Ekki trufla mig Þórlindur Kjartansson skrifar 21. apríl 2017 07:00 Móðurafi minn kom gjarnan í heimsókn til okkar um jól og stórhátíðir þegar ég var að alast upp. Það var alltaf mikið tilhlökkunarefni þótt hann hafi aldrei lagt sig sérstaklega fram um að vera með einhver skemmtiatriði. Það þurfti ekki. Það var bara, á einhvern ólýsanlegan en mjög áþreifanlegan hátt, gott að hafa hann nálægt sér. Eitt af því sem mér fannst aðdáunarverðast við afa var að fylgjast með honum tefla við skáktölvuna inni í stofu, sem hann gerði öðru hverju. Ég hef ekki hugmynd um hversu flinkur hann var að tefla en það sem stendur upp úr var hin óhagganlega einbeiting sem hann hafði á meðan á skákinni stóð. Það var alveg sama hvað maður reyndi, hann sýndi aldrei minnstu merki þess að hann tæki eftir nokkru utanaðkomandi áreiti. Mér var sagt að hann gæti náð svo mikilli einbeitingu að hann hreinlega heyrði ekki það sem var að gerast í kringum hann; og tilraunir mínar til þess að fanga athygli hans báru aldrei minnsta árangur. Fljótlega varð ég því alveg sáttur við þá reglu að reyna aldrei að trufla afa þegar hann var niðursokkinn í sínar eigin hugsanir. Líklegast er okkur flestum gefinn hæfileikinn til þess að ná djúpri einbeitingu. Maður sér það að minnsta kosti oft á börnum að þau verða svo niðursokkin í leik að þau taka ekki eftir umhverfinu, fyrr en foreldrarnir hlaupa til með brambolti og heimta að fá að taka mynd af því hvað barnið er „duglegt að leika sér“. Þá er líka einbeiting barnsins rofin, leikurinn ónýtur og barnið bullandi ósátt og eirðarlaust á ný.Einbeiting liggur undir skemmdum Því miður liggur þessi hæfileiki til einbeitingar undir skemmdum hjá okkur flestum þegar við eldumst og líklega aldrei meira en nú. Ótalmargir samverkandi þættir stuðla nánast markvisst að niðurbroti þessa eiginleika, sem þó er okkur svo dýrmætur. Það er ekki nóg með að nánast allir gangi með símtæki á sér alla daga, heldur eru flestir vinnustaðir skipulagðir þannig að fólk situr í opnum rýmum og fyrir framan síblikkandi tölvuskjái og með stöðugan skarkala, ys og læti í kringum sig. Samfélagsmiðlar á borð við Facebook og Snapchat senda látlausar tilkynningar í símann og flest okkar eiga í mesta basli við að standast allar þær stafrænu freistingar sem herja á takmarkaða athyglisgáfu okkar. Og þetta er ekki okkur að kenna því forritin eru beinlínis hönnuð til þess að tortíma einbeitingu okkar með stöðugum truflunum. Þetta er vegna þess að velgengni þessara samfélagsmiðla og smáforrita er ekki mæld út frá því hversu mikla ánægju eða gagn við höfum af notkun þeirra—heldur út frá því hversu löngum tíma við eyðum í að nota þau. Öfugt við gagnlegar uppfinningar sem eru hannaðar til þess að spara tíma, þá eru þessi forrit beinlínis gerð til þess að sóa tíma okkar. Og það tekst þeim sannarlega, því snjallsímaeigendur stara á skjáina sína að jafnaði þrjár klukkustundir á dag og meðalnotandi Facebook hangir þar inni í um 50 mínútur á hverjum degi. Við þetta er erfitt að ráða. Vísindamenn hafa komist að því að þegar síminn okkar tístir með tilkynningu um eitthvert nýnæmi þá kvíslast um heilann í okkur rafeindir sem kitla sömu sælustöðvar og þegar við finnum til líkamlegs unaðar—eins og þegar við borðum góðan mat, drekkum góð vín—og þegar við njótum osta eða ásta. Ekki bara lúxusvandi Á síðustu árum og áratugum hafa þessar stöðugu árásir á einbeitingarhæfni fólks gert það að verkum að nú til dags er nánast engin virðing borin fyrir því að vilja ekki láta trufla sig. Nú þykir það í raun sjálfsagt að trufla einhvern sem er niðursokkinn í sínar eigin hugsanir, en argasti dónaskapur að heimta frið og biðja um að vera ekki truflaður. Þetta er mikil öfugþróun, því skortur á kyrrð, þögn og einbeitingu er svo sannarlega ekki lúxusvandamál—heldur raunverulegt vandamál sem getur haft miklar afleiðingar. Í