Skoðanagrein – Al­þjóð­legi Gigtardaginn: Achieve Your Dreams

Alþjóðlegi Gigtardaginn er árlegur viðburður sem vekur athygli á áhrifum gigtar og annarra stoðkerfisjúkdóma á daglegt líf fólks. Þessi dagur minnir okkur á mikilvægi þess að styðja þá sem lifa með langvinnum sjúkdómum – ekki aðeins með læknisfræðilegum úrræðum heldur einnig með félagslegum stuðningi, menntun og réttindum sem tryggja virka þátttöku í samfélaginu.

Slagorð ársins 2025, „Achieve Your Dreams“, hvetur okkur öll til að skapa tækifæri fyrir alla til að fylgja draumum sínum, óháð heilsufarslegum hindrunum.

Gigtarsjúkdómar – ósýnilegir en útbreiddir

Um 20% þjóðarinnar lifir með einhvers konar gigtarsjúkdóma. Bólgugigtarsjúkdómar eru algengari hjá ungu fólki og fólki á miðjum aldri, en gigtarsjúkdómar án bólgu, svo sem slitgigt, eru algengari meðal eldra fólks.

Þessir sjúkdómar eru langvinnir og í flestum tilvikum ólæknanlegir. Gigtarsjúkdómar eru oft nefndir „ósýnilegir sjúkdómar“, því að það sést sjaldan utan á fólki hversu mikla verki eða skerðingu það upplifir í raun.

Fólk með gigt stendur daglega frammi fyrir áskorunum sem geta takmarkað þátttöku þess í vinnu, skóla og félagslífi. Til að tryggja að enginn sé skilinn eftir á hliðarlínunni eru til lögbundin réttindi sem kveða á um að veita skuli viðeigandi aðlögun á vinnustöðum og í menntastofnunum. Slík úrræði geta falið í sér sveigjanlega vinnu- eða skóladaga, sérhannaðan búnað, aðgengi að starfs- eða námsaðstoð og önnur ráð sem gera einstaklingum kleift að sinna skyldum sínum á jafnréttisgrundvelli.

Skortur á úrræðum fyrir gigtarsjúklinga

Þrátt fyrir góðan vilja og lögbundin réttindi vantar verulega upp á úrræði og stuðning við fólk með gigtarsjúkdóma á Íslandi:

Ungt fólk sem greinist með langvinnan gigtarsjúkdóm fær sjaldnast nægilegan stuðning. Skortur er á aðgengi að sjúkraþjálfun, iðjuþjálfun og sálfræðiaðstoð – sem hefur afgerandi áhrif á getu til náms og vinnu, og jafnframt á barneignir og fjölskyldulíf.

Fólk á miðjum aldri sem greinist með gigtarsjúkdóma lendir oft í vinnutapi. Skortur á viðeigandi endurhæfingu gerir það að verkum að margir komast ekki aftur til starfa, og veikindin leiða í mörgum tilvikum til varanlegrar örorku.

Vitað er að einstaklingar með stoðkerfisvandamál eru stór hluti örorkuþega á Íslandi. Þó skortir nákvæmar upplýsingar um veikindaleyfi gigtarsjúklinga hérlendis, en erlendar tölur benda til mikillar áhættu á varanlegri örorku – til dæmis eru um 20% sjúklinga með liðagigt (iktsýki) óvinnufærir innan 10 ára frá greiningu.

Við köllum eftir aðgerðum

Til að fólk með gigtarsjúkdóma geti raunverulega „náð draumum sínum“ þarf markvissan stuðning og aukna þjónustu. Við óskum eftir eftirfarandi umbótum:

Aukinni sálfræðiaðstoð fyrir fólk með gigtarsjúkdóma. Þunglyndi og kvíði eru algeng samfara langvinnum veikindum, en lítil sérhæfð sálfræðiaðstoð er nú í boði. Erlendis er lögð sérstök áhersla á slíkan stuðning, sérstaklega fyrir ungt fólk.

Eflingu endurhæfingarmöguleika, þar með talið sjúkraþjálfunar og iðjuþjálfunar. Nauðsynlegt er að stórauka aðgengi að endurhæfingu, til dæmis í gegnum Gigtarfélagið og Reykjalund.

Áframhaldandi stuðningi við fræðslu og skóla fyrir nýgreinda gigtarsjúklinga, þannig að þeir geti tekist á við veikindin á upplýstan og valdeflandi hátt.

Réttindi, virðing og tækifæri

Rétturinn til aðlögunar er ekki aðeins siðferðileg eða félagsleg skylda, heldur einnig lögverndaður réttur samkvæmt vinnumarkaðs- og jafnréttislögum. Með þessum réttindum er tryggt að einstaklingar með gigt hafi raunhæfan möguleika á að efla hæfileika sína, afla sér menntunar og taka virkan þátt í samfélaginu á sama grundvelli og aðrir. Aðgengi að viðeigandi úrræðum og aðlögun eykur sjálfstæði, bætir lífsgæði og gerir fólki kleift að fylgja draumum sínum – í reynd, ekki aðeins í orði.

Það er samfélagsleg skylda okkar allra að tryggja að hver og einn geti lifað lífi sínu með reisn og sjálfstæði. Með aukinni vitund, menntun um gigt og aðra stoðkerfisjúkdóma, og með því að virða rétt einstaklinga til viðeigandi aðlögunar, getum við skapað samfélag sem opnar dyr að framtíð sem áður virtist fjarlæg eða óraunhæf.

Slagorðið „Achieve Your Dreams“ er þannig ekki aðeins hvatning til einstaklinga um að fylgja draumum sínum, heldur einnig áminning til samfélagsins um að skapa umhverfi sem gerir það mögulegt.

Alþjóðlegi Gigtardaginn minnir okkur því á að virða lögbundin réttindi, efla skilning og tryggja að allir hafi raunverulegt tækifæri til að lifa lífi þar sem draumar þeirra eru raunverulegir möguleikar – ekki aðeins óraunhæfar vonir.

Með réttindum, stuðningi og skilningi getum við byggt samfélag þar sem enginn stendur á hliðarlínunni vegna heilsufarslegra hindrana.

Höfundur er formaður Gigtarfélags Íslands.