Vetrarvirkjanir Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar 9. maí 2025 13:32 Veturinn er á undanhaldi og þau megineinkenni sem honum fylgja þ.e. myrkur og kuldi. Raforkuþörf eykst á veturna, enda notum við raflýsingu til að mæta myrkrinu og lýsa upp skammdegið. Einnig eykst auðvitað rafhitun til húshitunar eftir því sem kaldara er. Þessi aukna raforkuþörf rímar því miður illa við framleiðslugetu raforkukerfisins á Íslandi. Vatnsaflsvirkjanir mæta um 70% af raforkuþörf kerfisins og eðlilega snýr frosin snjór túrbínum heldur verr en fljótandi vatn. Raforkuþörfin er þannig mest þegar framleiðslugeta vatnsaflsvirkjana er minnst. Ef það væru nú bara til einhverjar vetrarvirkjanir. Reyndar er hagkvæmast og ódýrast að breyta fyrst notkunarþættinum í stað þess að einblína bara á framleiðsluþáttinn. Sem sagt breyta notkunarflokkum sem valda vetrarálaginu þ.e. lýsing og rafhitun. Lýsing LED lýsing hefur umbylt lýsingartækni á heimsvísu sem þýðir að nú þarf miklu minna afl og orku til að ná sömu eða betri ljósgæðum og áður fékkst með gló- eða halógenperum. Það er almennt góð og gild regla að nýta hluti á meðan þeir eru í lagi. Þetta á þó ekki við þegar kemur að gömlum gló- og halógenperum sem enn lýsa. Best er að skipta þeim strax út fyrir betri LED perum með miklu minni afl- og orkunotkun. Tökum dæmi um peru í lítið notuðu rými sem mörgum þætti óþarfi að skipta út, enda virkar hún enn. En ef 10 þúsund kveikja á lítið notuðum glóperum á svipuðum tíma þarf að ræsa óþarfa afl sem auðveldlega mætti minnka um allt að 80% með LED perum. Þetta snýst ekki bara um raforkunotkun heldur líka aflnotkun og þess vegna er mikilvægt að taka niður þessa óþörfu aflþörf. LED væðing ljósastaura er annað dæmi sem sparar mikið af afli og orkunotkun á veturna. Mikilvægt er að hreinsa strax út allar gló- og halógenperur og flýta LED væðingu ljósastaura um allt land. Rafhitun Það eru þrjár leiðir til að minnka rafhitun. Nýjar hitaveitur, varmadælur og bætt nýtni með betri einangrun og hitastýringum. Umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið auglýsti einmitt nýverið styrki til jarðhitaleitar og verkefna sem auka skilvirkni í rekstri fjarvarmaveitna. Varmadælur eru líka frábær lausn til að minnka rafhitun og þar eru líka styrkir í boði. Stuðningskerfi fyrir varmadælur á rafhituðum lögheimilum hefur verið einfaldað og umsýsla gerð skilvirkari. Notendur geta nú fengið helming af tækjakostnaði varmadæla frá ríkinu og uppsetning á slíkum búnaði hefur engin áhrif á niðurgreiðslurétt þeirra. Alvöru árangur Ríkið hefur greitt út svokallaðar eingreiðslur til fjölmargra hitaveituverkefna síðustu tuttugu árin. Eingreiðslur eru stofnstyrkir til hitaveituframkvæmda á rafhituðum svæðum og í raun oftast forsenda fyrir fjárhagslegum fýsileika þeirra. Með nýjum eða stækkun eldri hitaveitna lækkar niðurgreiðsluþörf ríkis og það svigrúm er nýtt til að greiða út stofnstyrki til að styðja við framkvæmdina. Ríkið hefur greitt yfir þrjá milljarða frá aldamótum til að liðka fyrir veituframkvæmdum. Með þessum framkvæmdum hefur raforkuþörf til húshitunar gróflega minnkað um 110 GWst ári. Ríkið styrkti einnig uppsetningu sjóvarmadælu í Vestmannaeyjum sem minnkaði raforkunotkun í veitunni þar um allt að 40 GWst og svo hafa varmadælustyrkir til rafhitaðra heimila skilað um 10 GWst af raforkusparnaði. Tvöföld kostnaðaráhrif Með minni raforkunotkun, sem fylgir ofangreindum lýsingar- og rafhitunarlausnum, minnkar raforkukostnaður notenda til muna án þess að skerða nokkuð þjónustustig eða lífsgæði. Áhrifin eru auðvitað meiri þar sem þessar aðgerðir losa dýrmæta raforku inn á kerfið til annarra nota. Eftirspurn eftir raforku hefur verið talvert meiri undanfarið en sem nemur nýrri raforkuframleiðslu inn á kerfið. Þetta hefur skapað verðhækkunarþrýsting. Ofangreindar rafhitunaraðgerðir frá aldamótum hafa losað um 160 GWst á kerfið sem samsvarar raforkunotkun 35 þúsund heimila. M.ö.o. hafa þessar aðgerðir lagt smá lóð á vogarskálarnar á framboðshliðinni til að halda aftur af raforkuhækkunum til allra. Enn er talsvert svigrúm til að minnka raforkuþörf til húshitunar og ef rétt er haldið á spöðunum má auðveldlega sækja rúmlega 100 GWst í viðbót á næstu árum. Þessar „vetrarvirkjanir“ eða bætt vetrar orkunýtni er hagstæðasti „virkjunarkostur“ landsins. Þessi orkunýtniverkefni losa raforku inn á markaðinn á besta tíma án kostnaðar enda er raforkan sem losnar bara hliðarafurð orkunýtni aðgerða. Höfundur er sviðsstjóri á svið orkuskipta og hringrásarhagkerfis hjá Umhverfis- og orkustofnun. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurður Ingi Friðleifsson Orkumál Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Sjá meira
Veturinn er á undanhaldi og þau megineinkenni sem honum fylgja þ.e. myrkur og kuldi. Raforkuþörf eykst á veturna, enda notum við raflýsingu til að mæta myrkrinu og lýsa upp skammdegið. Einnig eykst auðvitað rafhitun til húshitunar eftir því sem kaldara er. Þessi aukna raforkuþörf rímar því miður illa við framleiðslugetu raforkukerfisins á Íslandi. Vatnsaflsvirkjanir mæta um 70% af raforkuþörf kerfisins og eðlilega snýr frosin snjór túrbínum heldur verr en fljótandi vatn. Raforkuþörfin er þannig mest þegar framleiðslugeta vatnsaflsvirkjana er minnst. Ef það væru nú bara til einhverjar vetrarvirkjanir. Reyndar er hagkvæmast og ódýrast að breyta fyrst notkunarþættinum í stað þess að einblína bara á framleiðsluþáttinn. Sem sagt breyta notkunarflokkum sem valda vetrarálaginu þ.e. lýsing og rafhitun. Lýsing LED lýsing hefur umbylt lýsingartækni á heimsvísu sem þýðir að nú þarf miklu minna afl og orku til að ná sömu eða betri ljósgæðum og áður fékkst með gló- eða halógenperum. Það er almennt góð og gild regla að nýta hluti á meðan þeir eru í lagi. Þetta á þó ekki við þegar kemur að gömlum gló- og halógenperum sem enn lýsa. Best er að skipta þeim strax út fyrir betri LED perum með miklu minni afl- og orkunotkun. Tökum dæmi um peru í lítið notuðu rými sem mörgum þætti óþarfi að skipta út, enda virkar hún enn. En ef 10 þúsund kveikja á lítið notuðum glóperum á svipuðum tíma þarf að ræsa óþarfa afl sem auðveldlega mætti minnka um allt að 80% með LED perum. Þetta snýst ekki bara um raforkunotkun heldur líka aflnotkun og þess vegna er mikilvægt að taka niður þessa óþörfu aflþörf. LED væðing ljósastaura er annað dæmi sem sparar mikið af afli og orkunotkun á veturna. Mikilvægt er að hreinsa strax út allar gló- og halógenperur og flýta LED væðingu ljósastaura um allt land. Rafhitun Það eru þrjár leiðir til að minnka rafhitun. Nýjar hitaveitur, varmadælur og bætt nýtni með betri einangrun og hitastýringum. Umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið auglýsti einmitt nýverið styrki til jarðhitaleitar og verkefna sem auka skilvirkni í rekstri fjarvarmaveitna. Varmadælur eru líka frábær lausn til að minnka rafhitun og þar eru líka styrkir í boði. Stuðningskerfi fyrir varmadælur á rafhituðum lögheimilum hefur verið einfaldað og umsýsla gerð skilvirkari. Notendur geta nú fengið helming af tækjakostnaði varmadæla frá ríkinu og uppsetning á slíkum búnaði hefur engin áhrif á niðurgreiðslurétt þeirra. Alvöru árangur Ríkið hefur greitt út svokallaðar eingreiðslur til fjölmargra hitaveituverkefna síðustu tuttugu árin. Eingreiðslur eru stofnstyrkir til hitaveituframkvæmda á rafhituðum svæðum og í raun oftast forsenda fyrir fjárhagslegum fýsileika þeirra. Með nýjum eða stækkun eldri hitaveitna lækkar niðurgreiðsluþörf ríkis og það svigrúm er nýtt til að greiða út stofnstyrki til að styðja við framkvæmdina. Ríkið hefur greitt yfir þrjá milljarða frá aldamótum til að liðka fyrir veituframkvæmdum. Með þessum framkvæmdum hefur raforkuþörf til húshitunar gróflega minnkað um 110 GWst ári. Ríkið styrkti einnig uppsetningu sjóvarmadælu í Vestmannaeyjum sem minnkaði raforkunotkun í veitunni þar um allt að 40 GWst og svo hafa varmadælustyrkir til rafhitaðra heimila skilað um 10 GWst af raforkusparnaði. Tvöföld kostnaðaráhrif Með minni raforkunotkun, sem fylgir ofangreindum lýsingar- og rafhitunarlausnum, minnkar raforkukostnaður notenda til muna án þess að skerða nokkuð þjónustustig eða lífsgæði. Áhrifin eru auðvitað meiri þar sem þessar aðgerðir losa dýrmæta raforku inn á kerfið til annarra nota. Eftirspurn eftir raforku hefur verið talvert meiri undanfarið en sem nemur nýrri raforkuframleiðslu inn á kerfið. Þetta hefur skapað verðhækkunarþrýsting. Ofangreindar rafhitunaraðgerðir frá aldamótum hafa losað um 160 GWst á kerfið sem samsvarar raforkunotkun 35 þúsund heimila. M.ö.o. hafa þessar aðgerðir lagt smá lóð á vogarskálarnar á framboðshliðinni til að halda aftur af raforkuhækkunum til allra. Enn er talsvert svigrúm til að minnka raforkuþörf til húshitunar og ef rétt er haldið á spöðunum má auðveldlega sækja rúmlega 100 GWst í viðbót á næstu árum. Þessar „vetrarvirkjanir“ eða bætt vetrar orkunýtni er hagstæðasti „virkjunarkostur“ landsins. Þessi orkunýtniverkefni losa raforku inn á markaðinn á besta tíma án kostnaðar enda er raforkan sem losnar bara hliðarafurð orkunýtni aðgerða. Höfundur er sviðsstjóri á svið orkuskipta og hringrásarhagkerfis hjá Umhverfis- og orkustofnun.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun