Harmakvein kórs útgerðarmanna Jón Ingi Hákonarson skrifar 18. júní 2025 12:45 Kvótakerfið hvílir á þremur stoðum. Það var sett á til að koma í veg fyrir ofveiði, það tókst. Því var komið á fót til að auka hagkvæmni, það tókst. Þriðja stoðin var að koma á sanngjarnri skiptingu auðlindarentunnar á milli eigenda og notenda, það hefur ekki enn tekist. Kannski er vandinn sá að talað er um sanngjarna skiptingu, en sanngirni er kannski of óljóst hugtak til að notast við. Það er þó ljóst að þetta kerfi hefur búið til gríðarlega mikið eigið fé hjá útgerðinni. Sumt af því er inn í útgerðarfélögunum sjálfum, sumt af því hefur verið notað til að fjárfesta í öðrum óskyldum atvinnugreinum og fasteignum og sumt af því hefur farið beint í vasa útgerðarmanna. Einnig er ljóst að tilfærsla kostnaðar og tekna hjá fyrirtækjum sem eru með starfsemi erlendis er staðreynd og því ljóst að eitthvað af hagnaði stórútgerðarinnar liggur utan landsteinanna. Á árum áður var útgerðinni skylt að selja vinnslunni aflann á því verði sem vinnslan réði við, það verð var töluvert undir því verði sem útgerðin gat fengið á mörkuðum erlendis. Markmið stjórnvalda var að halda atvinnustiginu háu, útgerðin niðurgreiddi laun fiskvinnslunnar með því að afsala sér tekjum. Hefði vinnslan þurft að greiða markaðsverð hefði það þýtt gjaldþrot og atvinnuleysi fjölda manns. Stjórnmál þess tíma fjölluðu um að halda atvinnustiginu háu, sama hvað það kostaði. Með aðskilnaði veiða og vinnslu gátu útgerðir selt afla sinn til hæstbjóðenda. Það leiddi til þess að margar vinnslur fóru í gjaldþrot og fólk missti vinnuna. Smám saman fleytti tækninni fram í fiskvinnslunni sem leiddi til þess að vinnslur gátu unnið fiskinn hér á landi og um borð á hagkvæman hátt. Til að bregðast við þessu var hluta kvótans úthlutað endurgjaldslaust sem byggðakvóti. Hann á einmitt að stuðla að því að halda uppi atvinnustiginu í byggðum sem stóla að stórum hluta á fiskvinnslu. Það væri forvitnilegt að gera úttekt á því hvort misbrestur hafi orðið á þessu, hvort aflanum hafi verið komið í vinnslu á þeim stöðum sem byggðakvótinn sagði til um. Það má segja að þrjár ástæður liggi að baki arðbærum sjávarútvegi á Íslandi Framsali aflaheimilda Frelsi til að selja afla á markaðsverði Nýsköpun og tæknivæðing greinarinnar Tvær af þessum þremur ástæðum eru stjórnvaldsákvarðanir. Sú þriðja er afleiðing hinna tveggja sem bjó til eigið fé útgerðarfélaga og gerði þeim kleift að fjárfesta í nýsköpun og tækni. Einnig hefur raunverðmæti sjávarafurða hækkað á tímabilinu gríðarlega mikið. Nú er svo komið að kílóverð á þorski og lambi er áþekkt. Hvort skyldi kosta meira að framleiða? Því er eðlilegt að eigandi auðlindarinnar (þjóðin) fái þá hlutdeild í auðlindarentunni sem henni ber í gegnum veiðigjöldin. Ég skil vel harmakvein kórs útgerðarmanna, af hverju að borga meira? Sá kór syngur sitt lag af festu en því miður er þessi kór ekki með tónvissan kórstjóra. Þessi söngur sker dálítið í eyrum þegar maður hugsar til þess að útgerðin í landinu á velgengni sína og auðsöfnun stjórnvaldsákvörðunum mikið að þakka. Það er kannski tímabært að rifja upp þá staðreynd að útgerðin fékk milljarðatugi afskrifaða af ríkinu vegna glæfralegra fjárfestinga í íslenska efnahagsundrinu. Taktleysi falska kórsins náði ákveðnu hámarki þegar hann fékk hina norsku siðblindu viðskiptasnillinga til að upphefja falska kórinn með háðsádeilu sem snérist í andhverfu sína hjá þjóðinni, enda eru eftirmálar Hrunsins henni enn ljóslifandi. Falski kórinn syngur ekki mikið um það. Falski kórinn syngur ekki heldur mikið um þá staðreynd að byggðakvótanum er úthlutað án endurgjalds til að koma til móts við kröfur útgerðarmanna um afslátt þegar kemur að því að selja fiskinn til vinnslunnar. Það er líka ágætt að benda á þá staðreynd að það er fyrst núna að veiðigjöld ná að dekka þann kostnað ríkisins við að halda utan um sjávarútveginn. Beinn kostnaður vegna reksturs Fiskistofu, þess hluta Hafró og Landhelgisgæslunnar sem þjónustar sjávarútveginn hefur, með einföldum útreikningum, verið töluvert hærri en innheimt veiðigjöld þar til nú. Falski kórinn syngur ekki þær nótur, því miður. Ég legg því til að við hættum að nota sanngirni sem mælikvarða og höfum frekar samræmi að leiðarljósi. Að upphæð veiðigjalda sé ákvarðað af markaðnum en ekki af velviljuðum stjórnmálamönnum. Ég, eins og þorri þjóðarinnar, er ánægður með leiðréttingu veiðigjaldanna. Þetta er skref í átt að ná meiri sátt um kerfið. Kerfi sem hefur skapað hér gríðarlega mikinn ábata en litla sátt. Höfundur er bæjarfulltrúi Viðreisnar í Hafnarfirði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Ingi Hákonarson Breytingar á veiðigjöldum Mest lesið Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson skrifar Skoðun Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann skrifar Skoðun Áhrif, evran, innviðir, öryggi Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson skrifar Skoðun Tumi þumall og blaðurmaðurinn Kristján Logason skrifar Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Stefnum á að veita 1000 börnum innblástur fyrir framtíðina Dr. Bryony Mathew skrifar Skoðun Samgönguáætlun – skuldbinding, ekki kosningaloforð skrifar Skoðun Menntun til framtíðar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson skrifar Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Menntastefna stjórnvalda – ferð án fyrirheits? Sigvaldi Egill Lárusson skrifar Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Beint og milliliðalaust Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Áfengissala: Þrýstingur úr tveimur áttum Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Ég er íslensk – en samt séð sem eitthvað annað Sóley Lóa Smáradóttir skrifar Skoðun Hin yndislega aðlögun Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Kristrún slær á puttana á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar: Að gefast upp er ekki valkostur Jóna Guðbjörg Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar: Að gefast upp er ekki valkostur Jóna Guðbjörg Ingólfsdóttir skrifar Sjá meira
Kvótakerfið hvílir á þremur stoðum. Það var sett á til að koma í veg fyrir ofveiði, það tókst. Því var komið á fót til að auka hagkvæmni, það tókst. Þriðja stoðin var að koma á sanngjarnri skiptingu auðlindarentunnar á milli eigenda og notenda, það hefur ekki enn tekist. Kannski er vandinn sá að talað er um sanngjarna skiptingu, en sanngirni er kannski of óljóst hugtak til að notast við. Það er þó ljóst að þetta kerfi hefur búið til gríðarlega mikið eigið fé hjá útgerðinni. Sumt af því er inn í útgerðarfélögunum sjálfum, sumt af því hefur verið notað til að fjárfesta í öðrum óskyldum atvinnugreinum og fasteignum og sumt af því hefur farið beint í vasa útgerðarmanna. Einnig er ljóst að tilfærsla kostnaðar og tekna hjá fyrirtækjum sem eru með starfsemi erlendis er staðreynd og því ljóst að eitthvað af hagnaði stórútgerðarinnar liggur utan landsteinanna. Á árum áður var útgerðinni skylt að selja vinnslunni aflann á því verði sem vinnslan réði við, það verð var töluvert undir því verði sem útgerðin gat fengið á mörkuðum erlendis. Markmið stjórnvalda var að halda atvinnustiginu háu, útgerðin niðurgreiddi laun fiskvinnslunnar með því að afsala sér tekjum. Hefði vinnslan þurft að greiða markaðsverð hefði það þýtt gjaldþrot og atvinnuleysi fjölda manns. Stjórnmál þess tíma fjölluðu um að halda atvinnustiginu háu, sama hvað það kostaði. Með aðskilnaði veiða og vinnslu gátu útgerðir selt afla sinn til hæstbjóðenda. Það leiddi til þess að margar vinnslur fóru í gjaldþrot og fólk missti vinnuna. Smám saman fleytti tækninni fram í fiskvinnslunni sem leiddi til þess að vinnslur gátu unnið fiskinn hér á landi og um borð á hagkvæman hátt. Til að bregðast við þessu var hluta kvótans úthlutað endurgjaldslaust sem byggðakvóti. Hann á einmitt að stuðla að því að halda uppi atvinnustiginu í byggðum sem stóla að stórum hluta á fiskvinnslu. Það væri forvitnilegt að gera úttekt á því hvort misbrestur hafi orðið á þessu, hvort aflanum hafi verið komið í vinnslu á þeim stöðum sem byggðakvótinn sagði til um. Það má segja að þrjár ástæður liggi að baki arðbærum sjávarútvegi á Íslandi Framsali aflaheimilda Frelsi til að selja afla á markaðsverði Nýsköpun og tæknivæðing greinarinnar Tvær af þessum þremur ástæðum eru stjórnvaldsákvarðanir. Sú þriðja er afleiðing hinna tveggja sem bjó til eigið fé útgerðarfélaga og gerði þeim kleift að fjárfesta í nýsköpun og tækni. Einnig hefur raunverðmæti sjávarafurða hækkað á tímabilinu gríðarlega mikið. Nú er svo komið að kílóverð á þorski og lambi er áþekkt. Hvort skyldi kosta meira að framleiða? Því er eðlilegt að eigandi auðlindarinnar (þjóðin) fái þá hlutdeild í auðlindarentunni sem henni ber í gegnum veiðigjöldin. Ég skil vel harmakvein kórs útgerðarmanna, af hverju að borga meira? Sá kór syngur sitt lag af festu en því miður er þessi kór ekki með tónvissan kórstjóra. Þessi söngur sker dálítið í eyrum þegar maður hugsar til þess að útgerðin í landinu á velgengni sína og auðsöfnun stjórnvaldsákvörðunum mikið að þakka. Það er kannski tímabært að rifja upp þá staðreynd að útgerðin fékk milljarðatugi afskrifaða af ríkinu vegna glæfralegra fjárfestinga í íslenska efnahagsundrinu. Taktleysi falska kórsins náði ákveðnu hámarki þegar hann fékk hina norsku siðblindu viðskiptasnillinga til að upphefja falska kórinn með háðsádeilu sem snérist í andhverfu sína hjá þjóðinni, enda eru eftirmálar Hrunsins henni enn ljóslifandi. Falski kórinn syngur ekki mikið um það. Falski kórinn syngur ekki heldur mikið um þá staðreynd að byggðakvótanum er úthlutað án endurgjalds til að koma til móts við kröfur útgerðarmanna um afslátt þegar kemur að því að selja fiskinn til vinnslunnar. Það er líka ágætt að benda á þá staðreynd að það er fyrst núna að veiðigjöld ná að dekka þann kostnað ríkisins við að halda utan um sjávarútveginn. Beinn kostnaður vegna reksturs Fiskistofu, þess hluta Hafró og Landhelgisgæslunnar sem þjónustar sjávarútveginn hefur, með einföldum útreikningum, verið töluvert hærri en innheimt veiðigjöld þar til nú. Falski kórinn syngur ekki þær nótur, því miður. Ég legg því til að við hættum að nota sanngirni sem mælikvarða og höfum frekar samræmi að leiðarljósi. Að upphæð veiðigjalda sé ákvarðað af markaðnum en ekki af velviljuðum stjórnmálamönnum. Ég, eins og þorri þjóðarinnar, er ánægður með leiðréttingu veiðigjaldanna. Þetta er skref í átt að ná meiri sátt um kerfið. Kerfi sem hefur skapað hér gríðarlega mikinn ábata en litla sátt. Höfundur er bæjarfulltrúi Viðreisnar í Hafnarfirði.
Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson Skoðun
Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun
Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar
Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson Skoðun
Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun