Góðir (leg)hálsar! Hólmfríður Rósa Halldórsdóttir og Sólveig Hlín Brynjólfsdóttir skrifa 18. febrúar 2021 07:00 Íslendingum er öllum mikið niðri fyrir þegar kemur að baráttunni við krabbamein. Við erum lítil þjóð, eigum alltaf að minnsta kosti einn sameiginlegan Facebook-vin og höfum við því langflest einhvers konar persónulega reynslu af þessum ömurlega sjúkdómi. En það þýðir líka að við stöndum saman gegn honum, kaupum bleiku slaufuna, söfnum í marsmottur og hristum rassinn til heiðurs Bláa naglanum. Og svo erum við auðvitað öll dugleg að mæta í skimun! Eðlilega tökum við það því nærri okkur þegar upp kemst að ekki hafi verið nægilega vel staðið að skimun á undanförnum árum og að fleiri tugir kvenna hafi fengið rangar niðurstöður sem í alvarlegustu tilfellum leyfðu ógreindum leghálskrabbameinum að draga ungar konur til dauða. Þennan skandal ber upp á tímamótum í leghálsskimun á Íslandi, þar sem við tókum upp nýtt fyrirkomulag núna um áramótin. Nýja skimunarferlið fylgir danskri fyrirmynd, en það byggir bæði á að nýta nýjustu rannsóknir og þekkingu á leghálskrabbameini ásamt því að reyna að ná til fleiri kvenna en áður! Þannig er nefnilega mál með vexti, að leghálskrabbamein verður eiginlega ekki til nema með aðkomu HPV veirunnar. HPV veiran smitast yfirleitt með kynlífi og yfirgnæfandi meirihluti þeirra sem eru kynferðislega virk smitast af HPV allavega einu sinni. Í dag eru þekkt hátt í 200 afbrigði af HPV veirum, mörg hver eru skaðlaus, nokkur valda kynfæravörtum en þau illvígustu geta hrundið af stað krabbameini. Langoftast hristir líkaminn þessar sýkingar af sér á nokkrum mánuðum en einstaka sinnum er sýkingin viðvarandi og hefur það hættu í för með sér. Leghálskrabbamein er þó almennt seinfarinn sjúkdómur og tekur oft 10 – 15 ár fyrir æxli að myndast. Þó krabbamein sem kynsjúkdómur hljómi eins og eitthvað úr stórslysamynd, er þetta ekki alslæmt. Eins og við þekkjum orðið vel hafa vísindin þróað aðferðir til að bæði greina veirusmit og bólusetja gegn þeim – við ættum því að geta komið í veg fyrir leghálskrabbamein eins og það væri hver önnur flensa! Árið 2011 var byrjað að bólusetja allar íslenskar stelpur við 12 ára aldur en sú bólusetning veitir vörn gegn tveimur algengustu stofnum af krabbameinsvaldandi HPV. Í Danmörku er nýlega hafin bólusetning á 12 ára strákum til að minnka umferð hættulegra HPV sýkinga enn frekar. Næstu ár munu því vonandi sýna okkur stórminnkaða tíðni bæði forstigsbreytinga og leghálskrabbameina. Þessi bóluefni verja þó ekki gegn öllum illvígum HPV stofnum og það verður því áfram mikilvægt að halda úti öflugri skimun til að grípa forstigsbreytingar áður en þær fá að verða alvarlegt vandamál. Nýja skimunin blandar saman frumustrokinu sem við þekkjum og skimun fyrir HPV sýkingu, þar sem konur sem greinast HPV jákvæðar verða sendar áfram í frumustrok. Veiruprófin eru bæði næmari og einfaldari í framkvæmd en frumustrokið og munu vonandi einfalda greiningarferlið. Fyrir HPV prófið þarf ekki að taka sýni úr leghálsinum sjálfum heldur dugir að taka strok úr leggöngunum (svipað og er gert fyrir t.d. klamydíu próf). Í Danmörku var nýlega byrjað að bjóða uppá „heimapróf”, þar sem konur fá einfaldlega sendan sýnatökupinna heim og þær taka svo sýni sjálfar heima í stofu (inni á baði). Sýnið er svo sent til baka í pósti og greint á rannsóknarstofu. Enn sem komið er hefur Ísland ekki sett upp áætlun fyrir að innleiða heimapróf, en þau gætu verið mikilvægur þáttur í að beina konum í skimun sem hafa hingað til ekki getað eða viljað fara í frumustrok. Krabbameinsfélagið hefur sannarlega lyft grettistaki í forvörnum gegn krabbameinum á Íslandi og eiga þau mikið lof skilið, en því miður eru nýliðnir atburðir til þess fallnir að rýra traust kvenna á leghálsskimunum og niðurstöðum þeirra, sem gæti skilað sér í lélegri mætingu. Við vonum innilega að þessar breytingar á skimunarferlinu munu hjálpa til við að byggja aftur upp þetta traust og fái enn fleiri konur til að fylgjast með gangi mála í leghálsinum sínum. Stríðið við krabbamein er langt og strangt og háð á mörgum vígstöðvum – en leghálskrabbamein er sannarlega orrusta sem við ættum að geta unnið ef við leggjumst öll á eitt og skundum í skimun! Hlaðvarpið Vísyndi tekur fyrir stöðuna á leghálsskimun á Íslandi í sínum þriðja þætti. Við förum ofan í saumana á því hvernig leghálskrabbamein verður til, hvað við getum gert til að koma í veg fyrir þau og hvaða hræringar hafa orðið á Íslandi á undanförnum mánuðum. Smelltu hér til að hlusta á Hlaðvarpið. Það má nálgast á öllum helstu hlaðvarpsveitum. Höfundar eru doktorsnemar í krabbameinslíffræði í Kaupmannahöfn. Hólmfríður Rósa Halldórsdóttir vinnur hjá Danska Tækniháskólanum (DTU) og Sólveig Hlín Brynjólfsdóttir hjá Danska Krabbameinsfélaginu (Kræftens Bekæmpelse). Embætti landlæknis, 2016, HPV veiran og bólusetning gegn leghálskrabbameini. World Health Organization, 2020, Human Papillomavirus (HPV) and cervical cancer. Embætti landlæknis, 2021, Skimun fyrir leghálskrabbameini. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Rómur Skimun fyrir krabbameini Heilbrigðismál Mest lesið Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Skoðun Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Sjá meira
Íslendingum er öllum mikið niðri fyrir þegar kemur að baráttunni við krabbamein. Við erum lítil þjóð, eigum alltaf að minnsta kosti einn sameiginlegan Facebook-vin og höfum við því langflest einhvers konar persónulega reynslu af þessum ömurlega sjúkdómi. En það þýðir líka að við stöndum saman gegn honum, kaupum bleiku slaufuna, söfnum í marsmottur og hristum rassinn til heiðurs Bláa naglanum. Og svo erum við auðvitað öll dugleg að mæta í skimun! Eðlilega tökum við það því nærri okkur þegar upp kemst að ekki hafi verið nægilega vel staðið að skimun á undanförnum árum og að fleiri tugir kvenna hafi fengið rangar niðurstöður sem í alvarlegustu tilfellum leyfðu ógreindum leghálskrabbameinum að draga ungar konur til dauða. Þennan skandal ber upp á tímamótum í leghálsskimun á Íslandi, þar sem við tókum upp nýtt fyrirkomulag núna um áramótin. Nýja skimunarferlið fylgir danskri fyrirmynd, en það byggir bæði á að nýta nýjustu rannsóknir og þekkingu á leghálskrabbameini ásamt því að reyna að ná til fleiri kvenna en áður! Þannig er nefnilega mál með vexti, að leghálskrabbamein verður eiginlega ekki til nema með aðkomu HPV veirunnar. HPV veiran smitast yfirleitt með kynlífi og yfirgnæfandi meirihluti þeirra sem eru kynferðislega virk smitast af HPV allavega einu sinni. Í dag eru þekkt hátt í 200 afbrigði af HPV veirum, mörg hver eru skaðlaus, nokkur valda kynfæravörtum en þau illvígustu geta hrundið af stað krabbameini. Langoftast hristir líkaminn þessar sýkingar af sér á nokkrum mánuðum en einstaka sinnum er sýkingin viðvarandi og hefur það hættu í för með sér. Leghálskrabbamein er þó almennt seinfarinn sjúkdómur og tekur oft 10 – 15 ár fyrir æxli að myndast. Þó krabbamein sem kynsjúkdómur hljómi eins og eitthvað úr stórslysamynd, er þetta ekki alslæmt. Eins og við þekkjum orðið vel hafa vísindin þróað aðferðir til að bæði greina veirusmit og bólusetja gegn þeim – við ættum því að geta komið í veg fyrir leghálskrabbamein eins og það væri hver önnur flensa! Árið 2011 var byrjað að bólusetja allar íslenskar stelpur við 12 ára aldur en sú bólusetning veitir vörn gegn tveimur algengustu stofnum af krabbameinsvaldandi HPV. Í Danmörku er nýlega hafin bólusetning á 12 ára strákum til að minnka umferð hættulegra HPV sýkinga enn frekar. Næstu ár munu því vonandi sýna okkur stórminnkaða tíðni bæði forstigsbreytinga og leghálskrabbameina. Þessi bóluefni verja þó ekki gegn öllum illvígum HPV stofnum og það verður því áfram mikilvægt að halda úti öflugri skimun til að grípa forstigsbreytingar áður en þær fá að verða alvarlegt vandamál. Nýja skimunin blandar saman frumustrokinu sem við þekkjum og skimun fyrir HPV sýkingu, þar sem konur sem greinast HPV jákvæðar verða sendar áfram í frumustrok. Veiruprófin eru bæði næmari og einfaldari í framkvæmd en frumustrokið og munu vonandi einfalda greiningarferlið. Fyrir HPV prófið þarf ekki að taka sýni úr leghálsinum sjálfum heldur dugir að taka strok úr leggöngunum (svipað og er gert fyrir t.d. klamydíu próf). Í Danmörku var nýlega byrjað að bjóða uppá „heimapróf”, þar sem konur fá einfaldlega sendan sýnatökupinna heim og þær taka svo sýni sjálfar heima í stofu (inni á baði). Sýnið er svo sent til baka í pósti og greint á rannsóknarstofu. Enn sem komið er hefur Ísland ekki sett upp áætlun fyrir að innleiða heimapróf, en þau gætu verið mikilvægur þáttur í að beina konum í skimun sem hafa hingað til ekki getað eða viljað fara í frumustrok. Krabbameinsfélagið hefur sannarlega lyft grettistaki í forvörnum gegn krabbameinum á Íslandi og eiga þau mikið lof skilið, en því miður eru nýliðnir atburðir til þess fallnir að rýra traust kvenna á leghálsskimunum og niðurstöðum þeirra, sem gæti skilað sér í lélegri mætingu. Við vonum innilega að þessar breytingar á skimunarferlinu munu hjálpa til við að byggja aftur upp þetta traust og fái enn fleiri konur til að fylgjast með gangi mála í leghálsinum sínum. Stríðið við krabbamein er langt og strangt og háð á mörgum vígstöðvum – en leghálskrabbamein er sannarlega orrusta sem við ættum að geta unnið ef við leggjumst öll á eitt og skundum í skimun! Hlaðvarpið Vísyndi tekur fyrir stöðuna á leghálsskimun á Íslandi í sínum þriðja þætti. Við förum ofan í saumana á því hvernig leghálskrabbamein verður til, hvað við getum gert til að koma í veg fyrir þau og hvaða hræringar hafa orðið á Íslandi á undanförnum mánuðum. Smelltu hér til að hlusta á Hlaðvarpið. Það má nálgast á öllum helstu hlaðvarpsveitum. Höfundar eru doktorsnemar í krabbameinslíffræði í Kaupmannahöfn. Hólmfríður Rósa Halldórsdóttir vinnur hjá Danska Tækniháskólanum (DTU) og Sólveig Hlín Brynjólfsdóttir hjá Danska Krabbameinsfélaginu (Kræftens Bekæmpelse). Embætti landlæknis, 2016, HPV veiran og bólusetning gegn leghálskrabbameini. World Health Organization, 2020, Human Papillomavirus (HPV) and cervical cancer. Embætti landlæknis, 2021, Skimun fyrir leghálskrabbameini. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun