grunn að siðferði og samfélagi. Þannig þjónar húmanismi mörgum af þeim þörfum sem trúarbrögð uppfylla: Hann býður upp á heimsmynd, siðferðileg viðmið og samfélag. Bæði trúarbrögð og húmanismi reyna að svara sömu spurningunum, en með ólíkum aðferðum: Annars vegar með tilvísun í æðri mátt eða guðlega visku, hins vegar með upplýstri umræðu og virðingu fyrir gildi hverrar manneskju, skynsemi hennar, samkennd og getu til rökhugsunar. Trú, tilgangur og óvissa Í óvissuástandi – svo sem kreppu, náttúruhamförum eða persónulegum áföllum – hefur fólk tilhneigingu til að leita í heimsmynd sem veitir þeim öryggi, stöðugleika og huggun. Þetta á bæði við um hefðbundin trúarbrögð og veraldleg lífsskoðunarkerfi eins og húmanisma. Báðar leiðir geta veitt fólki tilgang, samfélag og mögulega einhverskonar innri ró. Trú sem boðberi samkenndar og siðferðis þarf þannig ekki að fela í sér guðstrú. Hún getur líka birst sem trú á manngildi, frelsi, vísindi og siðferðislega ábyrgð. Og kærleika. Húmanismi og önnur veraldleg lífsskoðunarkerfi bjóða ekki síður upp á siðferðilegan ramma og merkingu í lífinu – og gegna þannig sama grundvallarhlutverki og trúarbrögð hafa gegnt í gegnum aldirnar. Höfundur er formaður Siðmenntar.
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun