Réttlæti hins sterka, málskostnaðartrygging og löggeymsla Jörgen Ingimar Hansson skrifar 10. ágúst 2023 12:31 Í þessari grein ætla ég að fjalla um tvær öflugar lagagildrur Alþingis og dómskerfisins sem eingöngu snúa að þeim sem lenda í dómsmáli og hafa lítið fé milli handanna, það er málskostnaðartryggingu og löggeymslugerð. Félítill aðili getur lent í því þegar í upphafi reksturs á dómsmáli að vera krafinn um tryggingu fyrir hugsanlegum málskostnaði, það er að segja svokallaða málskostnaðartryggingu. Venjulega þarf sá sem tapar máli að greiða hinum aðilanum svokallaðan málskostnað sem yfirleitt hleypur á einhverjum milljónum króna. Til einskis er að krefja hinn fjárhagslega sterka um hið sama. Hann mun eiga auðvelt með að sýna fram á greiðslugetu sína. Einungis varnaraðili getur lagt fram kröfu um málskostnaðartryggingu og aðeins í upphafi málsrekstrar. Henni er ætlað að tryggja að sækjandi málsins muni örugglega greiða málskostnaðinn tapi hann málinu.Greiðslutrygging gengur út á það að sóknaraðili setji til dæmis fasteign að veði eða leggi dómsákvarðaða upphæð inn á reikning í vörslu dómsins sem þá er væntanlega að hluta eða alveg eign andstæðingsins fari málið honum í vil. Ef um sjálft aðalmálið (efnismálið) er að ræða getur tryggingin numið einhverjum milljónum króna. Sú upphæð er þá fryst allan þann tíma sem málareksturinn stendur yfir sem vel gæti verið nokkur ár. Viðkomandi er þá hindraður í að nota þá fjármuni á meðan. Ef hins vegar er um hluta máls að ræða, eins og til dæmis matsmál til umfjöllunar um einhvern hluta aðalmálsins, getur upphæðin frekar verið hundruðir þúsunda króna sem eru frystar í einhverja mánuði eða eitt ár. Setji stefnandi ekki tryggingu segir í lögunum að málinu skuli vísað frá dómi. Er þetta ekki réttlæti hins sterka eða eigum við í þessu tilfelli heldur að tala um hnefarétt? Ég fékk á sínum tíma lánað um tíu síðna plagg um málskostnaðartryggingu þar sem fram kom að tilgangurinn með lögunum hefði verið að losna við aðila úr dómskerfinu sem væru að reka tilgangslaus mál. Vakti það athygli mína að ekkert dæmi var um að tryggingin hefði verið úrskurðuð af þeim orsökum, heldur einungis vegna þess að af einhverjum ástæðum hefði ekki verið talið öruggt að sá sem sótti málið væri borgunarmaður fyrir málskostnaðinum ef til hans kæmi. Þrátt fyrir það að venjan sé sú í dómsmálum að sá sem haldi einhverju fram sé sá sem sanna þurfi mál sitt voru þarna dæmi um hið gagnstæða, að sá sem krafan var gerð til yrði að sýna fram á að hann væri borgunarmaður. Samkvæmt því er niðurstaðan sú að raunverulegur tilgangur laganna hafi verið sá að hindra þá sem hafi lítið handa á milli í að fara í dómsmál eða gera þeim að minnsta kosti óskunda fyrir bragðið. Það ætla ég að minnsta kosti að sé afleiðing þeirra. Þarna setja Alþingi og dómskerfið þann staðal að það að eiga takmarkað fé sé það sama og að reka tilgangslaust mál. Hér bókstaflega verður að spyrja: Með þessar upplýsingar í huga er einhver þeirrar skoðunar að allir séu jafnir gagnvart lögunum óháð efnahag? Lögin virðast beinast að því að þeir sem eru best staddir í þjóðfélaginu geti varist hvers konar hatursmálsóknum hinna efnaminni. Engin lög eru til þess að vernda hina efnaminni fyrir hatursmálsóknum hinna efnameiri. Eftir því sem ég best get skilið á umfjöllun í fréttum hafði mál Samherja gegn starfsmönnum Seðlabankans þá náttúru. Hún var látin viðgangast árum saman án þess að nokkur gripi í taumana.Nú skulum við skoða aðeins löggeymslu og hvað hún þýðir. Henni er unnt að beita gegn aðila sem hefur tapað máli í undirrétti og fengið á sig dæmdan málskostnað en áfrýjar til efra dómstigs. Með henni er þó ekki unnt að koma beinlínis í veg fyrir áfrýjunina heldur er unnt að gera áfrýjandann gjaldþrota nema hann setji trygginguna. Ekki þarf fyrst að gera árangurslaust fjárnám eins og þörf er á í innheimtumálum og hægir mjög á framkvæmdinni heldur er gengið beint í gjaldþrotsgerðina að undangenginni meðferð hjá sýslumanni. Að því loknu, sem gæti tekið nokkra mánuði, missir sá, sem þessu er beitt gegn, forræði yfir sínum fjármálum með öllum þeim skaða sem það getur valdið. Hvort sem hann vinnur málið á efra dómsstigi eða ekki verður hann að gera upp sín mál og þá einnig við aðra kröfuhafa og væntanlega að greiða skiptastjóranum verulegt fé fyrir hans ómak þannig að þetta gæti verið mikill fjárhagslegur skaði, óháð niðurstöðu efra dómstigs. Sterk hefð er fyrir því hér á landi að sá sem lendir í fjárþurrð sleppi oftast sæmilega vel frá henni. Yfirleitt byggist það á því að enginn lánadrottinn sjái sér hag í því að gera viðkomandi gjaldþrota enda verður hann að greiða nokkur hundruð þúsund krónur til ríkissjóðs fyrir að gera það án þess að fá af því nokkurn ávinning umfram aðra kröfuhafa. Eftir því sem ég best veit þarf sá sem beitir löggeymslu aðeins að greiða brot af ofangreindri greiðslu fyrir að koma einhverjum í venjulegt gjaldþrot, jafnvel upphæð sem aðeins nemur tugum þúsunda.Sá sem beittur er löggeymslu en vinnur dómsmálið getur farið í skaðabótamál við þann sem hefur beitt því. Ég held reyndar að það sé varla raunhæft nema í mjög stóru máli þar sem miklir fjármunir eru í húfi, helst tugir milljóna, þannig að þau lög virðast aðeins sýndarmennska og virðist ágætt sýnidæmi um hvernig lögin eru sett, það er fyrir hinn sterka. Auðvitað á að leggja málskostnaðartryggingu og löggeymslu niður og þó fyrr hefði verið. Athyglisvert er að Alþingi setji svona lög og upplýsandi hvernig það fer með vald sitt gagnvart almenningi. Að minnsta kosti eru þessar lagasetningar og framkvæmd þeirra öllum til skammar sem komið hafa nálægt þeim án þess að vekja athygli á ósanngirninni í þeim. Tekið skal fram að fyllri lýsingu á málinu er að fá í nýlegri bók minni: Réttlæti hins sterka. Ádeila á dómskerfið og Alþingi. Að lokum þarf að spyrja hvort almenningi sé óhætt í dómssölum. Ég tel að Alþingi og dómskerfið hafi séð til þess að svo sé ekki. Höfundur er rekstrarverkfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dómstólar Alþingi Jörgen Ingimar Hansson Mest lesið „Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir Skoðun 27-faldur hagnaður!? Ásthildur Lóa Þórsdóttir Skoðun Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir Skoðun Laumu risinn í landsframleiðslunni Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Hæstvirtur dómsmálaráðherra, við ætlumst til meira af þér Matthías Kormáksson Skoðun Skúffuskýrslan sem lifði af Linda Heiðarsdóttir Skoðun Er barnið sjúkt í sykur? Elísabet Konráðsdóttir,Margrét Sigmundsdóttir Skoðun Breytum þessari sérhagsmunagæslu Aðalsteinn Leifsson Skoðun Bleiki fíllinn í herberginu Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Stúlkur eiga undir högg að sækja í nauðgunarmálum Jörgen Ingimar Hansson Skoðun Skoðun Skoðun Uppbyggileg réttvísi (e. Restorative Justice) Kristín Skjaldardóttir,Þóra Sigríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Þúsundir á vergangi - Upplýsa verður ranglætið Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Flokkur fólksins á meðal fólks Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun Er sjávarútvegurinn bara aukaleikari? Kristófer Máni Sigursveinsson skrifar Skoðun Hæstvirtur dómsmálaráðherra, við ætlumst til meira af þér Matthías Kormáksson skrifar Skoðun Kennarar – sanngjörn laun? Ólöf P. Úlfarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfsvígstíðni - Gerum betur Þórarinn Guðni Helgason skrifar Skoðun Kæru kennarar Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Sjálfbærni á dagskrá, takk! Hafdís Hanna Ægisdóttir,Eva Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kynslóðasáttmálann má ekki rjúfa Finnbjörn A. Hermannsson,Eyjólfur Árni Rafnsson skrifar Skoðun „Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir skrifar Skoðun Fyrirhyggjan tryggir lágt og stöðugt verð Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Gerum betur – breytum þessu Arnar Páll Guðmundsson skrifar Skoðun Það eiga allir séns Steinunn Ósk Kolbeinsdóttir skrifar Skoðun Andleg þrautseigja: Að vaxa í gegnum áskoranir Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Bleiki fíllinn í herberginu Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Ungt fólk, hvatningar til að nýta kosningarétt sinn og að mynda sér eigin skoðun Elmar Ægir Eysteinsson skrifar Skoðun Breytum þessari sérhagsmunagæslu Aðalsteinn Leifsson skrifar Skoðun Laumu risinn í landsframleiðslunni Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Sköpun og paradísarmissir Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hver er stefna Viðreisnar í heilbrigðismálum og hvernig virkar hún í praksis? Sigurrós Huldudóttir skrifar Skoðun Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir skrifar Skoðun Plan í heilbrigðis- og öldrunarmálum - þjóðarátak í umönnun eldra fólks Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Samfylkingin er með plan um að lögfesta leikskólastigið Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Skúffuskýrslan sem lifði af Linda Heiðarsdóttir skrifar Skoðun Er barnið sjúkt í sykur? Elísabet Konráðsdóttir,Margrét Sigmundsdóttir skrifar Skoðun Ákall um jákvæða hvata til grænna fjárfestinga Kristín Þöll Skagfjörð skrifar Skoðun Fatlað fólk á betra skilið Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun 27-faldur hagnaður!? Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Börnin okkar Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir,Valdimar Birgisson skrifar Sjá meira
Í þessari grein ætla ég að fjalla um tvær öflugar lagagildrur Alþingis og dómskerfisins sem eingöngu snúa að þeim sem lenda í dómsmáli og hafa lítið fé milli handanna, það er málskostnaðartryggingu og löggeymslugerð. Félítill aðili getur lent í því þegar í upphafi reksturs á dómsmáli að vera krafinn um tryggingu fyrir hugsanlegum málskostnaði, það er að segja svokallaða málskostnaðartryggingu. Venjulega þarf sá sem tapar máli að greiða hinum aðilanum svokallaðan málskostnað sem yfirleitt hleypur á einhverjum milljónum króna. Til einskis er að krefja hinn fjárhagslega sterka um hið sama. Hann mun eiga auðvelt með að sýna fram á greiðslugetu sína. Einungis varnaraðili getur lagt fram kröfu um málskostnaðartryggingu og aðeins í upphafi málsrekstrar. Henni er ætlað að tryggja að sækjandi málsins muni örugglega greiða málskostnaðinn tapi hann málinu.Greiðslutrygging gengur út á það að sóknaraðili setji til dæmis fasteign að veði eða leggi dómsákvarðaða upphæð inn á reikning í vörslu dómsins sem þá er væntanlega að hluta eða alveg eign andstæðingsins fari málið honum í vil. Ef um sjálft aðalmálið (efnismálið) er að ræða getur tryggingin numið einhverjum milljónum króna. Sú upphæð er þá fryst allan þann tíma sem málareksturinn stendur yfir sem vel gæti verið nokkur ár. Viðkomandi er þá hindraður í að nota þá fjármuni á meðan. Ef hins vegar er um hluta máls að ræða, eins og til dæmis matsmál til umfjöllunar um einhvern hluta aðalmálsins, getur upphæðin frekar verið hundruðir þúsunda króna sem eru frystar í einhverja mánuði eða eitt ár. Setji stefnandi ekki tryggingu segir í lögunum að málinu skuli vísað frá dómi. Er þetta ekki réttlæti hins sterka eða eigum við í þessu tilfelli heldur að tala um hnefarétt? Ég fékk á sínum tíma lánað um tíu síðna plagg um málskostnaðartryggingu þar sem fram kom að tilgangurinn með lögunum hefði verið að losna við aðila úr dómskerfinu sem væru að reka tilgangslaus mál. Vakti það athygli mína að ekkert dæmi var um að tryggingin hefði verið úrskurðuð af þeim orsökum, heldur einungis vegna þess að af einhverjum ástæðum hefði ekki verið talið öruggt að sá sem sótti málið væri borgunarmaður fyrir málskostnaðinum ef til hans kæmi. Þrátt fyrir það að venjan sé sú í dómsmálum að sá sem haldi einhverju fram sé sá sem sanna þurfi mál sitt voru þarna dæmi um hið gagnstæða, að sá sem krafan var gerð til yrði að sýna fram á að hann væri borgunarmaður. Samkvæmt því er niðurstaðan sú að raunverulegur tilgangur laganna hafi verið sá að hindra þá sem hafi lítið handa á milli í að fara í dómsmál eða gera þeim að minnsta kosti óskunda fyrir bragðið. Það ætla ég að minnsta kosti að sé afleiðing þeirra. Þarna setja Alþingi og dómskerfið þann staðal að það að eiga takmarkað fé sé það sama og að reka tilgangslaust mál. Hér bókstaflega verður að spyrja: Með þessar upplýsingar í huga er einhver þeirrar skoðunar að allir séu jafnir gagnvart lögunum óháð efnahag? Lögin virðast beinast að því að þeir sem eru best staddir í þjóðfélaginu geti varist hvers konar hatursmálsóknum hinna efnaminni. Engin lög eru til þess að vernda hina efnaminni fyrir hatursmálsóknum hinna efnameiri. Eftir því sem ég best get skilið á umfjöllun í fréttum hafði mál Samherja gegn starfsmönnum Seðlabankans þá náttúru. Hún var látin viðgangast árum saman án þess að nokkur gripi í taumana.Nú skulum við skoða aðeins löggeymslu og hvað hún þýðir. Henni er unnt að beita gegn aðila sem hefur tapað máli í undirrétti og fengið á sig dæmdan málskostnað en áfrýjar til efra dómstigs. Með henni er þó ekki unnt að koma beinlínis í veg fyrir áfrýjunina heldur er unnt að gera áfrýjandann gjaldþrota nema hann setji trygginguna. Ekki þarf fyrst að gera árangurslaust fjárnám eins og þörf er á í innheimtumálum og hægir mjög á framkvæmdinni heldur er gengið beint í gjaldþrotsgerðina að undangenginni meðferð hjá sýslumanni. Að því loknu, sem gæti tekið nokkra mánuði, missir sá, sem þessu er beitt gegn, forræði yfir sínum fjármálum með öllum þeim skaða sem það getur valdið. Hvort sem hann vinnur málið á efra dómsstigi eða ekki verður hann að gera upp sín mál og þá einnig við aðra kröfuhafa og væntanlega að greiða skiptastjóranum verulegt fé fyrir hans ómak þannig að þetta gæti verið mikill fjárhagslegur skaði, óháð niðurstöðu efra dómstigs. Sterk hefð er fyrir því hér á landi að sá sem lendir í fjárþurrð sleppi oftast sæmilega vel frá henni. Yfirleitt byggist það á því að enginn lánadrottinn sjái sér hag í því að gera viðkomandi gjaldþrota enda verður hann að greiða nokkur hundruð þúsund krónur til ríkissjóðs fyrir að gera það án þess að fá af því nokkurn ávinning umfram aðra kröfuhafa. Eftir því sem ég best veit þarf sá sem beitir löggeymslu aðeins að greiða brot af ofangreindri greiðslu fyrir að koma einhverjum í venjulegt gjaldþrot, jafnvel upphæð sem aðeins nemur tugum þúsunda.Sá sem beittur er löggeymslu en vinnur dómsmálið getur farið í skaðabótamál við þann sem hefur beitt því. Ég held reyndar að það sé varla raunhæft nema í mjög stóru máli þar sem miklir fjármunir eru í húfi, helst tugir milljóna, þannig að þau lög virðast aðeins sýndarmennska og virðist ágætt sýnidæmi um hvernig lögin eru sett, það er fyrir hinn sterka. Auðvitað á að leggja málskostnaðartryggingu og löggeymslu niður og þó fyrr hefði verið. Athyglisvert er að Alþingi setji svona lög og upplýsandi hvernig það fer með vald sitt gagnvart almenningi. Að minnsta kosti eru þessar lagasetningar og framkvæmd þeirra öllum til skammar sem komið hafa nálægt þeim án þess að vekja athygli á ósanngirninni í þeim. Tekið skal fram að fyllri lýsingu á málinu er að fá í nýlegri bók minni: Réttlæti hins sterka. Ádeila á dómskerfið og Alþingi. Að lokum þarf að spyrja hvort almenningi sé óhætt í dómssölum. Ég tel að Alþingi og dómskerfið hafi séð til þess að svo sé ekki. Höfundur er rekstrarverkfræðingur.
„Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir Skoðun
Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Uppbyggileg réttvísi (e. Restorative Justice) Kristín Skjaldardóttir,Þóra Sigríður Einarsdóttir skrifar
Skoðun „Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir skrifar
Skoðun Ungt fólk, hvatningar til að nýta kosningarétt sinn og að mynda sér eigin skoðun Elmar Ægir Eysteinsson skrifar
Skoðun Hver er stefna Viðreisnar í heilbrigðismálum og hvernig virkar hún í praksis? Sigurrós Huldudóttir skrifar
Skoðun Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Plan í heilbrigðis- og öldrunarmálum - þjóðarátak í umönnun eldra fólks Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar
„Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir Skoðun
Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir Skoðun