fyrsta lagi má kalla augljóst að rekja megi ýmis geðræn vandamál til þess að fólk býr í dag við stöðugt áreiti. Faraldur athyglisbrests á Vesturlöndum hlýtur til að mynda að tengjast því að fólk missir hæfileikann til þess að einbeita sér vegna þess að það er alltaf svo stutt í utanaðkomandi eða sjálfskapaða truflun. Í öðru lagi þá dregur sífellt áreiti úr hamingju. Rannsóknir hafa ítrekað sýnt að fólk er einna hamingjusamast þegar það er djúpt sokkið í verkefni; hvort sem verkefnið sjálft er í eðli sínu skemmtilegt eða leiðinlegt. Allt er hægt að gera leiðinlegt ef maður hefur ekki hugann við það; og það má finna gleði í jafnvel einhæfustu verkefnum ef maður einbeitir sér að þeim. Í þriðja lagi grefur hinn stöðugi skarkali undan þolinmæði fólks til þess að skilja til botns flókna og erfiða hluti. Þetta bitnar áreiðanlega á opinberri umræðu og gerir hana þunna og yfirborðskennda. Þetta er auðvitað ekki nýtt vandamál—en hefur örugglega náð nýjum hæðum á allra síðustu árum þegar hugsuðir og stjórnmálaleiðtogar neyðast til þess að móta afstöðu sína í flóknum málum þannig að hún passi innan 140 bókstafa hámarks Twitter-færslu. Vitrari og hamingjusamari Þótt ég efist ekki um að afi minn hafi haft ágætan innbyggðan hæfileika til einbeitingar þá finnst mér ósennilegt að hann hefði átt eins auðvelt með að skrúfa fyrir allt utanaðkomandi áreiti ef hann hefði fæðst árið 1987 en ekki árið 1907. Og ég efast um að nærvera hans hefði verið svo friðsæl og yfirveguð ef hann hefði haft snjallsíma í vasanum og heimtað að fá að setja inn myndir af barnabörnunum á Snapchat um leið og hann keyrði út úr Herjólfi á leiðinni í jólafríið. Ég er líka sannfærður um að það hefði ekki gert afa minn vitrari eða hamingjusamari að vera sítengdur við samfélagsmiðla og sítruflaður af símtækinu. Og af hverju ætti þá annað að gilda um okkur nútímafólkið? Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórlindur Kjartansson Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Sjá meira
Móðurafi minn kom gjarnan í heimsókn til okkar um jól og stórhátíðir þegar ég var að alast upp. Það var alltaf mikið tilhlökkunarefni þótt hann hafi aldrei lagt sig sérstaklega fram um að vera með einhver skemmtiatriði. Það þurfti ekki. Það var bara, á einhvern ólýsanlegan en mjög áþreifanlegan hátt, gott að hafa hann nálægt sér. Eitt af því sem mér fannst aðdáunarverðast við afa var að fylgjast með honum tefla við skáktölvuna inni í stofu, sem hann gerði öðru hverju. Ég hef ekki hugmynd um hversu flinkur hann var að tefla en það sem stendur upp úr var hin óhagganlega einbeiting sem hann hafði á meðan á skákinni stóð. Það var alveg sama hvað maður reyndi, hann sýndi aldrei minnstu merki þess að hann tæki eftir nokkru utanaðkomandi áreiti. Mér var sagt að hann gæti náð svo mikilli einbeitingu að hann hreinlega heyrði ekki það sem var að gerast í kringum hann; og tilraunir mínar til þess að fanga athygli hans báru aldrei minnsta árangur. Fljótlega varð ég því alveg sáttur við þá reglu að reyna aldrei að trufla afa þegar hann var niðursokkinn í sínar eigin hugsanir. Líklegast er okkur flestum gefinn hæfileikinn til þess að ná djúpri einbeitingu. Maður sér það að minnsta kosti oft á börnum að þau verða svo niðursokkin í leik að þau taka ekki eftir umhverfinu, fyrr en foreldrarnir hlaupa til með brambolti og heimta að fá að taka mynd af því hvað barnið er „duglegt að leika sér“. Þá er líka einbeiting barnsins rofin, leikurinn ónýtur og barnið bullandi ósátt og eirðarlaust á ný.Einbeiting liggur undir skemmdum Því miður liggur þessi hæfileiki til einbeitingar undir skemmdum hjá okkur flestum þegar við eldumst og líklega aldrei meira en nú. Ótalmargir samverkandi þættir stuðla nánast markvisst að niðurbroti þessa eiginleika, sem þó er okkur svo dýrmætur. Það er ekki nóg með að nánast allir gangi með símtæki á sér alla daga, heldur eru flestir vinnustaðir skipulagðir þannig að fólk situr í opnum rýmum og fyrir framan síblikkandi tölvuskjái og með stöðugan skarkala, ys og læti í kringum sig. Samfélagsmiðlar á borð við Facebook og Snapchat senda látlausar tilkynningar í símann og flest okkar eiga í mesta basli við að standast allar þær stafrænu freistingar sem herja á takmarkaða athyglisgáfu okkar. Og þetta er ekki okkur að kenna því forritin eru beinlínis hönnuð til þess að tortíma einbeitingu okkar með stöðugum truflunum. Þetta er vegna þess að velgengni þessara samfélagsmiðla og smáforrita er ekki mæld út frá því hversu mikla ánægju eða gagn við höfum af notkun þeirra—heldur út frá því hversu löngum tíma við eyðum í að nota þau. Öfugt við gagnlegar uppfinningar sem eru hannaðar til þess að spara tíma, þá eru þessi forrit beinlínis gerð til þess að sóa tíma okkar. Og það tekst þeim sannarlega, því snjallsímaeigendur stara á skjáina sína að jafnaði þrjár klukkustundir á dag og meðalnotandi Facebook hangir þar inni í um 50 mínútur á hverjum degi. Við þetta er erfitt að ráða. Vísindamenn hafa komist að því að þegar síminn okkar tístir með tilkynningu um eitthvert nýnæmi þá kvíslast um heilann í okkur rafeindir sem kitla sömu sælustöðvar og þegar við finnum til líkamlegs unaðar—eins og þegar við borðum góðan mat, drekkum góð vín—og þegar við njótum osta eða ásta. Ekki bara lúxusvandi Á síðustu árum og áratugum hafa þessar stöðugu árásir á einbeitingarhæfni fólks gert það að verkum að nú til dags er nánast engin virðing borin fyrir því að vilja ekki láta trufla sig. Nú þykir það í raun sjálfsagt að trufla einhvern sem er niðursokkinn í sínar eigin hugsanir, en argasti dónaskapur að heimta frið og biðja um að vera ekki truflaður. Þetta er mikil öfugþróun, því skortur á kyrrð, þögn og einbeitingu er svo sannarlega ekki lúxusvandamál—heldur raunverulegt vandamál sem getur haft miklar afleiðingar. Í fyrsta lagi má kalla augljóst að rekja megi ýmis geðræn vandamál til þess að fólk býr í dag við stöðugt áreiti. Faraldur athyglisbrests á Vesturlöndum hlýtur til að mynda að tengjast því að fólk missir hæfileikann til þess að einbeita sér vegna þess að það er alltaf svo stutt í utanaðkomandi eða sjálfskapaða truflun. Í öðru lagi þá dregur sífellt áreiti úr hamingju. Rannsóknir hafa ítrekað sýnt að fólk er einna hamingjusamast þegar það er djúpt sokkið í verkefni; hvort sem verkefnið sjálft er í eðli sínu skemmtilegt eða leiðinlegt. Allt er hægt að gera leiðinlegt ef maður hefur ekki hugann við það; og það má finna gleði í jafnvel einhæfustu verkefnum ef maður einbeitir sér að þeim. Í þriðja lagi grefur hinn stöðugi skarkali undan þolinmæði fólks til þess að skilja til botns flókna og erfiða hluti. Þetta bitnar áreiðanlega á opinberri umræðu og gerir hana þunna og yfirborðskennda. Þetta er auðvitað ekki nýtt vandamál—en hefur örugglega náð nýjum hæðum á allra síðustu árum þegar hugsuðir og stjórnmálaleiðtogar neyðast til þess að móta afstöðu sína í flóknum málum þannig að hún passi innan 140 bókstafa hámarks Twitter-færslu. Vitrari og hamingjusamari Þótt ég efist ekki um að afi minn hafi haft ágætan innbyggðan hæfileika til einbeitingar þá finnst mér ósennilegt að hann hefði átt eins auðvelt með að skrúfa fyrir allt utanaðkomandi áreiti ef hann hefði fæðst árið 1987 en ekki árið 1907. Og ég efast um að nærvera hans hefði verið svo friðsæl og yfirveguð ef hann hefði haft snjallsíma í vasanum og heimtað að fá að setja inn myndir af barnabörnunum á Snapchat um leið og hann keyrði út úr Herjólfi á leiðinni í jólafríið. Ég er líka sannfærður um að það hefði ekki gert afa minn vitrari eða hamingjusamari að vera sítengdur við samfélagsmiðla og sítruflaður af símtækinu. Og af hverju ætti þá annað að gilda um okkur nútímafólkið?
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun