Hugleiðingar um handráðningar ráðherra í æðstu störf hjá framkvæmdarvaldinu Haukur Arnþórsson skrifar 30. ágúst 2022 08:30 Í lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins er í 7. og 36. gr. heimilað að flytja embættismann til í starfi, bæði innan stjórnvalds og milli stjórnvalda, að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Þetta er undantekningarákvæði - sem eðlilegt er að hafa - frá aðalreglunni um auglýsingu starfa. Nú hafa ráðherrar tekið upp á því að nota undantekningarregluna við ráðningu ráðuneytisstjóra og forstöðumanna stofnana. Hvernig á að framkvæma regluna? Vel er verjanlegt að flytja menn milli jafnstæðra embætta, hrókera, td. ef ráðherrar eiga auðveldara með að vinna með einum ráðuneytisstjóra en öðrum. Í franskri stjórnsýslu hefur slík regla verið í gildi og þá miðað við að menn séu ekki meira en sjö ár í hverri stöðu, þá fari hringekja af stað. Það hefur kosti og ókosti, en vissulega geta menn orðið heimaríkir, eins og gert var grín að í Já, ráðherra. Hins vegar á annað við um framgang í starfi, þe. þegar menn færast í hærri stöðu. Þá er orðin algild regla að auglýsa. Leyfar af weberísku framgangskerfi er við lýði hjá Sameinuðu þjóðunum, en þá hafa starfsmenn „from roster“ (úr eigin röðum) ákveðinn forgang. Það er víðast hvar annars staðar horfið. Framgangskerfi var hafnað hér á landi fyrir áratugum eins er rakið er hér á eftir. Meginhugmyndirnar að baki skyldunnar til að auglýsa laus störf er annars vegar að farið sé vel með almannafé; með því að ráða þann hæfasta fæst mest fyrir peningana, og hins vegar að allir standi jafnir gagnvart hinu opinbera og að verðleika þeirra séu metnir faglega og heiðarlega. Þessum sjónarmiðum er ekki mætt þegar starfsmaður er handráðinn með flutningi milli starfa. Þá er ekki ljóst hvaða verðleikum ríkið hefði haft úr að velja, sem er hins vegar raunin þegar starf er auglýst - og ráðherrann getur ekki gefið almenningi réttmætar skýringar á forsendum ráðningarinnar að þessu leyti. Hann uppfyllir ekki skyldu sína um vandaða meðferð almannafjár. Í rauninni hefur enginn stöðu „aðila máls“ við þessi skilyrði því það er enginn umsækjandi. Í fljótu bragði virðist ráðherrann þá ekki þurfa að standa nokkrum skil á röksemdum ákvörðunar sinnar. Svo er þó auðvitað ekki því honum er óheimilt að sniðganga reglur stjórnsýslunnar - með því að beita undantekningarákvæði þegar staða losnar - og raunar er líklegt að ákvæðið um flutning eigi við flutning milli jafnstæðra embætta. Til þess þyrftu aðstæður, eðli málsins samkvæmt, að vera alger undantekning. Fyrir nokkrum áratugum voru átök milli hinna weberískra sjónarmiða um framgang opinberra starfsmanna í starfi - framgangurinn, ásamt fleiru í starfsaðstæðum, td. starfsöryggi, æviráðningu og góðum lífeyrisréttindum, hélst í hendur við lág laun þeirra - og nýrra hugmynda um jafna stöðu allra á vinnumarkaði. Samkvæmt þeim hugmyndum gat alls konar starfsreynsla nýst ríkinu, ekki síst frá skilvirku atvinnulífi, þá var líka rætt um nauðsyn leiðtogahæfileika hjá ríkinu, þeir leynast ekki frekar hjá opinberum starfsmönnum en öðrum. Þetta voru hugmyndir frjálshyggju, en þótt stéttarfélög opinberra starfsmanna væru þeim andvíg tókst þeim að nota þau til að hækka laun skjólstæðinga sinna - meðan hlunnindi, ss. framgangur í starfi, æviráðning og betri lífeyrissjóðir en aðrir höfðu, veiktust eða féllu niður. Þannig myndaðist sátt um að öll störf yrðu auglýst og allir á vinnumarkaði stæðu sem jafnast. Fyrir fáeinum árum þegar farið var að handráða eða ráða með flutningi í ráðuneytisstjórastöður og stöður forstöðumanna ríkisstofnana var látið eins og ekki þyrfti umræðu um málið - ekki þyrfti nema einfalda lagaheimild - og bingó - nú þyrfti ekki lengur auglýsingu og ekkert ráðningarferli og enginn gæti sagt neitt. Þegar hátt hlutfall ráðuneytisstjóra er handráðinn - undir forystu Framsóknar, forystu sem Sjálfstæðisflokkurinn og Vinstri græn hafa síðan fylgt - þarf að staldra við. Á hvaða forsendum er þessi breyting á ráðningum gerð, hvaða afleiðingar hefur hún og hvað segir stjórnarandstaðan, hagsmunaaðilar (stéttarfélögin) og almenningur? Hér verður þessum spurningum ekki svarað nema að litlu leyti. Breytingin er væntanlega gerð á pólitískum forsendum, til að styrkja stöðu ríkisstjórnarflokkanna í ráðuneytunum. Að svo miklu leyti sem þetta á við er um afturhvarf til eldri og verri tíma að ræða. Frá þróuðum stjórnarháttum til geðþótta. Stundum er ráðherrann að kalla til sín einhvern sem hann ber trúnað til. Það er skiljanlegt sjónarmið, en ekki réttmætt þegar um lausar stöður er að ræða, öðru máli gegnir um flutning eins og hér hefur verið rætt, en ráðuneytisstjórar og aðrir ríkisstarfsmenn hjá okkur og í nágrannaríkjunum eiga að sýna trúnað í starfi, sem á að haldast í hendur við góða fagmennsku. Afleiðingar breytinganna eru ekki alveg fyrirséðar. Nýr ráðherra gæti frekar vantreyst ráðuneytisstjóra og forstöðumönnum sem voru handvaldir af fyrirrennara hans frekar en þeim sem ráðnir voru með auglýsingu og eftir faglegt ferli. Hann gæti því þurft að gera marga starfslokasamninga og flytja ýmsa til í starfi til að geta að eigin dómi starfað við full heilindi í ráðuneytinu. Þá erum við komin með að einhverju leyti pólitískt framkvæmdarvald, en ekki bara faglegt - og við höfum á síðustu misserum oft séð hvað það grefur undan opinberu valdi - einkum í Bandaríkjunum, þar sem pólitískir trúnaðarmenn sitja æðstu stöður. Hætt er við því að sama gerðist hér. Þá erum við einnig farin að tala um að breyta að einhverju leyti eða öllu stjórnsýsluhefðum hér á landi og hverfa frá kerfi nágrannaríkjanna. Mögulega eykur þetta pólaríseringu í þjóðfélaginu - sem þá nær til framkvæmdarvaldsins. Höfundur er stjórnsýslufræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Haukur Arnþórsson Stjórnsýsla Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Mest lesið Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson Skoðun Skoðun Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Samkeppnin tryggir hag neytenda Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Stóðhryssur ekki moldvörpur Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Við getum gert betur Einar Bárðarson skrifar Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Ábyrg stefna í útlendingamálum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Týndu hermennirnir okkar Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson skrifar Sjá meira
Í lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins er í 7. og 36. gr. heimilað að flytja embættismann til í starfi, bæði innan stjórnvalds og milli stjórnvalda, að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Þetta er undantekningarákvæði - sem eðlilegt er að hafa - frá aðalreglunni um auglýsingu starfa. Nú hafa ráðherrar tekið upp á því að nota undantekningarregluna við ráðningu ráðuneytisstjóra og forstöðumanna stofnana. Hvernig á að framkvæma regluna? Vel er verjanlegt að flytja menn milli jafnstæðra embætta, hrókera, td. ef ráðherrar eiga auðveldara með að vinna með einum ráðuneytisstjóra en öðrum. Í franskri stjórnsýslu hefur slík regla verið í gildi og þá miðað við að menn séu ekki meira en sjö ár í hverri stöðu, þá fari hringekja af stað. Það hefur kosti og ókosti, en vissulega geta menn orðið heimaríkir, eins og gert var grín að í Já, ráðherra. Hins vegar á annað við um framgang í starfi, þe. þegar menn færast í hærri stöðu. Þá er orðin algild regla að auglýsa. Leyfar af weberísku framgangskerfi er við lýði hjá Sameinuðu þjóðunum, en þá hafa starfsmenn „from roster“ (úr eigin röðum) ákveðinn forgang. Það er víðast hvar annars staðar horfið. Framgangskerfi var hafnað hér á landi fyrir áratugum eins er rakið er hér á eftir. Meginhugmyndirnar að baki skyldunnar til að auglýsa laus störf er annars vegar að farið sé vel með almannafé; með því að ráða þann hæfasta fæst mest fyrir peningana, og hins vegar að allir standi jafnir gagnvart hinu opinbera og að verðleika þeirra séu metnir faglega og heiðarlega. Þessum sjónarmiðum er ekki mætt þegar starfsmaður er handráðinn með flutningi milli starfa. Þá er ekki ljóst hvaða verðleikum ríkið hefði haft úr að velja, sem er hins vegar raunin þegar starf er auglýst - og ráðherrann getur ekki gefið almenningi réttmætar skýringar á forsendum ráðningarinnar að þessu leyti. Hann uppfyllir ekki skyldu sína um vandaða meðferð almannafjár. Í rauninni hefur enginn stöðu „aðila máls“ við þessi skilyrði því það er enginn umsækjandi. Í fljótu bragði virðist ráðherrann þá ekki þurfa að standa nokkrum skil á röksemdum ákvörðunar sinnar. Svo er þó auðvitað ekki því honum er óheimilt að sniðganga reglur stjórnsýslunnar - með því að beita undantekningarákvæði þegar staða losnar - og raunar er líklegt að ákvæðið um flutning eigi við flutning milli jafnstæðra embætta. Til þess þyrftu aðstæður, eðli málsins samkvæmt, að vera alger undantekning. Fyrir nokkrum áratugum voru átök milli hinna weberískra sjónarmiða um framgang opinberra starfsmanna í starfi - framgangurinn, ásamt fleiru í starfsaðstæðum, td. starfsöryggi, æviráðningu og góðum lífeyrisréttindum, hélst í hendur við lág laun þeirra - og nýrra hugmynda um jafna stöðu allra á vinnumarkaði. Samkvæmt þeim hugmyndum gat alls konar starfsreynsla nýst ríkinu, ekki síst frá skilvirku atvinnulífi, þá var líka rætt um nauðsyn leiðtogahæfileika hjá ríkinu, þeir leynast ekki frekar hjá opinberum starfsmönnum en öðrum. Þetta voru hugmyndir frjálshyggju, en þótt stéttarfélög opinberra starfsmanna væru þeim andvíg tókst þeim að nota þau til að hækka laun skjólstæðinga sinna - meðan hlunnindi, ss. framgangur í starfi, æviráðning og betri lífeyrissjóðir en aðrir höfðu, veiktust eða féllu niður. Þannig myndaðist sátt um að öll störf yrðu auglýst og allir á vinnumarkaði stæðu sem jafnast. Fyrir fáeinum árum þegar farið var að handráða eða ráða með flutningi í ráðuneytisstjórastöður og stöður forstöðumanna ríkisstofnana var látið eins og ekki þyrfti umræðu um málið - ekki þyrfti nema einfalda lagaheimild - og bingó - nú þyrfti ekki lengur auglýsingu og ekkert ráðningarferli og enginn gæti sagt neitt. Þegar hátt hlutfall ráðuneytisstjóra er handráðinn - undir forystu Framsóknar, forystu sem Sjálfstæðisflokkurinn og Vinstri græn hafa síðan fylgt - þarf að staldra við. Á hvaða forsendum er þessi breyting á ráðningum gerð, hvaða afleiðingar hefur hún og hvað segir stjórnarandstaðan, hagsmunaaðilar (stéttarfélögin) og almenningur? Hér verður þessum spurningum ekki svarað nema að litlu leyti. Breytingin er væntanlega gerð á pólitískum forsendum, til að styrkja stöðu ríkisstjórnarflokkanna í ráðuneytunum. Að svo miklu leyti sem þetta á við er um afturhvarf til eldri og verri tíma að ræða. Frá þróuðum stjórnarháttum til geðþótta. Stundum er ráðherrann að kalla til sín einhvern sem hann ber trúnað til. Það er skiljanlegt sjónarmið, en ekki réttmætt þegar um lausar stöður er að ræða, öðru máli gegnir um flutning eins og hér hefur verið rætt, en ráðuneytisstjórar og aðrir ríkisstarfsmenn hjá okkur og í nágrannaríkjunum eiga að sýna trúnað í starfi, sem á að haldast í hendur við góða fagmennsku. Afleiðingar breytinganna eru ekki alveg fyrirséðar. Nýr ráðherra gæti frekar vantreyst ráðuneytisstjóra og forstöðumönnum sem voru handvaldir af fyrirrennara hans frekar en þeim sem ráðnir voru með auglýsingu og eftir faglegt ferli. Hann gæti því þurft að gera marga starfslokasamninga og flytja ýmsa til í starfi til að geta að eigin dómi starfað við full heilindi í ráðuneytinu. Þá erum við komin með að einhverju leyti pólitískt framkvæmdarvald, en ekki bara faglegt - og við höfum á síðustu misserum oft séð hvað það grefur undan opinberu valdi - einkum í Bandaríkjunum, þar sem pólitískir trúnaðarmenn sitja æðstu stöður. Hætt er við því að sama gerðist hér. Þá erum við einnig farin að tala um að breyta að einhverju leyti eða öllu stjórnsýsluhefðum hér á landi og hverfa frá kerfi nágrannaríkjanna. Mögulega eykur þetta pólaríseringu í þjóðfélaginu - sem þá nær til framkvæmdarvaldsins. Höfundur er stjórnsýslufræðingur.
Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar
Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar
Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun