Að berjast við ofureflið Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar 11. apríl 2022 12:01 Saga öryrkja í réttindabaráttu. Miðvikudaginn 6. apríl felldi Hæstiréttur Íslands dóm í máli einstaklings gegn Tryggingastofnun sem hefur verið í réttarkerfinu í um níu ár. Þar dæmdi rétturinn að íslenska ríkið hefði í fjölda ára, ranglega skert greiðslur til fátæks fólks. Hinar ólöglegu skerðingar beindust að fólki sem hefur tekjur undir lágmarks-framfærsluviðmiðum þeim sem ríkið hefur sjálft ákvarðað að enginn eigi að þurfa að lifa undir. Af því að þetta fólk hefur einhvern hluta ævi sinnar búið erlendis. Í níu ár barðist þessi einstaklingur fyrir því að fá rétt sinn viðurkenndan fyrst með kæru til úrskurðarnefndar almannatrygginga árið 2013 , og í kjölfarið með höfðun dómsmáls. Dómsmálið vannst á öllum á þremum dómstigunum. Stefnan fyrir Héraðsdómi var lögð fram árið 2016 og féll dómur í júní 2020. Ríkið áfrýjaði til Landsréttar og var dæmt í málinu árið 2021. Aftur áfrýjaði ríkið og loks vannst fullnaðarsigur með dómi Hæstaréttar. Öryrkjabandalagið tók þetta mál upp á arma sína, því ekki hafði viðkomandi ráð á að standa straum af þeim kostnaði sem af því hlaust. Þar er forvitnilegt að bera saman stöðu borgaranna gagnvart hinu opinbera, annars vegar þegar borgarinn er að krefjast réttinda sinna, og hins vegar þegar ríkið sakar borgarann um glæp. Í síðarnefnda tilvikinu liggja fyrir ákveðnar grundvallar reglur. Sá sem sakaður er um glæp, á rétt á að fá lögmann til að gæta réttinda sinna, sér að kostnaðarlausu. Hann á rétt á að sá lögmaður sé viðstaddur þegar mál hans er tekið fyrir, hvort heldur hjá lögreglu, eða dómstólum. Síðast en ekki síst, það hefur í lýðræðisríkjum verið talinn hornsteinn réttarríkisins að sá sem sakaður er um glæp, skuli njóta alls þess vafa sem ríkir um sekt hans. Það þýðir að takist ákæruvaldinu ekki að færa sönnur fyrir dómi á sekt viðkomandi, er hann sýknaður. Í siðuðum þjóðfélögum veljum við nefnilega frekar að sekur gangi laus á kostnað þess að sá saklausi verði fangelsaður. Þessi grundvallar sjónarmið eru hins vegar eitthvað bjöguð þegar kemur að velferðarkerfinu okkar. Þau virðast af hálfu löggjafans verða smíðuð með það í huga að allir ætli sér að svindla á þeim. Svindla á ríkinu. Lifa á sossanum, eins og var sagt um þá sem fluttu til Danmerkur fyrr á árum, sökum þess að þar töldu einhverjir sig eiga meiri rétt, en heima á Íslandi. Ef borgarinn ætlar sér að sækja rétt sinn gagnvart réttinda kerfunum okkar, höfum við sem samfélag ákveðið að hann skuli vera í stöðu Davíðs, gegn ríkinu, Golíat, og Davíð fær enga hjálp. Við stöndum bara álengdar og fylgjumst með, ef við þá gerum það, því það er óþægilegt fyrir mörg okkar að verða vitni að því að til sé fólk í samfélagi okkar sem hefur það reglulega skítt. Lifir í fátækt, sökum þess að fatlað fólk á jú að vera fátækt. Því það lifir á okkur hinum, og er örugglega að svindla á kerfinu. Lifa gósenlífi á sossanum. Við hrökkvum svo aðeins við þegar dómur sem þessi fellur, en flest okkar ypptum öxlum, og athygli okkar snýst að næsta skandal. Næsta áhrifavaldi. Eða bara