Hækkun á fæðingarstyrk til stúdenta er nauðsynlegt næsta skref hvað varðar fæðingarorlofið, sem og hækkun lágmarksgreiðslna úr fæðingarorlofssjóði og afnám 20% skerðingar á greiðslum til bóta fyrir þau lægst launuðu. Það er gríðarlega mikilvægt að foreldrar fái svigrúm og stuðning til að rækta skyldur sínar og sinna þeirri ábyrgð sem barneignir eru með stuðningi samfélagsins. Ríkisvaldið þarf að koma sterkt inn með lögum, reglugerðum og fjármagni. Hið opinbera á og verður að styðja við barnafjölskyldur bæði með bótum og þjónustu. Að fæðingartíðni á Íslandi sé komin í 1,5 barn er virkilega umhugsunarvert sem og að foreldrar með hærri tekjur eignist frekar börn en þeir tekjulægri. Einnig þarf að styrkja betur umhverfi einstæðra foreldra og fjölburaforeldra, alltaf með þarfir barnanna í huga.
Ungir foreldrar og fátækt
Kerfið í dag er nokkurn veginn svona; fæðingarorlof með tekjutengdum greiðslum (80% af launum og hámarks þaki) í 12 mánuði og síðan niðurgreidd leikskóladvöl upp að grunnskólagöngu, ásamt barnabótum fyrir þau lægst launuðu upp að 18 ára aldri barna. Markmið með fæðingarorlofi er að tryggja börnum jöfnuð og sem besta umönnun á þessu mikilvæga æviskeiði þeirra en líka að auðvelda foreldrum að stunda nám og vinnu til að mæta eigin þörfum og fjármagna heimilishald. Betur má ef duga skal eins og ítrekað hefur komið fram í ræðu og riti margra undanfarið. Allt of mörg börn líða skort og alltof margar barnafjölskyldur þreyja þorrann allan ársins hring. Kvíði, áhyggjur og álag sem ungum foreldrum er tíðrætt um er umhugsunarvert viðfangsefni og við því þarf að bregðast. Mín skoðun sú að lenging fæðingarorlofs sé besta lausnin en þá þarf að tryggja sanngjarnar greiðslur til nýbakaðra foreldra en svo er ekki í dag fyrir þau sem lægstu tekjurnar hafa. Við verðum að nýta greiðslur fæðingarorlofssjóðs sem það jöfnunartæki sem því er ætlað að vera.
Hækkun á greiðsluþaki, jákvætt skref en ekki nóg
Á þeim tíma sem fæðingarorlof var sex mánuðir með lágum greiðslum voru það nær eingöngu mæður sem nýttu sér það. Réttur barna til umönnunar beggja foreldra var skýrður með lögum um fæðingar- og foreldraorlof árið 2000 (með breytingum 2003, 2004 og 2006) og enn frekar með nýjum lögum árið 2021 þar sem orlofsrétti var skipt jafnt milli foreldra, þó hægt sé að framselja sex vikur í hvora áttina. Við þetta jókst þátttaka feðra í umönnun barna en hann einskorðast þó því miður yfirleitt við óframseljanlegan rétt þeirra og mæður nýta eigin rétt sem og þann framseljanlega. Orlofstaka er því enn frekar kynjuð þar sem mæður taka oftast lengra orlof og því miður eru dæmi um að þær fái refsistig fyrir fjarveru frá vinnumarkaði, með því að dreifa orlofinu sínu svo það nái yfir lengri tíma og eru því mun lengur en feður fjarverandi frá vinnumarkaði. Feður með hærri tekjur hafa verið líklegri til að taka ekki fæðingarorlof, en það mun vonandi breytast með hækkun á greiðsluþaki. Sigur er alls ekki í höfn þó greiðsluþakið hafi hækkað, enn bíða tekjulágir, nemar, einstæðir foreldrar og fjölburaforeldrar.
Námsmenn sem foreldrar
Námsmenn bera enn skarðan hlut frá borði með sinn 200 þúsund króna fæðingarstyrk. Þeir eru með lágar tekjur fyrir eins og oft hefur komið fram og þegar kemur að barneignum eru mörg sem basla með afar litlar tekjur. Þá eru það þau sem eru með undir 600 þúsund krónur í mánaðarlaun, sem er töluvert undir meðallaunum og fá samt skerðingu upp á 20% sem gerir það að verkum að lítið er eftir þegar upp er staðið og veldur því að margar barnafjölskyldur búa við fátækt. Nú ríður á að nema þessa skerðingu á brott. Um leið verður að hækka greiðslur til námsmanna umtalsvert. Það er nefnilega þannig að stór hluti barnafólks er ýmist í námi eða að hefja starfsferil og því ekki tekjuhár. Þennan hóp verðum við sem samfélag að standa vörð um og sjá til þess að öll börn sem fæðast hér á landi fái besta upphaf sem völ er á.
Kynjahalli orlofstöku og helvítisgjáin
Gapið milli loka fæðingarorlofs og upphaf leikskóladvalar barna gætum við sannarlega kallað helvítisgjá en því tímabili kvíða flestir foreldrar og þá kemur kynjahallinn berlega í ljós. Mæður fara frekar í hlutastarf eða taka á sig aðrar skerðingar t.d. með launaleysi eða frítöku frá námi og eru þannig með gap í ferilskrá sinni eða námsferli og án lífeyrisréttinda. Árið 2017 höfðu 77% foreldrar barna um þriggja ára aldur skipt jafnt með sér uppeldi barna sinna. Við þurfum að gera betur. Með tvöföldun fæðingarorlofs, afnámi skerðinga og hækkun á fæðingastyrk og lágmarksgreiðslum getum við létt miklum áhyggjum og kvíða af foreldrum, bætt uppeldisaðstæður barna, auðgað fjölskyldulíf, eflt tengslamyndun og aukið hamingju barnafjölskyldna.
Í raun er hér um að ræða risastórt lýðheilsumál og undir er hamingja og velferð þjóðar.
Höfundur er leik- og grunnskólakennari, oddviti VG í Suðurkjördæmi og stjórnarkona í VG
