Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar 23. maí 2025 13:02 Saga, trú og stjórnmál eru nátengd og oft notuð til að móta sýn og réttlæta ákvarðanir. En þegar slík afstaða er byggð á goðsögnum fremur en staðreyndum, getur hún skaðað samfélag, hagkerfi og lýðræðislega umræðu. Skoðum hér hugmyndir um þjóðareign, trúarlega réttlætingu og skakkar söguskýringar sem hafa áhrif á stefnu og skattlagningu. Stjórnmál og trú: Sameiginleg þörf fyrir trúarlega sannfæringu Stjórnmál og trúarbrögð eiga það sameiginlegt að byggja oft á trú – ekki endilega rökum. Rétt eins og sumir trúarleiðtogar túlka helgar bækur eftir tíðarandanum, túlka stjórnmálamenn lög og sögu með sama hætti. Það sem áður var „eilífur sannleikur“ getur skyndilega orðið að hentugri frasa, notaður til að klæða pólitíska stefnu í siðferðilegan búning. Skattar og veiðigjöld: Þegar réttlæting þjónar tilgangi, ekki rökum Þegar stjórnvöld réttlæta nýja skatta og gjöld með tilvísun í siðferðislega ábyrgð eða þjóðarhag, er nauðsynlegt að spyrja: Hvaða áhrif hefur þetta í raun? Reynslan sýnir að skattar sem byggja á pólitískum hugmyndum fremur en hagfræðilegum forsendum – eins og innflutningstollar í nafni „verndar“ – leiða til hærri verðs, minni samkeppni og stöðnunar. Hið sama á við hérlendis. Skattar og veiðigjöld kallaðar „leiðréttingar“ skila sér ekki endilega í auknum gæðum. Þau geta dregið úr áræði, fjárfestingavilja og sköpun – áhrif sem sjást ekki endilega í fjárlögum, en birtast í hugarfari og hegðun atvinnulífsins. Þjóðareign fiskimiða: Goðsögn sem skapar óvissu Í umræðunni um þjóðareign fiskimiða hefur orðið til ákveðin goðsögn – sú að útgerðin hafi „fengið fiskinn frítt“. Þetta er einföldun sem stenst ekki skoðun. Hugtakið „þjóðareign“ hefur enga lagalega þýðingu varðandi framkvæmdarétt eða arðsemi. Það er pólitísk yfirlýsing sem hljómar vel í ræðum en ruglar umræðuna. Sagan hefur verið afbökuð: ekki er minnst á áratugi af áhættu, vinnu og fjárfestingu sem liggur að baki sjávarútvegi. Líkt og í sögunni um litlu gulu hænuna – margir vilja njóta brauðsins, en fáir leggja hönd á plóginn. Enginn á fiskinn í sjónum – fyrr en hann er veiddur Lögin eru skýr: enginn á fiskinn fyrr en hann er veiddur með löglegu veiðileyfi. Þá verður hann eign viðkomandi aðila – með tilheyrandi ábyrgð og verðmætasköpun. Að kalla veiðiréttinn „gjöf“ er röng forsenda og þjónar pólitískum tilgangi, ekki raunverulegri lausn. Rétta spurningin er ekki hver á fiskinn, heldur hvernig við tryggjum sanngjarna, gagnsæja og arðbæra nýtingu sem þjónar hagsmunum þjóðarinnar. Vísindin, ekki frasarnir, eiga að stýra stefnu Við verðum að velja: ætlum við að byggja stefnu á vísindalegri nálgun – með gagnrýni, prófun og stöðugri leiðréttingu – eða á trúarlegum frösum og sagnaskekkju? Stjórnmál og trú hafa tilhneigingu til að festa sig í sannfæringu, jafnvel þótt hún standist ekki skoðun. Fiskveiðistjórnun er flókið svið sem snýst um lífríki, efnahagslega arðsemi og samfélagslega sátt. Til að tryggja langtímaávinning þarf gagnsæi, stöðugleika og ábyrgð – ekki goðsagnir. Ábyrgð, ekki eignarhald Þjóðin á ekki fiskinn í sjónum – en hún ber ábyrgð á hvernig kerfið er hannað, stjórnað og þróað. Það krefst ekki trúar, heldur þekkingar, traustrar gagnagreiningar og hugrekkis til að horfast í augu við flóknar staðreyndir. Stefnumótun byggð á blekkingum leiðir okkur villu vegar – en vísindaleg nálgun býður upp á raunhæfa framtíðarsýn. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svanur Guðmundsson Mest lesið Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke Skoðun Hvað er svona merkilegt við það? Hópur starfsfólks Jafnlaunastofu Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson Skoðun Gleðilegan kvennafrídag og gleðilegt kvennaár Helena Hafþórsdóttir O’Connor Skoðun Konur Íslands og alþjóðakerfið í takt Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Skoðun Peningar, vald og hvítþvottur þjóðarmorðs: Velkomin í nýja heimsmynd Trumps Helen Ólafsdóttir Skoðun Afglæpavæðing veðmála Gunnar Pétur Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson skrifar Skoðun Hver er að væla? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke skrifar Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Konan - Vinnan - Kjörin í 40 ár Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Íslenskur her og íslensk leyniþjónusta Steingrímur Jónsson skrifar Skoðun Er jafnrétti fyrir allar? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ættu konur að fara í háskólanám? Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Íris Björk Ágústsdóttir skrifar Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er sköpun í skólastarfi? Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Afglæpavæðing veðmála Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Gleðilegan kvennafrídag og gleðilegt kvennaár Helena Hafþórsdóttir O’Connor skrifar Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Konur Íslands og alþjóðakerfið í takt Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er svona merkilegt við það? Hópur starfsfólks Jafnlaunastofu skrifar Skoðun Við erum ekki eign annarra! Anna Lizzy Wichmann skrifar Skoðun Sameinuðu þjóðirnar 80 ára: Framtíðin er okkar Eva Harðardóttir skrifar Skoðun Til hamingju með 24. október Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Einu sinni enn Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Sjá meira
Saga, trú og stjórnmál eru nátengd og oft notuð til að móta sýn og réttlæta ákvarðanir. En þegar slík afstaða er byggð á goðsögnum fremur en staðreyndum, getur hún skaðað samfélag, hagkerfi og lýðræðislega umræðu. Skoðum hér hugmyndir um þjóðareign, trúarlega réttlætingu og skakkar söguskýringar sem hafa áhrif á stefnu og skattlagningu. Stjórnmál og trú: Sameiginleg þörf fyrir trúarlega sannfæringu Stjórnmál og trúarbrögð eiga það sameiginlegt að byggja oft á trú – ekki endilega rökum. Rétt eins og sumir trúarleiðtogar túlka helgar bækur eftir tíðarandanum, túlka stjórnmálamenn lög og sögu með sama hætti. Það sem áður var „eilífur sannleikur“ getur skyndilega orðið að hentugri frasa, notaður til að klæða pólitíska stefnu í siðferðilegan búning. Skattar og veiðigjöld: Þegar réttlæting þjónar tilgangi, ekki rökum Þegar stjórnvöld réttlæta nýja skatta og gjöld með tilvísun í siðferðislega ábyrgð eða þjóðarhag, er nauðsynlegt að spyrja: Hvaða áhrif hefur þetta í raun? Reynslan sýnir að skattar sem byggja á pólitískum hugmyndum fremur en hagfræðilegum forsendum – eins og innflutningstollar í nafni „verndar“ – leiða til hærri verðs, minni samkeppni og stöðnunar. Hið sama á við hérlendis. Skattar og veiðigjöld kallaðar „leiðréttingar“ skila sér ekki endilega í auknum gæðum. Þau geta dregið úr áræði, fjárfestingavilja og sköpun – áhrif sem sjást ekki endilega í fjárlögum, en birtast í hugarfari og hegðun atvinnulífsins. Þjóðareign fiskimiða: Goðsögn sem skapar óvissu Í umræðunni um þjóðareign fiskimiða hefur orðið til ákveðin goðsögn – sú að útgerðin hafi „fengið fiskinn frítt“. Þetta er einföldun sem stenst ekki skoðun. Hugtakið „þjóðareign“ hefur enga lagalega þýðingu varðandi framkvæmdarétt eða arðsemi. Það er pólitísk yfirlýsing sem hljómar vel í ræðum en ruglar umræðuna. Sagan hefur verið afbökuð: ekki er minnst á áratugi af áhættu, vinnu og fjárfestingu sem liggur að baki sjávarútvegi. Líkt og í sögunni um litlu gulu hænuna – margir vilja njóta brauðsins, en fáir leggja hönd á plóginn. Enginn á fiskinn í sjónum – fyrr en hann er veiddur Lögin eru skýr: enginn á fiskinn fyrr en hann er veiddur með löglegu veiðileyfi. Þá verður hann eign viðkomandi aðila – með tilheyrandi ábyrgð og verðmætasköpun. Að kalla veiðiréttinn „gjöf“ er röng forsenda og þjónar pólitískum tilgangi, ekki raunverulegri lausn. Rétta spurningin er ekki hver á fiskinn, heldur hvernig við tryggjum sanngjarna, gagnsæja og arðbæra nýtingu sem þjónar hagsmunum þjóðarinnar. Vísindin, ekki frasarnir, eiga að stýra stefnu Við verðum að velja: ætlum við að byggja stefnu á vísindalegri nálgun – með gagnrýni, prófun og stöðugri leiðréttingu – eða á trúarlegum frösum og sagnaskekkju? Stjórnmál og trú hafa tilhneigingu til að festa sig í sannfæringu, jafnvel þótt hún standist ekki skoðun. Fiskveiðistjórnun er flókið svið sem snýst um lífríki, efnahagslega arðsemi og samfélagslega sátt. Til að tryggja langtímaávinning þarf gagnsæi, stöðugleika og ábyrgð – ekki goðsagnir. Ábyrgð, ekki eignarhald Þjóðin á ekki fiskinn í sjónum – en hún ber ábyrgð á hvernig kerfið er hannað, stjórnað og þróað. Það krefst ekki trúar, heldur þekkingar, traustrar gagnagreiningar og hugrekkis til að horfast í augu við flóknar staðreyndir. Stefnumótun byggð á blekkingum leiðir okkur villu vegar – en vísindaleg nálgun býður upp á raunhæfa framtíðarsýn. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins.
Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun
Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson Skoðun
Peningar, vald og hvítþvottur þjóðarmorðs: Velkomin í nýja heimsmynd Trumps Helen Ólafsdóttir Skoðun
Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun
Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson Skoðun
Peningar, vald og hvítþvottur þjóðarmorðs: Velkomin í nýja heimsmynd Trumps Helen Ólafsdóttir Skoðun