Fríar máltíðir grunnskólabarna - merkur samfélagslegur áfangi Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar 26. mars 2024 14:00 Það hefur ekki farið fram hjá mörgum að í nýjum kjarapakka er kveðið á um gjaldfrjálsar máltíðir fyrir nemendur í grunnskólum. Sitt sýnist hverjum og rétt að grunnskólinn er á forræði sveitarfélaga svo hvers vegna er ríkið á þáttast um og leggja áherslu á að nemendur á grunnskólaaldri standi til boða hádegismatur þeim að kostnaðarlausu? Mitt svar er að þar sem hverju barni er skylt að sækja grunnskóla er einboðið að grunnskóladvöl þeirra sé heimilum algerlega að kostnaðarlausu. Vissulega eru margir foreldrar sem geta alveg greitt fyrir mat sinna barna enda með ágætis tekjur og þá koma einhver nestuð að heiman já eða skólarnir grípa, líkt og hingað til, börn af efnaminni heimilum. Fyrir mér sem fyrrum stjórnanda í grunnskóla og umsjónarkennara er þetta ekki svona einfalt að það séu nægilega mörg heimili sem hafi tök á að greiða og rest sé reddað. Það eru nefnilega mikil tækifæri fólgin í því að taka kostnað við máltíðir nemenda út fyrir jöfnuna og setja öll börn við sama borð hvað það varðar. Bæði léttir þetta á þeim heimilum barna þar sem glímt er við fátækt, já þau eru nefnilega glettilega mörg get ég sagt ykkur, og verður vonandi til þess að létta undir með þeim heimilum sem eru samt það tekjuhá að þau njóta ekki góðs af öðrum aðgerðum ríkis til að létta undir með barnafólki. Það munar alveg um 20-35 þúsunda útgjaldalið í árferði líkt og núna. Þetta gerir það líka að verkum að mötuneyti geta nú gert ráð fyrir föstum fjölda nemenda í mat jafnvel út skólaárið en ekki á mánaðargundvelli fengist við óvissan fjölda jafnvel með tilheyrandi matarsóun og geta þá frekar aukið hagkvæmni eða gæði og fjölbreytni. Þetta léttir á heimilum þar sem nú verður aðgengi að mat í skólanum og ekki þarf að útbúa nesti, senda með aukapening til að skreppa í sjoppuna eða senda börn með mishollt skyndifæði með tilheyrandi umbúðafargani í skólann. Þetta er því umhverfisvænna, ætti að draga úr innkaupum heimila og auka jöfnuð meðal barna. Vel nærð, södd börn eiga nefnilega auðveldara með að sinna náminu, heilsa þeirra er betri og almenn vellíðan eykst. Matarmenning og viðhorf til matar mótast á þessum aldri og máltíð borðuð í skóla er einnig hluti af lífsleikni, næringarfræði og sjálfbærnikennslu og í þeim skólum sem eru grænfánaskólar og/eða heilsueflandi skólar eru mýmargir möguleikar til að nýta máltíðir fyrir öll í námi. Sem skólastjóri og umsjónarkennari hef ég horft upp á allskonar neikvæð áhrif þess að öll börn hafi ekki aðgang að mat á skólatíma, hvort sem þau koma með nesti (sem þeim stundum líkar ekki eða er ekki nóg) eða það gleymist að senda nesti. Þá er sá aðstöðumunur sem felst í að horfa upp á þau sem hafa efni á skyndifæði (ýmist úr næstu sjoppu eða einfaldlega panta það í skólann) mörgum sár og getur einnig verið tilefni til eineltis. Við erum nefnilega samfélagið sem elur upp börnin og því mikilvægt að horfa á heildina og öll börnin í menginu, börnin okkar gera það nefnilega sjálf eins og barnaþing liðinna ára bera með sér. Þar hafa nemendur lagt áherslu á að öll börn ættu að fá mat í skólanum og að bjóða þurfi upp á hollan, fjölbreyttan og betri mat í mötuneytum auk þess sem dýravelferð og minni kjötneysla hafa komið til tals. Þá getur fæðuöryggi, það að vera viss um að hafa aðgang að mat alla skóladaga, dregið úr kvíða barna og aukið velsæld og stutt við heilsusamlegan lífstíl. Samkvæmt Barnasáttmála sameinuðu þjóðanna eigum við nefnilega að gera það sem er börnum fyrir bestu (3. grein), muna að öll börn eru jöfn (2. grein), huga að lífi þeirra og þroska (6. grein) og huga að heilsu þeirra, vatni, mat og umhverfi (24. grein). Í 18. grein er kveðið á um réttindi foreldra og hlutverk stjórnvalda að styðja við þá, og hvað er betra en stuðningur við eina að grunnþörfum barnanna okkar með því að hafa aðgengi að næringarríkum máltíðum á skólatíma fyrir öll börn? Í Svíþjóð og Finnlandi er boðið upp á fríar skólamáltíðir en í Danmörku og Noregi svipa kerfin til okkar bráðum fyrrverandi kerfis með sama ójafnræði. Norsk heilbrigðisyfirvöld hafa kannað áhrif endurgjaldslausra skólamáltíða með árs tilraunaverkefni og þar kemur í ljós að jákvæð áhrif megi greina með tilliti til bættrar næringar, betri námsárangurs og mætingar, lýðheilsu og mataröryggis. Önnur norsk rannsókn sýndi fram á að neysla nemenda jókst á hollum mat, sérstaklega meðal nemenda með lægri félagslega og efnahagslega stöðu. Þar kom einnig fram að hugsanlega gætu ókeypis skólamáltíðir dregið úr ójöfnuði hvað varðar heilsu barna. Tæplega 850.000 finnskir nemendur eiga rétt á ókeypis skólamat og einnig er snarl í boði fyrir þau börn sem taka þátt í skólafrístundum. Líta Finnar svo á að skólamáltíðir styðji einnig við jafnrétti foreldra þar sem þær auðvelda foreldrum að vinna utan heimilis. Það styðji við jafnrétti kynjanna, atvinnuþátttöku kvenna og þar með hagvöxt. Það er því augljós samfélagslegur ávinningur, félagslegt réttlæti og jöfnuður sem felst í aðgengi fyrir öll börn að hádegismat óháð efnahag og stöðu foreldra. Höfundur er leik- og grunnskólakennari, oddviti VG í Suðurkjördæmi og stjórnarkona Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hólmfríður Árnadóttir Vinstri græn Skóla - og menntamál Grunnskólar Kjaraviðræður 2023-24 Mest lesið Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist Skoðun Varðhundar kerfisins Lára Herborg Ólafsdóttir Skoðun Kjaftæði Elliði Vignisson Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson Skoðun Afleiðingar verkfallsaðgerða á minnstu börnin - krafa um svör Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir Skoðun Lítið gert úr áhyggjum íbúa Ölfuss og annarra landsmanna Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Stýrir gervigreind málflutningi stjórnmálamanna og semur stefnur stjórnmálaflokkanna? Tómas Ellert Tómasson Skoðun Íslensk verðtrygging á mannamáli! Elín Íris Fanndal Jónasdóttir Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Skoðun Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Fólk, fjárfestingar og framfarir Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Húsnæðis- og skipulagsmál Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson skrifar Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Skattlögð þegar við þénum, eigum og eyðum Aron H. Steinsson skrifar Skoðun Kjaftæði Elliði Vignisson skrifar Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist skrifar Skoðun Lítið gert úr áhyggjum íbúa Ölfuss og annarra landsmanna Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Kyrrstöðuna verður að rjúfa! Lausn fyrir verðandi innviðaráðherra Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun Íslenskan og menningararfurinn Sólveig Dagmar Þórisdóttir skrifar Skoðun Mannúðlegri úrræði Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Læknar á landsbyggðinni Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Íslensk verðtrygging á mannamáli! Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun Varðhundar kerfisins Lára Herborg Ólafsdóttir skrifar Skoðun Mótum stefnu um iðn- og tæknimenntun á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Stýrir gervigreind málflutningi stjórnmálamanna og semur stefnur stjórnmálaflokkanna? Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Kolkrabbinn og fjármálafjötrar Íslands Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Næringarráðleggingar: fræðsla eða hroki? Guðrún Nanna Egilsdóttir,Dögg Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Það hefur ekki farið fram hjá mörgum að í nýjum kjarapakka er kveðið á um gjaldfrjálsar máltíðir fyrir nemendur í grunnskólum. Sitt sýnist hverjum og rétt að grunnskólinn er á forræði sveitarfélaga svo hvers vegna er ríkið á þáttast um og leggja áherslu á að nemendur á grunnskólaaldri standi til boða hádegismatur þeim að kostnaðarlausu? Mitt svar er að þar sem hverju barni er skylt að sækja grunnskóla er einboðið að grunnskóladvöl þeirra sé heimilum algerlega að kostnaðarlausu. Vissulega eru margir foreldrar sem geta alveg greitt fyrir mat sinna barna enda með ágætis tekjur og þá koma einhver nestuð að heiman já eða skólarnir grípa, líkt og hingað til, börn af efnaminni heimilum. Fyrir mér sem fyrrum stjórnanda í grunnskóla og umsjónarkennara er þetta ekki svona einfalt að það séu nægilega mörg heimili sem hafi tök á að greiða og rest sé reddað. Það eru nefnilega mikil tækifæri fólgin í því að taka kostnað við máltíðir nemenda út fyrir jöfnuna og setja öll börn við sama borð hvað það varðar. Bæði léttir þetta á þeim heimilum barna þar sem glímt er við fátækt, já þau eru nefnilega glettilega mörg get ég sagt ykkur, og verður vonandi til þess að létta undir með þeim heimilum sem eru samt það tekjuhá að þau njóta ekki góðs af öðrum aðgerðum ríkis til að létta undir með barnafólki. Það munar alveg um 20-35 þúsunda útgjaldalið í árferði líkt og núna. Þetta gerir það líka að verkum að mötuneyti geta nú gert ráð fyrir föstum fjölda nemenda í mat jafnvel út skólaárið en ekki á mánaðargundvelli fengist við óvissan fjölda jafnvel með tilheyrandi matarsóun og geta þá frekar aukið hagkvæmni eða gæði og fjölbreytni. Þetta léttir á heimilum þar sem nú verður aðgengi að mat í skólanum og ekki þarf að útbúa nesti, senda með aukapening til að skreppa í sjoppuna eða senda börn með mishollt skyndifæði með tilheyrandi umbúðafargani í skólann. Þetta er því umhverfisvænna, ætti að draga úr innkaupum heimila og auka jöfnuð meðal barna. Vel nærð, södd börn eiga nefnilega auðveldara með að sinna náminu, heilsa þeirra er betri og almenn vellíðan eykst. Matarmenning og viðhorf til matar mótast á þessum aldri og máltíð borðuð í skóla er einnig hluti af lífsleikni, næringarfræði og sjálfbærnikennslu og í þeim skólum sem eru grænfánaskólar og/eða heilsueflandi skólar eru mýmargir möguleikar til að nýta máltíðir fyrir öll í námi. Sem skólastjóri og umsjónarkennari hef ég horft upp á allskonar neikvæð áhrif þess að öll börn hafi ekki aðgang að mat á skólatíma, hvort sem þau koma með nesti (sem þeim stundum líkar ekki eða er ekki nóg) eða það gleymist að senda nesti. Þá er sá aðstöðumunur sem felst í að horfa upp á þau sem hafa efni á skyndifæði (ýmist úr næstu sjoppu eða einfaldlega panta það í skólann) mörgum sár og getur einnig verið tilefni til eineltis. Við erum nefnilega samfélagið sem elur upp börnin og því mikilvægt að horfa á heildina og öll börnin í menginu, börnin okkar gera það nefnilega sjálf eins og barnaþing liðinna ára bera með sér. Þar hafa nemendur lagt áherslu á að öll börn ættu að fá mat í skólanum og að bjóða þurfi upp á hollan, fjölbreyttan og betri mat í mötuneytum auk þess sem dýravelferð og minni kjötneysla hafa komið til tals. Þá getur fæðuöryggi, það að vera viss um að hafa aðgang að mat alla skóladaga, dregið úr kvíða barna og aukið velsæld og stutt við heilsusamlegan lífstíl. Samkvæmt Barnasáttmála sameinuðu þjóðanna eigum við nefnilega að gera það sem er börnum fyrir bestu (3. grein), muna að öll börn eru jöfn (2. grein), huga að lífi þeirra og þroska (6. grein) og huga að heilsu þeirra, vatni, mat og umhverfi (24. grein). Í 18. grein er kveðið á um réttindi foreldra og hlutverk stjórnvalda að styðja við þá, og hvað er betra en stuðningur við eina að grunnþörfum barnanna okkar með því að hafa aðgengi að næringarríkum máltíðum á skólatíma fyrir öll börn? Í Svíþjóð og Finnlandi er boðið upp á fríar skólamáltíðir en í Danmörku og Noregi svipa kerfin til okkar bráðum fyrrverandi kerfis með sama ójafnræði. Norsk heilbrigðisyfirvöld hafa kannað áhrif endurgjaldslausra skólamáltíða með árs tilraunaverkefni og þar kemur í ljós að jákvæð áhrif megi greina með tilliti til bættrar næringar, betri námsárangurs og mætingar, lýðheilsu og mataröryggis. Önnur norsk rannsókn sýndi fram á að neysla nemenda jókst á hollum mat, sérstaklega meðal nemenda með lægri félagslega og efnahagslega stöðu. Þar kom einnig fram að hugsanlega gætu ókeypis skólamáltíðir dregið úr ójöfnuði hvað varðar heilsu barna. Tæplega 850.000 finnskir nemendur eiga rétt á ókeypis skólamat og einnig er snarl í boði fyrir þau börn sem taka þátt í skólafrístundum. Líta Finnar svo á að skólamáltíðir styðji einnig við jafnrétti foreldra þar sem þær auðvelda foreldrum að vinna utan heimilis. Það styðji við jafnrétti kynjanna, atvinnuþátttöku kvenna og þar með hagvöxt. Það er því augljós samfélagslegur ávinningur, félagslegt réttlæti og jöfnuður sem felst í aðgengi fyrir öll börn að hádegismat óháð efnahag og stöðu foreldra. Höfundur er leik- og grunnskólakennari, oddviti VG í Suðurkjördæmi og stjórnarkona Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs.
Stýrir gervigreind málflutningi stjórnmálamanna og semur stefnur stjórnmálaflokkanna? Tómas Ellert Tómasson Skoðun
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Lítið gert úr áhyggjum íbúa Ölfuss og annarra landsmanna Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Stýrir gervigreind málflutningi stjórnmálamanna og semur stefnur stjórnmálaflokkanna? Tómas Ellert Tómasson skrifar
Stýrir gervigreind málflutningi stjórnmálamanna og semur stefnur stjórnmálaflokkanna? Tómas Ellert Tómasson Skoðun