Áskorun til borgarstjóra og bæjarstjóra Kópavogs Sigurður Gylfi Magnússon skrifar 27. september 2023 10:30 Hinn 7. mars 2023 tók Borgarstjórn þá örlagaríku ákvörðun að loka Borgarskjalasafni. Sú ákvörðun kom langflestum Reykvíkingum í opna skjöldu og óhætt er að segja að vísindafólk í hug- og félagsvísindum hafi verið felmtri slegið. Þýðing Borgarskjalasafnsins fyrir lýðræði og rannsóknir í landinu var þessum hópi nefnilega fullkomlega ljós og að leggja safn af þessu tagi niður var í hugum flestra eiginlegt menningarslys. Viðbrögðin voru líka afdráttarlaus þar sem ákvörðunin hafði greinilega komið mörgum í mikið uppnám. Fjölmargir stukku fram og tjáðu sig um gjörninginn á ýmsum rafrænum miðlum, greinar voru birtar í fjölmiðlum og efnt var til opinbers fundar á vegum Sagnfræðingafélags Íslands sem fjölmargir sóttu í Þjóðabókhlöðunni. Þetta gerðist allt á útmánuðum eftir að niðurstaða Borgarstjórnar lág fyrir og eftir að svipuð ákvörðun bæjarstjórnar Kópavogs að leggja niður hið rismikla héraðsskjalasafn sem tilheyrði bænum var tekin. Þeir sem tjáðu sig voru á einu máli um að gjörðir Borgarstjóra, Dags B. Eggertssonar og Ásdísar Kristjánsdóttur, bæjarstjóra Kópavogs myndu hafa alvarlegar afleiðingar fyrir lýðræðisumræðu í landinu. Þegnar landsins ættu mun erfiðara með að nálgast mikilvægar upplýsingar sem til dæmis tengdust ákvörðunum sem þetta sama fólk tæki í nafni síns embættis. Það að flytja gögn úr sínu nærumhverfi og í miðlæga stofnun eins og Þjóðskjalasafn Íslands myndi skerða stórkostlega möguleika fólks til að fylgja málum eftir. Þrátt fyrir alla þessa gagnrýnu umræðu þá heyrðist ekki hljóð úr horni – hvork hósti né stuna frá þeim sem tóku þessar óheilla ákvarðanir; það var eins og hugmyndin væri að þegja málið í hel, láta það blása hjá með þeirri gagnrýni sem kynni að koma fram. Nú í haust tók hópur vísindamanna sig saman og bjó til umræðuvettvang á vegum Miðstöðvar einsögurannsókna við Sagnfræðistofnun Háskóla Íslands og í samvinnu við Þjóðminjasafn Íslands til að glíma við spurninguna Eru söfn einhvers virði? Vikulega á föstudögum milli kl. 12–13 í fyrirlestrarsal Þjóðminjasafnsins hefur fjölbreyttur hópur fræðimanna skeggrætt frá því í lok ágústmánaðar ofangreinda spurningu frá ýmsum hliðum. Sú umræða mun halda áfram fram í desember en fundirnir eru öllum opnir. Óhætt er að fullyrða að ákveðinn samhljóm er að finna hjá fyrirlesurum þess efnis að söfn eins og Borgarskjalasafnið og hérðasskjalasafn Kópavogs séu þýðingarmiklar lýðræðisstofnanir, ekki aðeins fyrir vísindaheiminn heldur ekki síður fyrir almenning í landinu. Nútímasamfélag byggist nefnilega á gegnsæi og opnum aðgangi að gjörðum kjörinna fulltrúa. Þegnar þjóðfélagsins þurfa að hafa greiðan aðgang að opinberum skjölum sem snerta þá sjálfa sem og efni sem tengist þýðingarmiklum samfélagsmálum. Þó að fólkið í landinu leggi ekki daglega leið sín í safn eins og Borgarskjalasafnið þá er vissan um tilurð þess ákveðin trygging fyrir því að við búum í opnu og lýðræðislegu samfélagi. Með lokun þessara menningahreiðra erum við að sverja okkur í ætt við einræðisríki sem keppast við að halda upplýsingum frá almenningi. Hafa verður í huga að héraðsskjalasöfn, hvar í sveit sem þau eru sett, leita allra leiða til að hafa uppi á einkaskjölum fólks, hinum svonefndu persónulegu heimildum, sem hafa fengið sífellt meira vægi innan vísindanna á undanförnum áratugum. Hætt er við að slíkt efni lendi í glatkistum almennings ef tenging héraðsskjalasafnana við nærsamfélagið rofnar. Rökin gegn lokun þessara miklvægu lýðræðis- og menningastofnanna eru vægast sagt veigamikil. Af þeim sökum vil ég skora á Borgarstjóra og bæjarstjóra Kópavogs að endurskoða ákvarðanir sínar og hætta við lokun safnana tveggja. Ég og fleiri óttumst að sveitastjórnir um allt landa sem búa svo vel að hafa yfir að ráða héraðsskjalasöfnum hugsi nú sitt ráð og freistist til að fara að fordæmi ofangreindra stjórnmálamanna sunnan heiða. Við viljum af þeim sökum hvetja alþingismenn til að stíga fram og skerpa á safnalögum þannig að tryggt sé að héraðsskjalsöfn séu að finna hið minnsta í öllum kjördæmum landsins, þar á meðal eitt í Reykjavík. Ef ávörðun þessarar tveggja stjórnmálamanna verður ekki hnekkt þá er hætt á að mikill skaði verði skeður sem reynist óbætanlegur um aldur og ævi. Höfundur er prófessor í menningarsögu við Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lokun Borgarskjalasafns Reykjavík Kópavogur Menning Söfn Mest lesið Hver er munurinn á því að neyta fíkniefna í jakkafötum eða í neyðarskýli? Bryndís Rós Morrison,Björk Davíðsdóttir Skoðun Börnin okkar Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir,Valdimar Birgisson Skoðun Stúlkur eiga undir högg að sækja í nauðgunarmálum Jörgen Ingimar Hansson Skoðun Það besta sem þú gerir fyrir loftslagið Halldór Björnsson Skoðun Varð að segja af sér ráðherradómi vegna vanhæfi – Er nú þrefaldur ráðherra, líka forsætisráðherra Ole Anton Bieltvedt Skoðun Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson Skoðun Þú mátt vera afi (og ég má vera amma) Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson Skoðun Verstu kennarar í heimi Gígja Bjargardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Börnin okkar Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir,Valdimar Birgisson skrifar Skoðun Á að kjósa það sama og síðast? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Setjum söguna í samhengi við nútímann Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Stúlkur eiga undir högg að sækja í nauðgunarmálum Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Frelsi 2024 Baldur Karl Magnússon skrifar Skoðun Samgöngur eru heilbrigðismál Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Vegferð í þágu barna skilar árangri Ásmundur Einar Daðason skrifar Skoðun Þjóðarátak í sölu á klósettpappír Bjarki Hjörleifsson skrifar Skoðun Skínandi skær í skammdeginu Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rasismi Einar Helgason skrifar Skoðun Kæru ungu foreldrar Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar Skoðun Það besta sem þú gerir fyrir loftslagið Halldór Björnsson skrifar Skoðun Þú mátt vera afi (og ég má vera amma) Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Orðfimi ungra menningarsinna Klara Nótt Egilson skrifar Skoðun Áhætta með tekjur af skemmtiferðaskipum Lúðvík Geirsson,Gunnar Tryggvason,Pétur Ólafsson skrifar Skoðun Frambjóðendur, gerið betur Steinunn Þórðardóttir skrifar Skoðun Greiðar samgöngur í Norðvesturkjördæmi Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Ný og fersk örmyndskýrsla um hvalveiðar Rán Flygenring skrifar Skoðun Stuldur um hábjartan dag Herdís Dröfn Fjeldsted skrifar Skoðun 7.500 íbúðir á Reykjavíkurflugvelli? Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Að kreista mjólkurkúna Björg Ágústsdóttir skrifar Skoðun Efnahagsmál eru loftslagsmál Steinunn Kristín Guðnadóttir skrifar Skoðun Nýtt húsnæðislánakerfi Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Flug til framtíðar Arnheiður Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Viðreisn boðar jafnvægi, forgangsröðun og ábyrgð Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þurfum aftur alvöru náttúruvernd í umhverfisráðuneytið Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Varð að segja af sér ráðherradómi vegna vanhæfi – Er nú þrefaldur ráðherra, líka forsætisráðherra Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius skrifar Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson skrifar Sjá meira
Hinn 7. mars 2023 tók Borgarstjórn þá örlagaríku ákvörðun að loka Borgarskjalasafni. Sú ákvörðun kom langflestum Reykvíkingum í opna skjöldu og óhætt er að segja að vísindafólk í hug- og félagsvísindum hafi verið felmtri slegið. Þýðing Borgarskjalasafnsins fyrir lýðræði og rannsóknir í landinu var þessum hópi nefnilega fullkomlega ljós og að leggja safn af þessu tagi niður var í hugum flestra eiginlegt menningarslys. Viðbrögðin voru líka afdráttarlaus þar sem ákvörðunin hafði greinilega komið mörgum í mikið uppnám. Fjölmargir stukku fram og tjáðu sig um gjörninginn á ýmsum rafrænum miðlum, greinar voru birtar í fjölmiðlum og efnt var til opinbers fundar á vegum Sagnfræðingafélags Íslands sem fjölmargir sóttu í Þjóðabókhlöðunni. Þetta gerðist allt á útmánuðum eftir að niðurstaða Borgarstjórnar lág fyrir og eftir að svipuð ákvörðun bæjarstjórnar Kópavogs að leggja niður hið rismikla héraðsskjalasafn sem tilheyrði bænum var tekin. Þeir sem tjáðu sig voru á einu máli um að gjörðir Borgarstjóra, Dags B. Eggertssonar og Ásdísar Kristjánsdóttur, bæjarstjóra Kópavogs myndu hafa alvarlegar afleiðingar fyrir lýðræðisumræðu í landinu. Þegnar landsins ættu mun erfiðara með að nálgast mikilvægar upplýsingar sem til dæmis tengdust ákvörðunum sem þetta sama fólk tæki í nafni síns embættis. Það að flytja gögn úr sínu nærumhverfi og í miðlæga stofnun eins og Þjóðskjalasafn Íslands myndi skerða stórkostlega möguleika fólks til að fylgja málum eftir. Þrátt fyrir alla þessa gagnrýnu umræðu þá heyrðist ekki hljóð úr horni – hvork hósti né stuna frá þeim sem tóku þessar óheilla ákvarðanir; það var eins og hugmyndin væri að þegja málið í hel, láta það blása hjá með þeirri gagnrýni sem kynni að koma fram. Nú í haust tók hópur vísindamanna sig saman og bjó til umræðuvettvang á vegum Miðstöðvar einsögurannsókna við Sagnfræðistofnun Háskóla Íslands og í samvinnu við Þjóðminjasafn Íslands til að glíma við spurninguna Eru söfn einhvers virði? Vikulega á föstudögum milli kl. 12–13 í fyrirlestrarsal Þjóðminjasafnsins hefur fjölbreyttur hópur fræðimanna skeggrætt frá því í lok ágústmánaðar ofangreinda spurningu frá ýmsum hliðum. Sú umræða mun halda áfram fram í desember en fundirnir eru öllum opnir. Óhætt er að fullyrða að ákveðinn samhljóm er að finna hjá fyrirlesurum þess efnis að söfn eins og Borgarskjalasafnið og hérðasskjalasafn Kópavogs séu þýðingarmiklar lýðræðisstofnanir, ekki aðeins fyrir vísindaheiminn heldur ekki síður fyrir almenning í landinu. Nútímasamfélag byggist nefnilega á gegnsæi og opnum aðgangi að gjörðum kjörinna fulltrúa. Þegnar þjóðfélagsins þurfa að hafa greiðan aðgang að opinberum skjölum sem snerta þá sjálfa sem og efni sem tengist þýðingarmiklum samfélagsmálum. Þó að fólkið í landinu leggi ekki daglega leið sín í safn eins og Borgarskjalasafnið þá er vissan um tilurð þess ákveðin trygging fyrir því að við búum í opnu og lýðræðislegu samfélagi. Með lokun þessara menningahreiðra erum við að sverja okkur í ætt við einræðisríki sem keppast við að halda upplýsingum frá almenningi. Hafa verður í huga að héraðsskjalasöfn, hvar í sveit sem þau eru sett, leita allra leiða til að hafa uppi á einkaskjölum fólks, hinum svonefndu persónulegu heimildum, sem hafa fengið sífellt meira vægi innan vísindanna á undanförnum áratugum. Hætt er við að slíkt efni lendi í glatkistum almennings ef tenging héraðsskjalasafnana við nærsamfélagið rofnar. Rökin gegn lokun þessara miklvægu lýðræðis- og menningastofnanna eru vægast sagt veigamikil. Af þeim sökum vil ég skora á Borgarstjóra og bæjarstjóra Kópavogs að endurskoða ákvarðanir sínar og hætta við lokun safnana tveggja. Ég og fleiri óttumst að sveitastjórnir um allt landa sem búa svo vel að hafa yfir að ráða héraðsskjalasöfnum hugsi nú sitt ráð og freistist til að fara að fordæmi ofangreindra stjórnmálamanna sunnan heiða. Við viljum af þeim sökum hvetja alþingismenn til að stíga fram og skerpa á safnalögum þannig að tryggt sé að héraðsskjalsöfn séu að finna hið minnsta í öllum kjördæmum landsins, þar á meðal eitt í Reykjavík. Ef ávörðun þessarar tveggja stjórnmálamanna verður ekki hnekkt þá er hætt á að mikill skaði verði skeður sem reynist óbætanlegur um aldur og ævi. Höfundur er prófessor í menningarsögu við Háskóla Íslands.
Hver er munurinn á því að neyta fíkniefna í jakkafötum eða í neyðarskýli? Bryndís Rós Morrison,Björk Davíðsdóttir Skoðun
Varð að segja af sér ráðherradómi vegna vanhæfi – Er nú þrefaldur ráðherra, líka forsætisráðherra Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Áhætta með tekjur af skemmtiferðaskipum Lúðvík Geirsson,Gunnar Tryggvason,Pétur Ólafsson skrifar
Skoðun Þurfum aftur alvöru náttúruvernd í umhverfisráðuneytið Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Skoðun Varð að segja af sér ráðherradómi vegna vanhæfi – Er nú þrefaldur ráðherra, líka forsætisráðherra Ole Anton Bieltvedt skrifar
Hver er munurinn á því að neyta fíkniefna í jakkafötum eða í neyðarskýli? Bryndís Rós Morrison,Björk Davíðsdóttir Skoðun
Varð að segja af sér ráðherradómi vegna vanhæfi – Er nú þrefaldur ráðherra, líka forsætisráðherra Ole Anton Bieltvedt Skoðun