kvöldmatnum. Á meðan bíða fjölmargir í þessu landi, þessu einu ríkasta landi Evrópu, eftir réttlæti. Eftir að eiga nógu margar krónur til að geta keypt næringarríka máltíð. Að geta leyft sér munað eins og að njóta menningar, kvikmyndahús, hvað þá leikhús! Kannski hefði verið betra fyrir það fólk sem um ræðir að íslenska ríkið hefði farið að fordæmi Norðmanna, sem höfðuðu sakamál og fangelsuðu fólk sem hafði leyft sér að búa hluta ævi sinnar erlendis. Það fengi allavega frítt húsnæði, og þyrfti ekki að hafa áhyggjur af næstu máltíð. Í sex ár þráaðist ríkið við að viðurkenna að því bæri skylda til að tryggja borgurunum þessa lágmarks framfærslu, sem Alþingi hafði þó sjálft ákveðið að væri lágmark. Sem betur fer hafði, öryrkinn betur að lokum. Það leiðir hugann að stöðu þeirra sem reiða sig á það öryggisnet sem velferðarkerfinu er ætlað að vera. Þau fá ekki að njóta neins vafa. Þau mæta allt of mörg því viðmóti að þau séu að svindla sér inn í kerfið. Ég ætla ekki að vera svo bláeyg að halda því fram að það geri enginn. En þeir eru mjög fáir. Enda er það er erfitt. Mjög erfitt. Niðurstaðan af þessum létta samanburði er því að um götur samfélags okkar ganga einstaklingar sem voru sakaðir um glæp, en fengu að njóta þess vafa að ekki tókst að sanna sekt þeirra. Um þessar sömu götur ganga, og jafnvel gista, líka einstaklingar sem ekki tókst að sanna rétt sinn til aðstoðar, fyrir ríkinu. Þessi afstaða er ekkert annað en okkur öllum til smánar. Höfundur er formaður Öryrkjabandalags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þuríður Harpa Sigurðardóttir Félagsmál Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Sjá meira
Saga öryrkja í réttindabaráttu. Miðvikudaginn 6. apríl felldi Hæstiréttur Íslands dóm í máli einstaklings gegn Tryggingastofnun sem hefur verið í réttarkerfinu í um níu ár. Þar dæmdi rétturinn að íslenska ríkið hefði í fjölda ára, ranglega skert greiðslur til fátæks fólks. Hinar ólöglegu skerðingar beindust að fólki sem hefur tekjur undir lágmarks-framfærsluviðmiðum þeim sem ríkið hefur sjálft ákvarðað að enginn eigi að þurfa að lifa undir. Af því að þetta fólk hefur einhvern hluta ævi sinnar búið erlendis. Í níu ár barðist þessi einstaklingur fyrir því að fá rétt sinn viðurkenndan fyrst með kæru til úrskurðarnefndar almannatrygginga árið 2013 , og í kjölfarið með höfðun dómsmáls. Dómsmálið vannst á öllum á þremum dómstigunum. Stefnan fyrir Héraðsdómi var lögð fram árið 2016 og féll dómur í júní 2020. Ríkið áfrýjaði til Landsréttar og var dæmt í málinu árið 2021. Aftur áfrýjaði ríkið og loks vannst fullnaðarsigur með dómi Hæstaréttar. Öryrkjabandalagið tók þetta mál upp á arma sína, því ekki hafði viðkomandi ráð á að standa straum af þeim kostnaði sem af því hlaust. Þar er forvitnilegt að bera saman stöðu borgaranna gagnvart hinu opinbera, annars vegar þegar borgarinn er að krefjast réttinda sinna, og hins vegar þegar ríkið sakar borgarann um glæp. Í síðarnefnda tilvikinu liggja fyrir ákveðnar grundvallar reglur. Sá sem sakaður er um glæp, á rétt á að fá lögmann til að gæta réttinda sinna, sér að kostnaðarlausu. Hann á rétt á að sá lögmaður sé viðstaddur þegar mál hans er tekið fyrir, hvort heldur hjá lögreglu, eða dómstólum. Síðast en ekki síst, það hefur í lýðræðisríkjum verið talinn hornsteinn réttarríkisins að sá sem sakaður er um glæp, skuli njóta alls þess vafa sem ríkir um sekt hans. Það þýðir að takist ákæruvaldinu ekki að færa sönnur fyrir dómi á sekt viðkomandi, er hann sýknaður. Í siðuðum þjóðfélögum veljum við nefnilega frekar að sekur gangi laus á kostnað þess að sá saklausi verði fangelsaður. Þessi grundvallar sjónarmið eru hins vegar eitthvað bjöguð þegar kemur að velferðarkerfinu okkar. Þau virðast af hálfu löggjafans verða smíðuð með það í huga að allir ætli sér að svindla á þeim. Svindla á ríkinu. Lifa á sossanum, eins og var sagt um þá sem fluttu til Danmerkur fyrr á árum, sökum þess að þar töldu einhverjir sig eiga meiri rétt, en heima á Íslandi. Ef borgarinn ætlar sér að sækja rétt sinn gagnvart réttinda kerfunum okkar, höfum við sem samfélag ákveðið að hann skuli vera í stöðu Davíðs, gegn ríkinu, Golíat, og Davíð fær enga hjálp. Við stöndum bara álengdar og fylgjumst með, ef við þá gerum það, því það er óþægilegt fyrir mörg okkar að verða vitni að því að til sé fólk í samfélagi okkar sem hefur það reglulega skítt. Lifir í fátækt, sökum þess að fatlað fólk á jú að vera fátækt. Því það lifir á okkur hinum, og er örugglega að svindla á kerfinu. Lifa gósenlífi á sossanum. Við hrökkvum svo aðeins við þegar dómur sem þessi fellur, en flest okkar ypptum öxlum, og athygli okkar snýst að næsta skandal. Næsta áhrifavaldi. Eða bara kvöldmatnum. Á meðan bíða fjölmargir í þessu landi, þessu einu ríkasta landi Evrópu, eftir réttlæti. Eftir að eiga nógu margar krónur til að geta keypt næringarríka máltíð. Að geta leyft sér munað eins og að njóta menningar, kvikmyndahús, hvað þá leikhús! Kannski hefði verið betra fyrir það fólk sem um ræðir að íslenska ríkið hefði farið að fordæmi Norðmanna, sem höfðuðu sakamál og fangelsuðu fólk sem hafði leyft sér að búa hluta ævi sinnar erlendis. Það fengi allavega frítt húsnæði, og þyrfti ekki að hafa áhyggjur af næstu máltíð. Í sex ár þráaðist ríkið við að viðurkenna að því bæri skylda til að tryggja borgurunum þessa lágmarks framfærslu, sem Alþingi hafði þó sjálft ákveðið að væri lágmark. Sem betur fer hafði, öryrkinn betur að lokum. Það leiðir hugann að stöðu þeirra sem reiða sig á það öryggisnet sem velferðarkerfinu er ætlað að vera. Þau fá ekki að njóta neins vafa. Þau mæta allt of mörg því viðmóti að þau séu að svindla sér inn í kerfið. Ég ætla ekki að vera svo bláeyg að halda því fram að það geri enginn. En þeir eru mjög fáir. Enda er það er erfitt. Mjög erfitt. Niðurstaðan af þessum létta samanburði er því að um götur samfélags okkar ganga einstaklingar sem voru sakaðir um glæp, en fengu að njóta þess vafa að ekki tókst að sanna sekt þeirra. Um þessar sömu götur ganga, og jafnvel gista, líka einstaklingar sem ekki tókst að sanna rétt sinn til aðstoðar, fyrir ríkinu. Þessi afstaða er ekkert annað en okkur öllum til smánar. Höfundur er formaður Öryrkjabandalags Íslands.
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar