Fæðuöryggi – Er það eitthvað mál? Ágústa Ágústsdóttir skrifar 13. febrúar 2025 15:01 Hvað er fæðuöryggi (Food security)? Stutta skilgreiningin er “Aðgengi að fæðu og framboð af heilnæmum og öruggum matvælum. Sú skilgreining sem mest er notuð í dag og samþykkt árið 1996 á leiðtogafundi um fæðuöryggi í heiminum segir: “Fæðuöryggi er til staðar þegar allt fólk hefur ávallt raunverulegan og efnahagslegan aðgang að nægum, öruggum og næringaríkum matvælum til að uppfylla næringarþarfir sínar með frjálsu fæðuvali, til að geta lifað virku og heilsusamlegu lífi.” Ísland er eyja langt út í N-Atlantshafinu með engin landamæri að öðrum löndum og langt er í meginlandið. Þetta eitt og sér segir okkur hversu lífsnauðsynlegt er að vera eins sjálfbær í fæðuframleiðslu og unnt er til að tryggja sem best lífsskilyrði þjóðarinnar, þá sér í lagi þegar alvarlegar vár banka upp á. Ísland er sprengfullt af náttúrulegum auðlindum, mikil matarkista frá botni sjávar upp til fjalla og því kjöraðstæður fyrir hendi til að tryggja þjóðinni fæðuöryggi með margvíslegum hætti. Þær raddir eru uppi er telja það gervi-fæðuöryggi að hafa alla matvælaframleiðslu innanlands því hún sé svo háð alþjóðlegum viðskiptum og innfluttum aðföngum.Af augljósum aðstæðum verðum við alltaf háð innflutningi á einhvern hátt, en það á að vera ófrávíkjanleg skylda hverrar þjóðar að byggja upp og styðja með stöðugleika innlenda matvælaframleiðslu. Því fæðustöðugleiki er ekkert annað en getan til öflunar fæðu til lengri tíma litið. Það er einfaldlega skynsamlegt að hver þjóð leggi mesta áherslu á framleiðslu matvara sem auðlindir hennar gefa mesta möguleikann á. Á móti þurfa stjórnvöld að tryggja að hér séu fyrir hendi “birgðabankar” þeirra aðfanga sem landið er ekki fært um að framleiða sjálft. Þar undir fellur m.a. eldsneyti og korn (eins og t.d. hveiti). Alþjóða heilbrigðisstofnunin vísar til þriggja atriða sem skilgreina fæðuöryggi, en það eru: A)Fáanleiki matvæla. Helsta hindrun þess er að gæðum er misskipt milli heimshluta og að ekki allir hafa aðgang að nægilega mikilli fæðu B)Aðgengi að matvælum. Helstu áhrifaþættir þess eru tekjur og beint aðgengi (landareign). C)Nýting matvæla. Mestu áhrifaþættir þar er magn matvæla og svo gæði þeirra. Margt getur haft áhrif á fáanleika matvæla. Innanlands eru veðurfar og náttúruhamfarir stærstu áhrifa- og áhættuþættirnir sem valdið geta miklu tjóni eins og uppskerubresti og/eða eyðileggingu. Utanlands gætir sömu áhrifaþátta þó misjafnt sé eftir löndum en við bætast áhættuþættir eins og styrjaldir og pólitískur óstöðugleiki. Innflutningur matvæla hefur aukist gríðarlega undanfarin áratug á kostnað innlendrar matvöruframleiðslu sem hefur ekki náð að halda í við þá þróun. Sú þróun er því miður komin af völdum mannlegra handa stjórnvalda og hagsmunaafla innflutningsgeirans sem hægt og bítandi fá afhent stærri og stærri hlut af “fæðuköku” þjóðarinnar. Hlutdeild innlendrar framleiðslu á markaði hefur því sífellt farið minnkandi sem hefur bein og ógnandi áhrif á fæðuöryggi íbúa landsins og færir okkur nær og nær algjörri ósjálfbærni í fæðu. Þegar innlend framleiðsla dregst saman, fækkar framleiðendum hægt og bítandi og hætta er á að mikilvæg þekking glatist. Í því samhengi má nefna að þegar Covid-heimsfaraldurinn reið yfir kom í ljós að eingöngu voru til í landinu matarbirgðir til u.þ.b. þriggja vikna. Það er algjörlega óásættanlegt. Einn mikilvægur þáttur fæðuöryggis er matvælaöryggi, þ.e. hvort matvæli séu örugg til neyslu. Í því samhengi er rétt að fjalla um þann óraunhæfa samkeppnismun milli innlendra og erlendra matvælaframleiðenda. Hér á landi búa framleiðendur (þá sér í lagi búfjárræktendur) við einhverjar ströngustu kröfur og reglur í heimi er kemur að aðbúnaði, heilbrigðis- og hollustuháttum búfénaðs. Sýklalyfjanotkun er hér í algjöru lágmarki þar sem eingöngu sá einstaklingur innan “hjarðar” sem veikist, er meðhöndlaður með slíku lyfi. Óheimilt er með lögum að blanda við eða flytja inn fóður sem inniheldur sýklalyf. Af þessu getum við verið stolt og er almenn ánægja með. Ein stærsta heilsufarsógn heims í dag eru sýklalyfjaónæmar bakteríur sem valda gríðarlegum fjölda andláta á ári hverju. Hvers vegna er okkur þá ekki umhugað um að matvælin sem við flytjum inn séu undir sömu kröfum og þau íslensku? Hvers vegna er stjórnvöldum allveg sama um þá staðreynd að pensilíni er blandað í fóður dýra sem ætluð eru til manneldis (og útflutnings til m.a. Íslands), þ.e. að öll hjörðin étur pensilín í gegnum fóðrið í þeim eina tilgangi að minnka afföll og auka vaxtarhraða. Sérstaklega á þetta við um verksmiðjubúskap/færibandabúskap þar sem gróðinn skiptir alltaf meira máli en skepnan sjálf. Þetta er svo innlendum framleiðendum ætlað að keppa við sem þar fyrir utan er einnig örframleiðslumarkaður samanborið við markaði erlendis og því eðli máls samkvæmt dýrari í rekstri. Það sjá allir sem sjá vilja að slíkt er ekki samanburðarhæft. Þessi þróun hefur bein og ógnandi áhrif á lýðheilsu fólks. Á henni ber ríkisstjórn hvers tíma ríka ábyrgð. Miðflokkurinn hefur lagt fram sterka, skynsama stefnu í landbúnaðarmálum og vil ég með þessu stappa enn frekar stálinu í sitjandi þingmenn flokksins um að standa vörð um farsæld og lýðheilsu fólks í landinu þegar kemur að öflugri innlendri matvælaframleiðslu og fæðuöryggi. Tryggja verður að þjóðin geti verið minna háð innflutningi á aðföngum. Höfundur er 1. varaþingmaður Miðflokksins í Norðausturkjördæmi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ágústa Ágústsdóttir Miðflokkurinn Landbúnaður Matvælaframleiðsla Mest lesið Lygin um flóttamenn á Íslandi Jón Frímann Jónsson Skoðun Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Héraðsvötnin eru hjartsláttur fjarðarins Rakel Hinriksdóttir Skoðun Mismunun skýrir aukningu erlendra fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir Skoðun Ef eitthvað væri að marka Bjarna Gunnar Smári Egilsson Skoðun Á að hita upp allan Faxaflóann? Eiríkur Hjálmarsson Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tilgáta um brjálsemi þjóðarleiðtoga Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Blóðbað í Súdan: Framtíðarannáll? Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Sparnaðartillögur á kostnað atvinnulausra Finnbjörn A Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Atvinnustefna þarf líka að fjalla um rótgrónar atvinnugreinar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Á að hita upp allan Faxaflóann? Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Á tímamótum: Sameinuðu þjóðirnar í 80 ár Vala Karen Viðarsdóttir,Védís Ólafsdóttir skrifar Skoðun Borgar sig að vanmeta menntun? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Samfylkingin hækkar gjöld á háskólanema Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Aðgerðaáætlun í menntamálum ekki markviss Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Hermína Gunnþórsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötnin eru hjartsláttur fjarðarins Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Lygin um flóttamenn á Íslandi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Mismunun skýrir aukningu erlendra fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Farsæld barna í fyrirrúmi Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir skrifar Skoðun Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Skólar hafa stigið skrefið með góðum árangri Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir skrifar Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson skrifar Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar Skoðun Fleiri átök = verri útkoma í lestri? Birgir Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson skrifar Skoðun Stafrænt netöryggisbelti Hrannar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Skoðun Free tuition Colin Fisher skrifar Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick skrifar Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson skrifar Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson skrifar Sjá meira
Hvað er fæðuöryggi (Food security)? Stutta skilgreiningin er “Aðgengi að fæðu og framboð af heilnæmum og öruggum matvælum. Sú skilgreining sem mest er notuð í dag og samþykkt árið 1996 á leiðtogafundi um fæðuöryggi í heiminum segir: “Fæðuöryggi er til staðar þegar allt fólk hefur ávallt raunverulegan og efnahagslegan aðgang að nægum, öruggum og næringaríkum matvælum til að uppfylla næringarþarfir sínar með frjálsu fæðuvali, til að geta lifað virku og heilsusamlegu lífi.” Ísland er eyja langt út í N-Atlantshafinu með engin landamæri að öðrum löndum og langt er í meginlandið. Þetta eitt og sér segir okkur hversu lífsnauðsynlegt er að vera eins sjálfbær í fæðuframleiðslu og unnt er til að tryggja sem best lífsskilyrði þjóðarinnar, þá sér í lagi þegar alvarlegar vár banka upp á. Ísland er sprengfullt af náttúrulegum auðlindum, mikil matarkista frá botni sjávar upp til fjalla og því kjöraðstæður fyrir hendi til að tryggja þjóðinni fæðuöryggi með margvíslegum hætti. Þær raddir eru uppi er telja það gervi-fæðuöryggi að hafa alla matvælaframleiðslu innanlands því hún sé svo háð alþjóðlegum viðskiptum og innfluttum aðföngum.Af augljósum aðstæðum verðum við alltaf háð innflutningi á einhvern hátt, en það á að vera ófrávíkjanleg skylda hverrar þjóðar að byggja upp og styðja með stöðugleika innlenda matvælaframleiðslu. Því fæðustöðugleiki er ekkert annað en getan til öflunar fæðu til lengri tíma litið. Það er einfaldlega skynsamlegt að hver þjóð leggi mesta áherslu á framleiðslu matvara sem auðlindir hennar gefa mesta möguleikann á. Á móti þurfa stjórnvöld að tryggja að hér séu fyrir hendi “birgðabankar” þeirra aðfanga sem landið er ekki fært um að framleiða sjálft. Þar undir fellur m.a. eldsneyti og korn (eins og t.d. hveiti). Alþjóða heilbrigðisstofnunin vísar til þriggja atriða sem skilgreina fæðuöryggi, en það eru: A)Fáanleiki matvæla. Helsta hindrun þess er að gæðum er misskipt milli heimshluta og að ekki allir hafa aðgang að nægilega mikilli fæðu B)Aðgengi að matvælum. Helstu áhrifaþættir þess eru tekjur og beint aðgengi (landareign). C)Nýting matvæla. Mestu áhrifaþættir þar er magn matvæla og svo gæði þeirra. Margt getur haft áhrif á fáanleika matvæla. Innanlands eru veðurfar og náttúruhamfarir stærstu áhrifa- og áhættuþættirnir sem valdið geta miklu tjóni eins og uppskerubresti og/eða eyðileggingu. Utanlands gætir sömu áhrifaþátta þó misjafnt sé eftir löndum en við bætast áhættuþættir eins og styrjaldir og pólitískur óstöðugleiki. Innflutningur matvæla hefur aukist gríðarlega undanfarin áratug á kostnað innlendrar matvöruframleiðslu sem hefur ekki náð að halda í við þá þróun. Sú þróun er því miður komin af völdum mannlegra handa stjórnvalda og hagsmunaafla innflutningsgeirans sem hægt og bítandi fá afhent stærri og stærri hlut af “fæðuköku” þjóðarinnar. Hlutdeild innlendrar framleiðslu á markaði hefur því sífellt farið minnkandi sem hefur bein og ógnandi áhrif á fæðuöryggi íbúa landsins og færir okkur nær og nær algjörri ósjálfbærni í fæðu. Þegar innlend framleiðsla dregst saman, fækkar framleiðendum hægt og bítandi og hætta er á að mikilvæg þekking glatist. Í því samhengi má nefna að þegar Covid-heimsfaraldurinn reið yfir kom í ljós að eingöngu voru til í landinu matarbirgðir til u.þ.b. þriggja vikna. Það er algjörlega óásættanlegt. Einn mikilvægur þáttur fæðuöryggis er matvælaöryggi, þ.e. hvort matvæli séu örugg til neyslu. Í því samhengi er rétt að fjalla um þann óraunhæfa samkeppnismun milli innlendra og erlendra matvælaframleiðenda. Hér á landi búa framleiðendur (þá sér í lagi búfjárræktendur) við einhverjar ströngustu kröfur og reglur í heimi er kemur að aðbúnaði, heilbrigðis- og hollustuháttum búfénaðs. Sýklalyfjanotkun er hér í algjöru lágmarki þar sem eingöngu sá einstaklingur innan “hjarðar” sem veikist, er meðhöndlaður með slíku lyfi. Óheimilt er með lögum að blanda við eða flytja inn fóður sem inniheldur sýklalyf. Af þessu getum við verið stolt og er almenn ánægja með. Ein stærsta heilsufarsógn heims í dag eru sýklalyfjaónæmar bakteríur sem valda gríðarlegum fjölda andláta á ári hverju. Hvers vegna er okkur þá ekki umhugað um að matvælin sem við flytjum inn séu undir sömu kröfum og þau íslensku? Hvers vegna er stjórnvöldum allveg sama um þá staðreynd að pensilíni er blandað í fóður dýra sem ætluð eru til manneldis (og útflutnings til m.a. Íslands), þ.e. að öll hjörðin étur pensilín í gegnum fóðrið í þeim eina tilgangi að minnka afföll og auka vaxtarhraða. Sérstaklega á þetta við um verksmiðjubúskap/færibandabúskap þar sem gróðinn skiptir alltaf meira máli en skepnan sjálf. Þetta er svo innlendum framleiðendum ætlað að keppa við sem þar fyrir utan er einnig örframleiðslumarkaður samanborið við markaði erlendis og því eðli máls samkvæmt dýrari í rekstri. Það sjá allir sem sjá vilja að slíkt er ekki samanburðarhæft. Þessi þróun hefur bein og ógnandi áhrif á lýðheilsu fólks. Á henni ber ríkisstjórn hvers tíma ríka ábyrgð. Miðflokkurinn hefur lagt fram sterka, skynsama stefnu í landbúnaðarmálum og vil ég með þessu stappa enn frekar stálinu í sitjandi þingmenn flokksins um að standa vörð um farsæld og lýðheilsu fólks í landinu þegar kemur að öflugri innlendri matvælaframleiðslu og fæðuöryggi. Tryggja verður að þjóðin geti verið minna háð innflutningi á aðföngum. Höfundur er 1. varaþingmaður Miðflokksins í Norðausturkjördæmi.
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun
Skoðun Sparnaðartillögur á kostnað atvinnulausra Finnbjörn A Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Atvinnustefna þarf líka að fjalla um rótgrónar atvinnugreinar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Aðgerðaáætlun í menntamálum ekki markviss Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Hermína Gunnþórsdóttir skrifar
Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun