Leikskólakerfið á krossgötum: Gæði eða hraði? Svava Björg Mörk skrifar 17. janúar 2025 20:01 Leikskólakerfið á Íslandi stendur frammi fyrir vanda sem kallar á dýpri umræðu og skýrari stefnu. Þrátt fyrir mikilvægi leikskólans sem samfélagslegrar grunnstoðar hefur áherslan oftar en ekki beinst að hraðri útþenslu og skyndilausnum í stað þess að rýna í það sem raunverulega skiptir máli: gæði, fagmennska og farsæld barna. Við sjáum hvernig stór orð og loforð um fleiri leikskólapláss hafa verið gerð að kjarnanum í stefnumótun síðustu ára. En á meðan loforðin hrannast upp, standa leikskólarnir frammi fyrir skorti á fagfólki, ófullnægjandi innviðum og kerfi sem er ekki í stakk búið til að uppfylla það sem leikskólastarf á að vera: umhverfi þar sem börn fá að þroskast, læra og njóta. Hraði umfram gæði: Hvað fór úrskeiðis? Foreldrahópurinn sem skrifaði pistilinn „Í leikskóla er gaman – þegar það má mæta“ vekur athygli á því hvernig stefna stjórnvalda hefur brugðist þeim grunngildum sem leikskólakerfið á að byggja á. Þau benda á ósamræmið í því að Reykjavíkurborg skuli leggja áherslu á að byggja nýjan leikskóla í Elliðaárdal, á meðan hún á í erfiðleikum með að halda úti eðlilegri starfsemi í Brákaborg. Þetta er í samræmi við þá stefnu sem verið hefur í leikskólamálum undan farin ár sem virðist oftar snúast um að uppfylla fjöldatölur en að tryggja gæði og faglegt starf. Foreldrarnir benda jafnframt á að það er skortur á starfsfólki sem hamlar því að leikskólar geti sinnt hlutverki sínu. Kennarasamband Íslands hefur ítrekað varað við því að mikill skortur sé á leikskólakennurum – og það sé afleiðing hraðrar útþenslu kerfisins. Þegar sífellt yngri börn byrja fyrr í leikskóla til að „brúa bilið“ milli fæðingarorlofs og leikskóla, án þess að nægt fagfólk eða innviðir fylgi er hætt við að gæðin þynnist út. Hver ber ábyrgð á því þegar „lausnir“ kerfisins valda því að leikskólinn hættir að vera umhverfi þar sem leikur, menntun og vellíðan eru í forgrunni? Lausnir með börnin í forgrunni Haraldur F. Gíslason, formaður Félags leikskólakennara, hefur komið með tillögur sem snúast um að setja gæði og farsæld í forgang. Hann hefur bent á að það þurfi að hægja á útþenslu kerfisins og skoða raunhæfar lausnir, eins og að lengja fæðingarorlof og innleiða þrepa skipulagða vistun þar sem dvalartími barna lengist í áföngum eftir aldri. Þessar tillögur miða að því að tryggja vellíðan barna og styðja við faglegt starf leikskólanna. Þessar tillögur, sem byggja á faglegum sjónarmiðum og reynslu af leikskólastarfi, hafa þó ekki náð nægri athygli í umræðunni. Þvert á móti virðist sem þarfir vinnumarkaðarins og kröfur um „plássfjölda“ og hagkvæmni séu teknar fram yfir hagsmuni barna. Þetta er áhyggjuefni, ekki síst þegar lausnir á borð við þær sem Haraldur leggur til – lausnir sem miða að því að bæta lífsgæði barna og fjölskyldna – eru hunsaðar. Þetta er ekki aðeins spurning um hvar börn eiga að vera á daginn – þetta er spurning um hvernig leikskólakerfið getur komið til móts við börn og fjölskyldur þeirra til lengri tíma. Lausnir sem miða að hraða uppbyggingu og hámarki plássafjölda eru skammtímalausnir sem líta fram hjá kjarnavandamálum kerfisins: Skort á fagfólki, ófullnægjandi innviðum og stefnu sem virðist einblína á hagkvæmni fremur en samfélagsleg gildi. Hvert stefnum við sem samfélag? Leikskólinn á að vera einn af hornsteinum samfélagsins – ekki bráðabirgðalausn sem þjóni fyrst og fremst þörfum vinnumarkaðarins. Lausnir sem byggja á hraða, útþenslu og aðkomu stórfyrirtækja tryggja ekki gæði eða jafnræði í leikskólum. Þvert á móti grafa þær undan þeim grunngildum sem leikskólinn á að standa fyrir. Ég skora á þá sem hafa fengið umboð almennings til að leiða menntamálin – þar á meðal leikskólamálefnin – að taka þessar ábendingar alvarlega. Rýnið í tillögur Haraldar, ekki til að gleypa þær hráar, heldur til að meta hvort þær samræmist farsældarlögum, Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og lögum um leikskóla. Þótt tillögur hans verði ekki samþykktar þegjandi og hljóðalaust, gætu þær verið upphafið að mikilvægri umræðu sem byggir á öðrum sjónarmiðum en hagkvæmni og arðbærni. Slík umræða gæti opnað fyrir möguleikann á að finna nýjar lausnir sem taka mið af gæðum, samfélagslegri ábyrgð og farsæld barna. Með því að vanda stefnumótun og horfa til langtímalausna sem setja börnin í fyrsta sæti, getum við lagt grunn að leikskólakerfi sem þjónar samfélagsheildinni – ekki aðeins vinnumarkaðinum. Við verðum því að staldra við og spyrja hvort núverandi stefna, sem leggur áherslu á magn og hraða, geti raunverulega stuðlað að því að leikskólakerfið verði vettvangur gæðastarfs sem byggir undir farsæld barna. Gæði leikskólastarfs verða ekki tryggð með yfirborðslausnum eða skammtímahugsun – þau krefjast markvissrar uppbyggingar þar sem fagfólk er í forgrunni og innviðir styðja við þau gildi sem leikskólinn á að standa fyrir. Höfundur er lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leikskólar Skóla- og menntamál Mest lesið Halldór 31.05.2025 Halldór Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Sjá meira
Leikskólakerfið á Íslandi stendur frammi fyrir vanda sem kallar á dýpri umræðu og skýrari stefnu. Þrátt fyrir mikilvægi leikskólans sem samfélagslegrar grunnstoðar hefur áherslan oftar en ekki beinst að hraðri útþenslu og skyndilausnum í stað þess að rýna í það sem raunverulega skiptir máli: gæði, fagmennska og farsæld barna. Við sjáum hvernig stór orð og loforð um fleiri leikskólapláss hafa verið gerð að kjarnanum í stefnumótun síðustu ára. En á meðan loforðin hrannast upp, standa leikskólarnir frammi fyrir skorti á fagfólki, ófullnægjandi innviðum og kerfi sem er ekki í stakk búið til að uppfylla það sem leikskólastarf á að vera: umhverfi þar sem börn fá að þroskast, læra og njóta. Hraði umfram gæði: Hvað fór úrskeiðis? Foreldrahópurinn sem skrifaði pistilinn „Í leikskóla er gaman – þegar það má mæta“ vekur athygli á því hvernig stefna stjórnvalda hefur brugðist þeim grunngildum sem leikskólakerfið á að byggja á. Þau benda á ósamræmið í því að Reykjavíkurborg skuli leggja áherslu á að byggja nýjan leikskóla í Elliðaárdal, á meðan hún á í erfiðleikum með að halda úti eðlilegri starfsemi í Brákaborg. Þetta er í samræmi við þá stefnu sem verið hefur í leikskólamálum undan farin ár sem virðist oftar snúast um að uppfylla fjöldatölur en að tryggja gæði og faglegt starf. Foreldrarnir benda jafnframt á að það er skortur á starfsfólki sem hamlar því að leikskólar geti sinnt hlutverki sínu. Kennarasamband Íslands hefur ítrekað varað við því að mikill skortur sé á leikskólakennurum – og það sé afleiðing hraðrar útþenslu kerfisins. Þegar sífellt yngri börn byrja fyrr í leikskóla til að „brúa bilið“ milli fæðingarorlofs og leikskóla, án þess að nægt fagfólk eða innviðir fylgi er hætt við að gæðin þynnist út. Hver ber ábyrgð á því þegar „lausnir“ kerfisins valda því að leikskólinn hættir að vera umhverfi þar sem leikur, menntun og vellíðan eru í forgrunni? Lausnir með börnin í forgrunni Haraldur F. Gíslason, formaður Félags leikskólakennara, hefur komið með tillögur sem snúast um að setja gæði og farsæld í forgang. Hann hefur bent á að það þurfi að hægja á útþenslu kerfisins og skoða raunhæfar lausnir, eins og að lengja fæðingarorlof og innleiða þrepa skipulagða vistun þar sem dvalartími barna lengist í áföngum eftir aldri. Þessar tillögur miða að því að tryggja vellíðan barna og styðja við faglegt starf leikskólanna. Þessar tillögur, sem byggja á faglegum sjónarmiðum og reynslu af leikskólastarfi, hafa þó ekki náð nægri athygli í umræðunni. Þvert á móti virðist sem þarfir vinnumarkaðarins og kröfur um „plássfjölda“ og hagkvæmni séu teknar fram yfir hagsmuni barna. Þetta er áhyggjuefni, ekki síst þegar lausnir á borð við þær sem Haraldur leggur til – lausnir sem miða að því að bæta lífsgæði barna og fjölskyldna – eru hunsaðar. Þetta er ekki aðeins spurning um hvar börn eiga að vera á daginn – þetta er spurning um hvernig leikskólakerfið getur komið til móts við börn og fjölskyldur þeirra til lengri tíma. Lausnir sem miða að hraða uppbyggingu og hámarki plássafjölda eru skammtímalausnir sem líta fram hjá kjarnavandamálum kerfisins: Skort á fagfólki, ófullnægjandi innviðum og stefnu sem virðist einblína á hagkvæmni fremur en samfélagsleg gildi. Hvert stefnum við sem samfélag? Leikskólinn á að vera einn af hornsteinum samfélagsins – ekki bráðabirgðalausn sem þjóni fyrst og fremst þörfum vinnumarkaðarins. Lausnir sem byggja á hraða, útþenslu og aðkomu stórfyrirtækja tryggja ekki gæði eða jafnræði í leikskólum. Þvert á móti grafa þær undan þeim grunngildum sem leikskólinn á að standa fyrir. Ég skora á þá sem hafa fengið umboð almennings til að leiða menntamálin – þar á meðal leikskólamálefnin – að taka þessar ábendingar alvarlega. Rýnið í tillögur Haraldar, ekki til að gleypa þær hráar, heldur til að meta hvort þær samræmist farsældarlögum, Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og lögum um leikskóla. Þótt tillögur hans verði ekki samþykktar þegjandi og hljóðalaust, gætu þær verið upphafið að mikilvægri umræðu sem byggir á öðrum sjónarmiðum en hagkvæmni og arðbærni. Slík umræða gæti opnað fyrir möguleikann á að finna nýjar lausnir sem taka mið af gæðum, samfélagslegri ábyrgð og farsæld barna. Með því að vanda stefnumótun og horfa til langtímalausna sem setja börnin í fyrsta sæti, getum við lagt grunn að leikskólakerfi sem þjónar samfélagsheildinni – ekki aðeins vinnumarkaðinum. Við verðum því að staldra við og spyrja hvort núverandi stefna, sem leggur áherslu á magn og hraða, geti raunverulega stuðlað að því að leikskólakerfið verði vettvangur gæðastarfs sem byggir undir farsæld barna. Gæði leikskólastarfs verða ekki tryggð með yfirborðslausnum eða skammtímahugsun – þau krefjast markvissrar uppbyggingar þar sem fagfólk er í forgrunni og innviðir styðja við þau gildi sem leikskólinn á að standa fyrir. Höfundur er lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun